Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Αξιόλογες πληροφορίες τόσο για την καλλιέργεια ζαχαροκάλαμου όσο και για την παραγωγή ζάχαρης στην Κύπρο δίδουν, εκτός από όσους αναφέρθηκαν ήδη, και διάφοροι άλλοι ξένοι περιηγητές που επισκέφθηκαν το νησί κατά τους 15ο, 16ο και 17ο αιώνες. Από αυτές ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι πληροφορίες που μας δίνουν οι Τσέχοι περιηγητές Jan Hasinsteinsky και Oldrich Préfat, που ταξιδεύοντας στους Αγίους Τόπους επισκέφθηκαν την Κύπρο, ο πρώτος το 1493 και ο δεύτερος το 1546. Αυτοί αναφέρουν χαρακτηριστικά τα ακόλουθα: προσέξαμε στους κήπους και στους αγρούς ζαχαροκάλαμα. Αυτά φυτρώνουν πολύ ψηλά, πολλές φορές πιο ψηλά από το μπόι του ανθρώπου και γίνονται χοντρά. Μοιάζουν με τα καλάμια που φυτρώνουν στη χώρα μας, κοντά στις λίμνες και στα ποτάμια, αλλά αυτά είναι πολύ πιο ψηλά και πιο χοντρά, είναι γεμάτα μ' ένα πράσινο ζουμί, πηχτό σαν μέλι και απ' αυτό γίνεται η ζάχαρη. Το ζαχαροκάλαμο ωριμάζει τον Οκτώβριο. Το κόβουν κοντά στη ρίζα, βγάζουν τα φύλλα και, αφού το κόψουν σε μικρά κομμάτια, το συμπιέζουν και το λιώνουν. Το ζουμί που παράγεται είναι στην αρχή μαύρο και πηχτό, σχεδόν αποκρουστικό στην όψη. Στη συνέχεια το βράζουν μέσα σε μεγάλα καζάνια. Μ' αυτόν τον τρόπο βγαίνει η πρώτη ζάχαρη που είναι μαύρη. Το πηχτό αυτό υγρό το βράζουν ακόμη κάμποσες φορές. Όσες περισσότερες φορές βράσει τόσο περισσότερο ασπρίζει και καλυτερεύει η ποιότητά του. Τελικά το χύνουν μέσα σε φόρμες. Όταν κρυώσει γίνεται η ζάχαρη. Το ζαχαροκάλαμο στην Κύπρο φυτρώνει πάρα πολύ.

Πολύ σημαντικές είναι και οι πληροφορίες του Γάλλου περιηγητή Villamont, που το 1589 επισκέφθηκε την Κύπρο δυο φορές, την πρώτη ταξιδεύοντας στη Γάζα και τη δεύτερη επιστρέφοντας από την Τρίπολη στη Δαμιέττη. Αυτός σχετικά αναφέρει τα ακόλουθα: ...αφού γευματίσαμε, πήγαμε να δούμε το ζαχαροκάλαμο και το μύλο, όπου γινόταν η επεξεργασία του και παραγόταν η ζάχαρη. Το νερό έπεφτε πάνω στις μυλόπετρες που συνέθλιβαν το ζαχαροκάλαμο και το ζουμί που έβγαινε βραζόταν για να παραχθεί η ζάχαρη...

Ο Βενετός ευγενής Francesco Suriano, που ταξιδεύοντας από τη Γιάφφα στη Βενετία επισκέφθηκε την Κύπρο τον Αύγουστο του 1484, αναφέρει πως το νησί παρήγε άφθονη ζάχαρη. Ο περιηγητής Martin von Baumgarten, που επισκέφθηκε την Κύπρο το 1508, αναφέρει τη ζάχαρη ως ένα από τα κυριότερα προϊόντα του νησιού. Ο Ιταλός αστρονόμος και γεωγράφος Benedetto Bordone, που επισκέφθηκε την Κύπρο το 1528, αναφέρει πως το νησί τότε είχε υπερεπάρκεια σε κρασιά, λάδι, σιτάρι, κριθάρι, ζάχαρη και βαμβάκι. Ο Zaccheria Lilio σε περιγραφή του που δημοσιεύθηκε το 1551, ύστερα από επίσκεψή του στην Κύπρο, αναφέρει πως στο νησί εκαλλιεργείτο άφθονο ζαχαροκάλαμο, από το οποίο παραγόταν ζάχαρη. Ο Ιταλός Tommaso Porchacchi στο βιβλίο του με τίτλο Τα πιο ξακουστά νησιά του Κόσμου, που εξεδόθη το 1576, αναφέρει πως το χωριό Κούκλια της Πάφου ήταν ένα από τα σπουδαιότερα κέντρα παραγωγής βαμβακιού και ζάχαρης και πως εκεί υπήρχαν άφθονα νερά. Ο ίδιος περιηγητής αναφέρει επίσης πως η ζάχαρη προηγουμένως ήταν ένα από τα κύρια προϊόντα του νησιού, αλλά η καλλιέργεια του ζαχαροκάλαμου μειώθηκε προς όφελος του βαμβακιού, που η καλλιέργεια του εθεωρείτο πιο προσοδοφόρα. Τη ζάχαρη αναφέρουν μεταξύ των προϊόντων που συνάντησαν στην Κύπρο ο Ιταλός περιηγητής καθηγητής της θεολογίας Girolamo Dandini και ο Άγγλος περιηγητής Fynes Moryson, που επισκέφθηκαν το νησί το 1596. Μάλιστα, ο Moryson, εκτός από την καλλιέργεια ζαχαροκάλαμου, αναφέρεται και στους ζαχαρόμυλους.

