Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η αμερικανική διπλωματία επαναδραστηριοποιήθηκε στο Κυπριακό μόλις είχε ασφαλείς ενδείξεις ότι επέκειτο η επικύρωση της Τ. Ε. της Τουρκίας. Ο απεσταλμένος του Αμερικανού προέδρου Κλίντον, Ρίτσαρντ Μπίτι, συνοδευόμενος από τον συντονιστή Τζιμ Ουίλλιαμς είχαν επαφές στην Κύπρο με τον πρόεδρο Κληρίδη και τον Ραούφ Ντενκτάς, στις 5 και 6 Δεκεμβρίου 1995, με στόχο να επιτύχουν και την ημερήσια διάταξη μιας απ' ευθείας συνάντησης και προσέγγιση απόψεων με την διπλωματία του «πάρε-δώσε» στα θέματα της ένταξης και της κυριαρχίας. Ο Αμερικανός μεσολαβητής μετέφερε έγγραφο εκ μέρους του Ρ. Ντενκτάς, βάσει του οποίου ο Τουρκοκύπριος ηγέτης θα συμφωνούσε στην προσχώρηση της Κύπρου στην ΕΕ και στην διαπραγμάτευση των εγγυήσεων και της αποστρατικοποίησης, στο πλαίσιο μιας πολιτικής διευθέτησης, σε αντάλλαγμα για την αποδοχή της κυριαρχίας και της πολιτικής ισότητας των Τουρκοκυπρίων εκ μέρους των Ελληνοκυπρίων. Ο πρόεδρος Κληρίδης, ύστερα από συνεδρία του Εθνικού Συμβουλίου, απέρριψε το περιεχόμενο της αμερικανικής μεσολάβησης, δηλώνοντας κατηγορηματικά ότι το θέμα της κυριαρχίας του μελλοντικού ομοσπονδιακού κράτους είναι αδιαπραγμάτευτο.

 

Στις 28 Δεκεμβρίου 1995 ο Ραούφ Ντενκτάς πήγε στην Άγκυρα, όπου συναντήθηκε με τον πρόεδρο της Τουρκίας Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ. Η πολιτική αστάθεια λόγω των εκλογών που προηγήθηκαν χωρίς να αναδείξουν κάποιο συνδυασμό κυβερνητικών συνασπισμών, έδωσε την ευκαιρία στον Ρ. Ντενκτάς να επιτύχει στον μέγιστο δυνατό βαθμό την υποστήριξη που θα ήθελε ειδικά στους χειρισμούς του θέματος της ένταξης της Κύπρου στην ΕΕ, με την υπογραφή του προέδρου Ντεμιρέλ. Σε κοινή διακήρυξη την οποία υπέγραψαν ο πρόεδρος Ντεμιρέλ εκ μέρους της Τουρκίας και ο Ρ. Ντενκτάς εκ μέρους της λεγομένης «Τουρκικής Δημοκρατίας Βορείου Κύπρου» αναφερόταν ότι (49); α) «...η ένταξη μπορεί να τεθεί στις συνομιλίες μόνο όταν επιτευχθεί οριστική διευθέτηση του Κυπριακού. Ακόμη και τότε θα πρέπει να μη διαφεύγει κανενός από το μυαλό ότι με βάση τις Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου, η Κύπρος δεν μπορεί να ενταχθεί σε διεθνείς πολιτικούς και οικονομικούς οργανισμούς στους οποίους (τόσο) η Τουρκία, (όσο) και η Ελλάδα δεν είναι μέλη

β) το θέμα της ένταξης θα εξετασθεί στη διάρκεια των διακοινοτικών συνομιλιών υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών, μετά την επίτευξη συμφωνίας μεταξύ των δύο μερών στα θέματα ουσίας όπως είναι η κυριαρχική ισότητα. Τότε μπορούν να συζητήσουν, ως ξεχωριστό θέμα, τις προϋποθέσεις για την προσχώρηση στην ΕΕ

γ) διαπραγματεύσεις ένταξης της Κύπρου με την ΕΕ μπορούν να διεξαχθούν μόνο μετά την τελική διευθέτηση, στο πλαίσιο κοινών θέσεων τις οποίες θα διαμορφώσουν οι δύο κοινότητες και με την συμμετοχή σε μικτή αντιπροσωπεία...».

