Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ο βυθός των κυπριακών θαλασσών βρίθει από μια μεγάλη ποικιλία αρχαίων αντικειμένων: από αμφορείς και άλλα παρόμοια σκεύη, μέχρι νομίσματα, άγκυρες, αρχιτεκτονικά μέλη, ναυάγια κλπ. Τούτο φανερώνει, μεταξύ άλλων, ότι κατά την Αρχαιότητα η Κύπρος ήταν σημαντικό κέντρο απ' όπου διακινούνταν πάρα πολλά καράβια και ποικίλα εμπορεύματα. Ιδιαίτερα αρκετά κατάλοιπα αρχαίων ναυαγίων, που οφείλονταν σε δυστυχήματα αλλά και σε πολεμικές συγκρούσεις, βρίσκονται σε διάφορα βάθη και σε διάφορες τοποθεσίες. Ένα από τα αρχαία αυτά ναυάγια, που είχε επισημανθεί το 1965, ανασύρθηκε δύο χρόνια αργότερα (1967) από το βυθό και συναρμολογήθηκε στο φρούριο της Κερύνειας. Οι εργασίες συντήρησης και συναρμολόγησης του καραβιού κράτησαν πέντε περίπου χρόνια. Το καράβι του ναυαγίου αυτού που συνέβη περί το 300 π.Χ. στα ανοικτά της Κερύνειας, αποτελεί σήμερα πολυτιμότατο αρχαιολογικό θησαυρό που βρίσκεται ακόμη στο φρούριο της κατεχόμενης από τους Τούρκους εισβολείς Κερύνειας. Επρόκειτο για ναυάγιο εμπορικού ελληνικού σκάφους που ήταν φορτωμένο με αποθηκευτικούς αμφορείς και άλλα εμπορεύματα (βλέπε λήμμα Κερύνειας αρχαίο καράβι).

Ακόμη, κάτω από τη θάλασσα, σε διάφορα μέρη της Κύπρου, βρίσκονται και κατάλοιπα οικοδομικών τμημάτων αρχαίων παραθαλάσσιων κυπριακών πόλεων όπως η Πάφος, η Αμαθούς, η Σαλαμίς, πόλεις της χερσονήσου της Καρπασίας και, πιθανότατα, και άλλων αρχαίων παραλιακών πόλεων που δεν έχουν ακόμη ανασκαφεί. 

Ένα από τα κατάλοιπα των πόλεων αυτών είναι το αρχαίο λιμάνι της Αμαθούντος που κατά τα τελευταία χρόνια ανασκάπτεται από τη Γαλλική αρχαιολογική αποστολή και για το οποίο υπάρχουν σχέδια αναστηλώσεως. Στη Σαλαμίνα, επίσης, σύμφωνα προς φιλολογικές μαρτυρίες, είχε καταβυθιστεί κάποτε μεγάλο τμήμα της πόλης ύστερα από ισχυρό σεισμό.

Το 2000 εντοπίστηκε στη θαλάσσια περιοχή του Πρωταρά και σε βάθος 30 μέτρων περίπου, ναυάγιο μεγάλου καραβιού. Οι προκαταρκτικές ενδείξεις από μία πρώτη εξέταση και κινηματογράφηση δείχνουν ότι πρόκειται για πολεμικό πλοίο του 16ου ή 17ου αιώνα, πεσμένο στο πλευρό, με μερικά κανόνια να εξέχουν προς τα πάνω. Το 2006 εντοπίστηκε και κινηματογραφήθηκε άλλο αρχαίο ναυάγιο στου οποίου την έκταση είναι κατάσπαρτο το φορτίο του, που περιελάμβανε μεγάλο αριθμό μεγάλων αγγείων μεταφοράς υγρών (κρασί, λάδι κλπ). Οι πρώτες εκτιμήσεις δείχνουν ότι επρόκειτο για εμπορικό καράβι των Ελληνιστικών χρόνων, μάλλον του 3ου/2ου π.Χ. αιώνα, παρόμοιο με το αρχαίο καράβι της Κερύνειας, ίσως μεγαλύτερο σε διαστάσεις. Αρκετά άλλα αρχαία ναυάγια έχουν εντοπιστεί σε διάφορα σημεία των κυπριακών θαλασσών, και συγκεκριμένα σε περιοχές όπου δίκτυα ψαράδων (κυρίως από τράτες) ανέσυραν αρχαία αγγεία και άλλα αντικείμενα. Κανονική αρχαιολογική – επιστημονική εξέταση τέτοιων ναυαγίων δεν έχει γίνει. Πολύ περισσότερο, μία μελλοντική ανέλκυση είναι ιδιαίτερα δύσκολη καθώς συνεπάγεται συμμετοχή ειδικών επιστημόνων στη θαλάσσια αρχαιολογία αλλά και μεγάλη δαπάνη.