Στις πρώτες δεκαετίες του 16ου αιώνα, μετά την ανακάλυψη της Αμερικής, η καλλιέργεια ζαχαροκάλαμου στην Κύπρο άρχισε να σημειώνει βαθμιαία μείωση και τούτο γιατί το ζαχαροκάλαμο στην Αμερική, όπου μεταφέρθηκε από τον Κολόμβο, ευδοκιμούσε καλύτερα και απέδιδε περισσότερο. Η παραγωγή ζάχαρης στην Κύπρο μειώθηκε ακόμη πιο πολύ κατά το δεύτερο μισό του 16ου αιώνα. Σ' αυτό αναμφίβολα συνέβαλε και η σε βάρος της ζάχαρης διαρκώς αυξανόμενη ζήτηση βαμβακιού από τις αναπτυσσόμενες υφαντουργίες της Ευρώπης. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να αυξηθεί σημαντικά η παραγωγή βαμβακιού, εξαιτίας της μεγάλης αύξησης των κερδών που επραγματοποιούντο από την καλλιέργειά του, ενώ η καλλιέργεια του ζαχαροκάλαμου, επειδή απέδιδε λιγότερο, άρχισε να εγκαταλείπεται όλο και περισσότερο.

Παρόλα αυτά η παραγωγή της ζάχαρης συνεχίστηκε μέχρι τις αρχές του 17ου αιώνα. Αυτό πιστοποιείται και από το γεγονός ότι ο Γερμανός περιηγητής Joannes Cotovicus, που επισκέφθηκε την Κύπρο το 1599, αναφέρει τη ζάχαρη ως ένα από τα άξια λόγου προϊόντα του νησιού. Βέβαια, δεν παραλείπει να αναφέρει πως στο νησί παραγόταν και βαμβάκι σε μεγάλες ποσότητες. Η καλλιέργεια ζαχαροκάλαμου και η παραγωγή ζάχαρης, όπως μας πληροφορούν οι Άγγλοι περιηγητές William Lithgow και George Sandys, συνεχίστηκε μέχρι την πρώτη δεκαετία του 17ου αιώνα.

Ύστερα από αυτή την περίοδο, οι ξένοι περιηγητές που επισκέπτονται την Κύπρο δεν αναφέρουν πια τη ζάχαρη ανάμεσα στα προϊόντα που συναντούν στο νησί, αλλά αναφέρουν πως τη θέση της κατέλαβε το βαμβάκι. Ο Δανός περιηγητής Cornelis van Bruyn, που ήλθε στην Κύπρο το 1683, αναφέρει πως επισκέφθηκε την Επισκοπή, η οποία, όπως σημειώνει, βρίσκεται σε μια θαυμάσια επίπεδη πεδιάδα, που ποτίζεται από ένα ποταμό και πως σ' αυτή, όπως λέγεται, προηγουμένως εκαλλιεργείτο άφθονο ζαχαροκάλαμο, ενώ τώρα αυτή είναι φυτεμένη με βαμβάκι. Ο ίδιος περιηγητής επισκέφθηκε επίσης τα Κούκλια, όπου διαπίστωσε πως ούτε και εδώ εκαλλιεργείτο πια ζαχαροκάλαμο, αλλά παραγόταν μόνο άφθονο μετάξι και βαμβάκι.