 

Από τις θέσεις αυτές, όπως καταγράφονται στην διακήρυξη Ντεμιρέλ-Ντενκτάς, μπορεί κανείς να συναγάγει ότι ο Τουρκοκύπριος ηγέτης κατάφερε να εξασφαλίσει την υποστήριξη της Τουρκίας, θέτοντας σκληρότερους από το παρελθόν όρους.

 

Επιπρόσθετα, στην διακήρυξη ρυθμίζεται και το καθεστώς των σχέσεων Τουρκίας - ψευδοκράτους μετά την υλοποίηση της Τ.Ε. που επρόκειτο να τεθεί σε ισχύ την 1 Ιανουαρίου 1996. «Τουρκία και ψευδοκράτος, υπογραμμίζεται στη διακήρυξη, επιβεβαιώνουν ότι η Τ.Ε. δεν περιλαμβάνει καμιά πρόνοια που να εμποδίζει τις εμπορικές και οικονομικές τους σχέσεις». Αντίθετα, επισημαίνεται ότι οι «ευκαιρίες που προσφέρει η Τ.Ε. θα αξιοποιηθούν στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό για ενίσχυση των σχέσεων Τουρκίας - ΤΔΒΚ». Ντεμιρέλ και Ντενκτάς συμφώνησαν μάλιστα να αρχίσουν την προετοιμασία της εναρμόνισης, «έχοντας υπόψιν ότι μετά τη λύση του Κυπριακού, η Ομοσπονδιακή Κύπρος Θα μπορεί να ενταχθεί στην ΕΕ ταυτόχρονα με την Τουρκία».

 

Με τη διακήρυξη, η Τουρκία και ο Ρ. Ντενκτάς μεταθέτουν και αυτοί το κέντρο βάρους των χειρισμών στο θέμα της ένταξης, αποδεχόμενοι οριστικά την «εξέτασή του στο πλαίσιο των διακοινοτικών συνομιλιών» και αποσαφηνίζοντας με περιεκτικότατο τρόπο τους όρους και τις προϋποθέσεις. Σε αντάλλαγμα για τη στάση τους αυτή, εκφράζουν υποστήριξη σε μια ομοσπονδιακή λύση, με βάση τις δικές τους θέσεις, αλλά αποσύρουν τις απειλές περί προσάρτησης, αφού δεν τις περιλαμβάνουν στη διακήρυξη, προφανώς σε «ένδειξη καλής θέλησης».

 

