Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Από όλα αυτά τα πουλιά που συναντούμε στην Κύπρο, οι αλκυόνες βρίσκονται ανάμεσα στα πιο όμορφα αποδημητικά πουλιά της Κύπρου. Σε ολόκληρο τον πλανήτη συναντούμε 114 διαφορετικά είδη αλκυόνης σε 19 διαφορετικά γένη και πολύ λίγα είδη από αυτά είναι αποδημητικά. Στην Κύπρο συναντούμε μόνο τρία είδη αλκυόνης, αλλά τα δύο αυτά είδη είναι σπάνια για τον τόπο μας και μας επισκέπτονται τις εποχές της αποδημίας. Οι αλκυόνες είναι κυρίως πολύχρωμα αποδημητικά πουλιά που ανήκουν στην οικογένεια Αλκυονίδες (Alcedinidae ή Kingfishers).

Οι αλκυόνες γεννούν την άνοιξη και αναλόγως του είδους φωλιάζουν σε τρύπες που σκάβουν οι ίδιες κοντά σε ποταμούς, λίμνες και θάλασσες, μέσα σε λαγούμια, σε κουφάλες δέντρων και αναλόγως του είδους γεννούν από δύο μέχρι δέκα λευκά αβγά. Τα είδη που γενούν κοντά σε νερά ανοίγουν λαγούμια με το ράμφος τους μέχρι και ένα μέτρο βάθος και στο τέλος του τούνελ κατασκευάζουν έναν θάλαμο όπου θα τοποθετήσουν τα αβγά τους. Κανένα είδος αλκυόνης δεν αναπαράγεται στον τόπο μας.

Πολλοί πιστεύουν ότι οι αλκυόνες είναι υδρόβια πουλιά και ζουν κοντά σε νερά, αλλά στην πραγματικότητα από τα 114 είδη αλκυόνης που συναντούμε στον κόσμο μόνο το 1/3 συναντούμε κοντά σε νερά, ενώ η διατροφή τους διαφέρει από είδος σε είδος. Τις αλκυόνες τις συναντούμε σε ένα ευρύ φάσμα οικοτόπων, ακόμα και σε ερήμους. Τα είδη που ζουν κοντά σε νερά τρέφονται με μικρά ψάρια, μικρά οστρακόδερμα και υδρόβια έντομα, όπως προνύμφες λιβελούλας, ενώ τα είδη που ζουν μακριά από νερά τρέφονται με σαύρες, μεγαλόσωμα έντομα που πολλές φορές τα πιάνουν στον αέρα, μικρά φίδια, μικρά θηλαστικά, ακόμα και με μικρόσωμα πουλιά. Διακρίνονται για τις αλιευτικές και κυνηγετικές τους ικανότητες, αλλά και για το πολύ γρήγορο πέταγμά τους. Απολιθώματα που έχουν βρεθεί τοποθετούν την παρουσία της αλκυόνας στον πλανήτη πριν από 30 με 40 εκατομμύρια χρόνια.

Τα είδη που ψαρεύουν τη λεία τους κοντά σε νερά συνηθίζουν να κάθονται ακίνητα πάνω σε κάποιο βράχο ή κλαδί ή να αιωρούνται εντυπωσιακά πάνω από το νερό και να το εποπτεύουν για κάποιο θήραμα. Μόλις το εντοπίσουν, βουτούν με μια αστραπιαία κίνηση κάτω από το νερό και το συλλαμβάνουν, έπειτα επιστρέφουν αμέσως στο ίδιο σημείο -συνήθως- που κάθονταν πριν, το χτυπούν μερικές φορές για να το σκοτώσουν και μετά το καταπίνουν ολόκληρο. Το εκπληκτικό είναι ότι μπορούν να υπολογίσουν τη διάθλαση του φωτός η οποία αλλοιώνει την εικόνα της θέσης του ψαριού μέσα στο νερό και να το πιάσουν με εξαιρετική ακρίβεια και δεξιοτεχνία. Πολύ σπάνια καταδύονται στο νερό για να πιάσουν κάποιο ψάρι και αναδύονται χωρίς αυτό στο ράμφος τους. Οι αλκυόνες διαθέτουν μεγάλο κεφάλι, το οποίο είναι δυσανάλογο με το πολύ μικρό τους σώμα, μικρά πόδια και μεγάλο μυτερό ράμφος για να μπορούν να συλλαμβάνουν τα θηράματά τους.