Επίσης, το 2006 επισημάνθηκε και στη συνέχεια ερευνήθηκε, χωρίς ωστόσο να διεξαχθεί κανονική αρχαιολογική έρευνα και ανέλκυση, ναυάγιο αρχαίου εμπορικού καραβιού των Κλασικών χρόνων. Το ναυάγιο αυτό βρίσκεται στη θαλάσσια περιοχή του Μαζωτού, περί τα 2.5 χιλιόμετρα από την ακτή και σε βάθος 44 μέτρων. Επρόκειτο για ελληνικό εμπορικό καράβι που ταξίδευε από τα νησιά του Αιγαίου προς λιμάνια της Ανατολικής Μεσογείου και μετέφερε κυρίως κρασί. Στο καράβι υπήρχαν περισσότεροι από 500 αμφορείς, η πλειοψηφία των οποίων προερχόταν από το νησί της Χίου (δες λήμμα Μαζωτού ναυάγιο).

Εξάλλου στις θάλασσες της Κύπρου υπάρχουν και νεότερα ναυάγια, ακόμη και εντελώς πρόσφατα, του 20ού αιώνα, όπως το βυθισμένο σύγχρονο πλοίο «Ζηνοβία», στα ανοικτά της Λάρνακας. Το πλοίο αυτό, που εξελίχθηκε μάλιστα σε βιότοπο, αποτελεί αξιοθέατο  για όσους ασχολούνται με τις καταδύσεις. Μάλιστα για ένα διάστημα είχε οργανωθεί και μία επιχείρηση από ξένη εταιρεία που διέθετε μικρό υποβρύχιο με το οποίο γινόταν ξενάγηση τουριστών στο ναυάγιο. Επειδή δε το ναυάγιο κηρύχθηκε σε θαλάσσιο βιότοπο, απαγορεύεται στην περιοχή του το ψάρεμα.

Εκτός από βυθισμένες αρχαιότητες και βυθισμένα καράβια, αρχαία και νεότερα, στις θάλασσες της Κύπρου απαντώνται και άλλα. Σε θαλάσσια περιοχή στην επαρχία της Κερύνειας και στα δυτικά της πόλης, είχε εντοπιστεί πριν το 1974 από δύτες ένα βυθισμένο πολεμικό γερμανικό αεροπλάνο του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, άγνωστο εάν είχε πέσει λόγω μηχανικής βλάβης ή είχε καταρριφθεί.

Λογικά θα πρέπει να υπάρχουν στα νερά της Κύπρου και πολλά άλλα ναυάγια που δεν έχουν εντοπιστεί. Ένα μόνο παράδειγμα αποτελεί η μαρτυρούμενη στις αρχαίες πηγές μεγάλη ναυμαχία στα ανοικτά της Σαλαμίνος, το 305 π.Χ. οπότε ο στόλος του Δημητρίου του Πολιορκητή κατανίκησε σε μεγάλη ναυμαχία τον τεράστιο στόλο του Πτολεμαίου Α΄. Σύμφωνα προς τις πηγές, ο Δημήτριος διέθετε περισσότερα από 108 καράβια, ενώ ο στόλος του Πτολεμαίου αριθμούσε περί τα 200 πολεμικά πλοία και άλλα τόσα μεταγωγικά. Το μεγαλύτερο μέρος του τεράστιου στόλου του Πτολεμαίου είχε καταστραφεί και βουλιάξει. Συνεπώς ο βυθός ανοικτά της Σαλαμίνος θα πρέπει να φιλοξενεί αρκετά ναυάγια.

Εξάλλου, θα πρέπει να σημειωθεί ότι εκτός του αρχαίου λιμανιού της Αμαθούντας που ερευνήθηκε από γαλλική αρχαιολογική αποστολή, κανένα από τα άλλα λιμάνια της αρχαίας Κύπρου δεν έχει ερευνηθεί. Λιμάνια όπως του Κουρίου, της Πάφου, των Σόλων αλλά και άλλα, δεν έχουν ανασκαφεί και θα πρέπει να κρύβουν τα αρχαία τους κατάλοιπα στο βυθό. Αρχαία λιμάνια υπήρχαν πολλά στο νησί, όπως στις αρχαίες πόλεις της Καρπασίας. Από τέτοιους χώρους, όπως για παράδειγμα στην περιοχή Ζυγίου, υπάρχουν ίχνη αρχαίων κατασκευών και ανευρίσκονται αγγεία, πέτρινες άγκυρες και άλλα αντικείμενα.

Το γεγονός ότι η Κύπρος δεν διαθέτει μονάδα υποβρύχιας αρχαιολογίας αφήνει πολλές αρχαιότητες στο βυθό να αναμένουν, κάποτε, την αποκάλυψή τους.

 Η κυπριακή νομοθεσία απαγορεύει τη μετακίνηση ή και την ανάσυρση αρχαίων αντικειμένων από τον βυθό των κυπριακών θαλασσών χωρίς σχετική άδεια της αρμοδίας Αρχής.