Το πρώτο εξάμηνο του 1996 σηματοδοτήθηκε από την κλιμάκωση του διεθνούς ενδιαφέροντος για επίλυση του Κυπριακού, ιδιαίτερα δε των δύο διεθνών παραγόντων με άμεση σύνδεση με το πρόβλημα, των ΗΠΑ και της ΕΕ. Η ιταλική προεδρία εξεδήλωσε από την αρχή ενδιαφέρον να αναλάβει πρωτοβουλία για το Κυπριακό, στο ίδιο διάστημα που το ζήτημα ενεργότερης εμπλοκής της ΕΕ ευρίσκεται συνεχώς στην ημερήσια διάταξη. Εκτός από την Ιταλία, ιδιαίτερο ενδιαφέρον επέδειξαν η Βρετανία και η Γαλλία με ειδικές αποστολές ανωτέρων διπλωματών τους στο τρίγωνο Αθήνα-Άγκυρα-Λευκωσία. Άλλες διαβουλεύσεις με συμμετοχή και της Ελλάδας στο πλαίσιο της ΕΕ οδήγησαν στη λήψη απόφασης από το Συμβούλιο Υπουργών, στις 29 Ιανουαρίου 1996, για διορισμό του Ιταλού διπλωμάτη Φεντερίκο Ντι Ρομπέρτο στη θέση του εκπροσώπου της προεδρίας στις συνομιλίες για το Κυπριακό. Ο υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδος Θεόδωρος Πάγκαλος (50) σε δηλώσεις αναφορικά με τους όρους εντολής του Ντι Ρομπέρτο, είπε ότι «θα έχει διερευνητικού χαρακτήρα εντολή, με πολιτικούς όρους, όπως αυτούς του Αμερικανού υφυπουργού Εξωτερικών Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ». Θα αναπτυχθεί, πρόσθεσε, μια παράλληλη δραστηριότητα και θα υπάρξει συνεργασία μεταξύ ΟΗΕ, ΗΠΑ και ΕΕ. Ο Θ. Πάγκαλος εξήγησε ότι ο Ντι Ρομπέρτο θα εκπροσωπήσει την προεδρία αλλά θα λογοδοτεί στο Συμβούλιο Υπουργών. Στο σημείο αυτό επήλθε συμβιβασμός ανάμεσα σε αυτό που επεδίωκε η Ελλάδα, για ρόλο ειδικού συντονιστή στο πλαίσιο «κοινής δράσης», και των εντόνων αντιρρήσεων της Βρετανίας που συντάχθηκε με την τουρκική θέση ότι δεν χρειάζονται άλλοι συντονιστές. Ο ίδιος ο Ντι Ρομπέρτο, όταν επισκέφθηκε την Λευκωσία λίγες εβδομάδες αργότερα, υποστήριξε ότι στους όρους εντολής του περιλαμβάνεται η κατάθεση εισηγήσεων και ιδεών για προώθηση λύσης. Διαφοροποιημένη ερμηνεία για τους όρους εντολής του Ιταλού διπλωμάτη έδωσε ο υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας Κλάους Κίνκελ, ο οποίος ανέφερε ότι «ο Ντι Ρομπέρτο θα διερευνήσει μαζί με τα Ηνωμένα Εθνη κατά πόσο η ΕΕ θα πρέπει να διορίσει ειδικό αντιπρόσωπο για να βοηθήσει τις προσπάθειες συμφιλίωσης στην Κύπρο». Η απόφαση του διορισμού χαρακτηρίστηκε από την ελληνική πλευρά ως μια καλή αρχή για την ανάμιξη της ΕΕ στις διαδικασίες επίλυσης του Κυπριακού και οι «15» αναγνώρισαν ότι η Ένωση έχει ρόλο να διαδραματίσει στο πρόβλημα. 

Στο Ευρωκοινοβούλιο στις 11 Φεβρουαρίου 1995  όλα τα κόμματα υποστήριξαν ότι το Κυπριακό πρέπει να λυθεί πριν το τέλος του 2000 και ότι μια ενωμένη Κύπρος πρέπει να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

 