Τα τρία είδη αλκυόνης που συναντούμε στον τόπο μας είναι:

1. Common kingfisher – Alcedo atthis (Linnaeus, 1758) – κοινή αλκυόνη, αλκυόνα, ψαροπούλι ή θαλασσοπούλι.
2. Pied kingfisher – Ceryle rudis (Linnaeus, 1758) – κήρυλος ή λοφοκήρυλος.
3. White-throated kingfisher – Halcyon smyrnensis (Linnaeus, 1758) – σμυρνοαλκυόνα ή σμυρνονέρουππος

Η κοινή αλκυόνη είναι κοσμοπολίτικο πουλί και κατά την αποδημία μπορεί να διανύσει περισσότερα από 3.000 χιλιόμετρα. Έχει τεράστια γεωγραφική εξάπλωση και τη συναντούμε από την Ιρλανδία κατά μήκος της Ευρώπης, στη Νότιο Αφρική, στην Ασία και μέχρι τα Νησιά του Σολομώντος στην Αυστραλία. Το κοινό είδος ξεχειμωνιάζει στον τόπο μας, αλλά όχι σε μεγάλους αριθμούς. Τη συναντούμε σε ποταμούς, λίμνες και θάλασσες και τρέφεται με μικρά ψάρια, μικρά οστρακόδερμα και υδρόβια έντομα. Πρόκειται για πολύχρωμο πουλί με πανέμορφα φανταχτερά χρώματα. Η κοινή αλκυόνη, ο κήρυλος και η σμυρνοαλκυόνα είναι από τα είδη που κατασκευάζουν λαγούμια σε λασπώδεις όχθες πάνω από το νερό για να φτιάξουν την φωλιά τους.

Ο κήρυλος αποτελεί σπάνιο είδος για τον τόπο μας με μόλις μερικές αναφορές τον χρόνο. Πρόκειται για πολύ όμορφο μαυρόασπρο πουλί που έχει ακριβώς τις ίδιες συνήθειες με την κοινή αλκυόνη. Ονομάζεται και λοφοκήρυλος επειδή στο πάνω μέρος της κεφαλής του έχει ανασηκωμένα φτερά σαν λοφίο. Τον συναντούμε και αυτόν σε ποταμούς, λίμνες και θάλασσες και τρέφεται με μικρά ψάρια, μικρά οστρακόδερμα και υδρόβια έντομα. Έχει και αυτός μεγάλη γεωγραφική εξάπλωση και τον συναντούμε κατά μήκος της Αφρικής και της Ασίας.

Η σμυρνοαλκυόνα αποτελεί εξαιρετικά σπάνιο είδος για τον τόπο μας με ελάχιστες αναφορές μέχρι στιγμής. Τη συναντούμε στην Ασία, ανατολικά του Σινά μέχρι την Ινδία και στις Φιλιππίνες. Είναι πανέμορφο πολύχρωμο πουλί που το συναντούμε και μακριά από νερά. Τρέφεται με μια ποικιλία θηραμάτων, όπως μικρά ερπετά, αμφίβια, καβούρια, μικρά τρωκτικά, μεγαλόσωμα έντομα, ακόμα και με άλλα μικρόσωμα πουλιά. Όταν υπάρχει αναφορά για τέτοιο πουλί στην Κύπρο πολλοί παρατηρητές πτηνών σπεύδουν να το δουν και να το φωτογραφίσουν, αλλά αυτό είναι πολύ δύσκολο διότι τα πουλιά αυτά εξαφανίζονται σε κλάσματα δευτερολέπτου και είναι απλησίαστα.

Στη μυθολογία οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως το πουλί αλκυόνη ήταν η αλκυόνη η κόρη του βασιλιά Aιόλου, που ο Δίας μεταμόρφωσε σε πτηνό μετά την αυτοκτονία της λόγω του θανάτου του αγαπημένου της Κύηκα. Μάλιστα πίστευαν ότι οι αλκυόνες γεννούν τα αβγά τους τον Ιανουάριο (μύθος) σε φωλιές μέσα στους βράχους και πως ο Δίας επέτρεψε στον ήλιο να λάμπει δυνατά και να ζεσταίνει τις αλκυόνες μέχρι να επωαστούν τα αβγά τους. Οι ζεστές αυτές μέρες του Ιανουαρίου ονομάστηκαν για αυτό τον λόγο αλκυονίδες.