Σημαντικό ρόλο στον τρόπο ανάμιξης της ΕΕ στο Κυπριακό διαδραματίζει ο επίτροπος Χανς Βαν Ντεν Μπρούκ, προσωπικότητα διεθνούς εμβέλειας ο οποίος είναι αυστηρά προσηλωμένος στη λεπτή ισορροπία που διαμορφώθηκε με την απόφαση της 6ης Μαρτίου, προκειμένου να διασφαλιστεί η σταθερότητα στην ευαίσθητη περιοχή της ανατολικής Μεσογείου. Ο Ολλανδός επίτροπος επισκέφθηκε για άλλη μια φορά την Κύπρο, στις 4 και 5 Μαρτίου 1996, υπογραμμίζοντας την επιθυμία της ΕΕ για ένταξη της Κύπρου, μετά την επίτευξη λύσης στο Κυπριακό, αλλά διευκρινίζοντας με έμφαση για πρώτη φορά ότι ένταξη μπορεί να πραγματοποιηθεί ακόμη και χωρίς λύση. Ο Βαν Ντεν Μπρουκ έθεσε ως στόχο, κατά τις συνομιλίες του στη Λευκωσία, να υπάρξει ένας συντονισμός των ενεργειών του Συμβουλίου και της Επιτροπής προκειμένου να συμβάλει η Ένωση στην επίλυση του Κυπριακού. Σε ομιλία του στο Λονδίνο, ο Βάν Ντεν Μπρούκ είχε φέρει το Κυπριακό ως κλασικό παράδειγμα για το οποίο η ΕΕ θα πρέπει να αναλάβει πρωτοβουλία και να μην την εκχωρεί στις ΗΠΑ. Η ΕΕ θα πρέπει να πάψει να είναι ταμίας, δήλωσε χαρακτηριστικά, προσθέτοντας ότι η πολιτική της οντότητα θα διαμορφωθεί όταν διαδραματίζει τον ρόλο του ειρηνοποιού. Οι διαπλεκόμενες σχέσεις στο τρίγωνο Αθήνα - Άγκυρα - Λευκωσία σε συνδυασμό με την αυξανόμενη επιρροή της ΕΕ στον χώρο της Μεσογείου, δείχνουν ότι η προοπτική ένταξης της Κύπρου, η περαιτέρω προσέγγιση της Τουρκίας και η επιτυχής συμμετοχή της Ελλάδας στον χώρο της Ένωσης είναι τα στοιχεία που θα κρίνουν την έκβαση των εθνικών θεμάτων. «Το μεγάλο στοίχημα της ένταξης» και η λύση του Κυπριακού στο τέλος της δεύτερης χιλιετηρίδας, συγκροτούν τις δύο όψεις του ιδίου νομίσματος.

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1) Βλ. προεκλογικά προγράμματα υποψηφίων προέδρων στην εκλογική αναμέτρηση Φεβρουαρίου 1988, Γλαύκου Κληρίδη, Γιώργου Βασιλείου, Σπύρου Κυπριανού και Βάσου Λυσσαρίδη, στις ειδικές αναφορές περί των σχέσεων Κύπρου - ΕΟΚ.

(2) Κείμενο ομοφώνων αποφάσεων Εθνικού Συμβουλίου, Ιανουάριος 1989. Το θέμα ΕΟΚ αναφέρεται στο κεφάλαιο που αφορά τα Οικονομικά Θέματα. «Η Κύπρος έχει συνάψει Συμφωνία Σύνδεσης με την ΕΟΚ και έχει εισέλθει σε Τελωνειακή Ενωση, που αποτελεί μέρος της δεύτερης φάσης της Συμφωνίας Σύνδεσης και θα αναπτύσσει συνεχώς στενότερους δεσμούς με την ΕΟΚ. Αυτό θα μπορούσε να έχει ευεργετικά αποτελέσματα στην ευημερία όλων των Κυπρίων και να βοηθήσει στην προώθηση ισορροπημένης περιφερειακής ανάπτυξης. Η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία πρέπει να έχει την ευθύνη για το κοινό εξωτερικό δασμολόγιο της ΕΟΚ αλλά οι πόροι πρέπει να κατανέμονται δίκαια».

(3) Ομιλίες στο ΚΕΒΕ Θεόδωρου Πάγκαλου, αν. υπουργού Εξωτερικών της Ελλάδας, 2 Νοεμβρίου 1987 και Γιάννου Κρανιδιώτη, ειδικού γραμματέα ευρωπαϊκών υποθέσεων στο ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών, 16 Μαϊου1988.

(4) Οι θέσεις που εξέφρασε η Επιτροπή, εκδίδοντας τη γνωμοδότησή της, χαρακτηρίστηκαν ως ένα «ευγενικό όχι» στην ένταξη της Τουρκίας.

(5) Διαβουλεύσεις Γ. Κρανιδιώτη, ειδικού γραμματέα για θέματα ΕΟΚ στο ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών με τον σύμβουλο του Γερμανού υπουργού Εξωτερικών Χανς Ντίτριχ Γκένσερ, Τρούμφ. Γ. Κρανιδιώτη, «Προτάσεις για μια ευρωπαϊκή πολιτική», Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, σ. 18.

(6) Επιστολή Πάγκαλου προς Ιακώβου, ημερομηνίας 7 Σεπτεμβρίου 1988. Το θέμα επανήλθε στην κυπριακή επικαιρότητα με δημοσίευμα της εβδομαδιαίας εφημερίδας «Πρωινά Νέα», στις 25.12.1992. Η επιστολή Πάγκαλου δημοσιεύθηκε στον «Οικονομικό Ταχυδρόμο», στις 21.1.1993. Τις θέσεις του ανέπτυξε ο Θ. Πάγκαλος στην τηλεοπτική εκπομπή του ΡΙΚ «Στον Αστερισμό της Ευρώπης», στις 10.2.1995.

(7) Γιάννου Κρανιδιώτη, «Προτάσεις για μια ευρωπαϊκή πολιτική», σ. 24. Για το ίδιο θέμα βλ. Παναγιώτη Ηφαίστου, Χαράλαμπου Τσαρδανίδη, «Οι σχέσεις της Κύπρου με τις Ευρωπαϊκές Κοινότητες, 1972-1990», εκδόσεις Παπαζήση.

(8) Συνέντευξη πρώην προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας Γιώργου Βασιλείου στην εκπομπή του ΡΙΚ «Στον Αστερισμό της Ευρώπης», στις 10.2.1995.

(9) Βλ. κείμενο Επιτροπής, Η γνώμη για την αίτηση ένταξης της Τουρκίας, 18.12.1989. 

(10) Πιο αναλυτικά, βλ. Σταύρου Λυγερού, «Κύπρος, στα όρια του αφανισμού», Εκδόσεις Νέα Σύνορα, σ. 332.

(11) Βλ. απόφαση Εθνικού Συμβουλίου, 8.1.1992.

(12) Τα πρακτικά της συνάντησης των Παρισίων, όπως μεταφέρθηκαν από τις σημειώσεις του Μεσούτ Γιλμάζ, δημοσιεύθηκαν στην τουρκική εφημερίδα «Χουριέτ», στις 9.12.1992. Με βάση αυτά τα πρακτικά, ο Κ. Μητσοτάκης είχε θέσει σαφώς ως προϋπόθεση για να καταλήξουν οι δύο πλευρές σε συμφωνία στο Κυπριακό, την ένταξη της Ομοσπονδιακής Κύπρου στην ΕΟΚ. (13) Εφημερίδα «Πρωινά Νέα», 11.4.1992.

(14) Τελικό κείμενο συμπερασμάτων Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Λισσαβώνας.    (15) Έκθεση Επιτροπής Ευρωπαϊκής Κοινότητας, «Η πρόκληση της διεύρυνσης».

(16) Παράγραφος 92 της Δέσμης Ιδεών Γκάλι.

(17) Βλέπε Λυγερός 456 και Κρανιδιώτης 235.

(18) Τελικό κείμενο συμπερασμάτων Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εδιμβούργου. 

(19) Βλ. πλήρες κείμενο της γνωμοδότησης της Επιτροπής για την κυπριακή αίτηση ένταξης, «Δελτίο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων», συμπλήρωμα 5/93.

(20) Ο πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου δήλωσε μετά την υιοθέτηση του Νατοϊκού προγράμματος «Συνεταιρισμός για την Ειρήνη» ότι υπάρχει η ανοικτή προοπτική για την Κύπρο να ενταχθεί στο νέο σύστημα ασφάλειας.

(21) Κοινή θέση Συμβουλίου Σύνδεσης Κύπρου - ΕΕ, 18.4.1994.

(22) Βλ. τελικό κείμενο συμπερασμάτων Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Κέρκυρας.

(23) Άρθρα καγκελαρίου Χέλμουτ Κόλ, πρωθυπουργού Γαλλίας Εντουάρ Μπαλαντίρ, και υπουργών Εξωτερικών Γερμανίας Κλάους Κίνκελ και Βρετανίας Ντάγκλας Χερντ στον διεθνή τύπο.

(24) Αναλυτικά για την απόφαση του Ευρωδικαστηρίου, εφημερίδα «Το Βήμα», 6.7.1994.

(25) Πώς ανατράπηκε η βρεττανική επιχειρηματολογία, βλ. εφημερίδα «Το Βήμα», 10.7.1994.

(26) Απαντώντας σε ερωτήσεις δημοσιογράφων, ο Γ. Κρανιδιώτης ανέφερε ότι η Ελλάδα δεν είναι απόλυτη στο βέτο για το 4ο Χρηματοδοτικό Πρωτόκολλο και θα εξετάσει το ενδεχόμενο άρσης του σε περίπτωση που ληφθεί απόφαση για την έναρξη των διαπραγματεύσεων ένταξης της Κύπρου, στη διάρκεια κοινής δημοσιογραφικής διάσκεψης με τον υπουργό Εξωτερικών Αλέκο Μιχαηλίδη.

(27) Επιστολή Ραούφ Ντενκτάς προς Μπ. Γκάλι, ημερομηνίας 21.11.1994.

 (28) Κατά καιρούς το θέμα ερχόταν στην επιφάνεια, ιδιαίτερα μετά την δημοσιοποίηση της έκθεσης του Σερζ Αμπού, ημερομηνίας 23 Ιανουαρίου 1995. Συνεντεύξεις προέδρου Κληρίδη, συνέντευξη κυβερνητικού εκπροσώπου Γιαννάκη Κασουλίδη στην εκπομπή «Στον Αστερισμό της Ευρώπης».

(29) Αρθρογραφία Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ, στον διεθνή τύπο και κατάθεση ενώπιον της Επιτροπής Εξωτερικών του Αμερικανικού Κογκρέσσου. Το παράδειγμα του Βορειοϊρλανδικού, ως πρότυπο συμφιλίωσης, πρόβαλε σε συνέντευξή της στο «Βήμα» (Κύπρου), στις 16.4.1995, η Βρετανίδα ευρωβουλευτής Πωλίν Γκριν.

(30) Συνέντευξη Γ. Κρανιδιώτη στο ΡΙΚ, 1.11.1994, το βράδυ της ίδιας ημέρας της συνεδρίας του Εθνικού Συμβουλίου.

(31) Πηγή, Κυπριακό υπουργείο Εξωτερικών. Ο πρόεδρος Κληρίδης, εκφράζοντας την έντονη δυσαρέσκεια της Κύπρου για τη στάση Κίνκελ, είχε αναφέρει λακωνικά ότι θεωρεί «τη στάση της Γερμανίας απαράδεκτα αρνητική».

(32) Σχέδιο παρέμβασης υφυπουργού Γ. Κρανιδιώτη στο Συμβούλιο Υπουργών, στις 19 Δεκεμβρίου 1994, προσωπικό αρχείο.

(33) Ο υφυπουργός έθεσε επίσης ζητήματα που σχετίζονται με την παροχή αποζημιώσεων προς την ελληνική κλωστοϋφαντουργία, με τις παράνομες εμπορικές σχέσεις Τουρκίας - ψευδοκράτους και με την περίληψη ρήτρας επανεξέτασης των χρηματοδοτήσεων.

(34) Προσωπική συνέντευξη με Γ. Κρανιδιώτη για τα γεγονότα στο Συμβούλιο της 19ης Δεκεμβρίου.

(35) Φόρμουλα Ζυπέ-Κρανιδιώτη, συνέντευξη πρώην υφυπουργού στο ΡΙΚ 1, στις 31.1.1995.

(36) Πιο ορθό χειρισμό θεωρεί ο Γ. Κρανιδιώτης την εκ νέου προβολή βέτο από την Ελλάδα έως την διαμόρφωση καλύτερων προϋποθέσεων συμφωνίας και αυτός ο σχεδιασμός είχε γίνει, προτού αναλάβει ο Γ.Α. Μαγκάκης.

(37) Σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Εξωτερικών της Κύπρου, τα δύο τελευταία χρόνια η Γαλλία έκανε τις περισσότερες επενδύσεις στην Τουρκία, από οποιαδήποτε άλλη δυτική χώρα.

(38) Συνέντευξη Γ.Α. Μαγκάκη στο Τρίτο Ραδιοφωνικό Πρόγραμμα του ΡΙΚ, στις 7.2.1995. Υποστήριξε, μεταξύ άλλων, ότι η Ελλάδα έχει πλέον αποδεσμευθεί με την πολιτική που ασκεί στην ΕΕ, κατοχυρώνοντας τα συμφέροντα της Κύπρου.

(39) Συνέντευξη Γ. Κρανιδιώτη στην Ελληνική Υπηρεσία του BBC, στις 7.2.1995, επεσήμανε ότι «... η κατ' αρχήν συμφωνία δεν είναι ικανοποιητική».

(40) Κείμενο απόφασης Συμβουλίου Υπουργών 6ης Μαρτίου, 1995, ανάλυση.

(41) Προσωπικό αρχείο.

(42) Τα πρακτικά της συνομιλίας Ντενκτάς / Τρόικας δημοσιεύθηκαν στην τουρκοκυπριακή εφημερίδα «Κίπρις».

(43) Ακόμη και στις αρχές Ιουνίου, ο υπουργός Εξωτερικών δεν είχε σαφείς διαβεβαιώσεις από τη γαλλική προεδρία κατά πόσο θα συγκληθεί το Συμβούλιο Σύνδεσης.

(44) Πηγή, κυπριακό υπουργείο Εξωτερικών.

(45) Έγγραφο-ερωτηματολόγιο Μπάουτσερ, μετάφραση από αγγλικό κείμενο, δημοσιεύθηκε στην «Κίπρις».

(46) Η έννοια των παρεκκλίσεων στην ΕΕ, διαλαμβάνει μη εφαρμογή των αρχών που περιέχονται στις συνθήκες, αποφάσεων, οδηγιών και κανονισμών που εκδίδουν το Συμβούλιο Υπουργών και ή Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μόνο για σαφώς καθορισμένο μεταβατικό στάδιο. Επιπρόσθετα, οι παρεκκλίσεις αφορούν μικρές γεωγραφικές περιφέρειες και όχι μεγάλες εκτάσεις. 

(47) «Κίπρις», 14.9.1995.

(48) Τουρκοκυπριακός τύπος, «Μπαϋράκ» και Πρόγραμμα ΡΙΚ «Στον Αστερισμό της Ευρώπης», 16.6.1995.

(49) Η διακήρυξη Τουρκίας «ΤΔΒΚ» δημοσιεύθηκε στην «Turkish Daily News», στις 29.12.1995.

(50) Ύστερα από μακρά παραμονή στην εντατική μονάδα του Ωνασείου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου, ο πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου υπέβαλε την παραίτησή του, και η Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΠΑΣΟΚ εξέλεξε τον Ιανουάριο του 1996 νέο πρωθυπουργό τον Κώστα Σημίτη. Ο Κ. Σημίτης σχημάτισε νέα κυβέρνηση και διόρισε υπουργό Εξωτερικών τον Θ. Πάγκαλο. 

ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΠΙΕΡΙΔΗΣ

ΑΝΤΡΟΣ ΠΑΥΛΙΔΗΣ