Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η γνωμοδότηση της Επιτροπής για την αίτηση ένταξης της Κύπρου στην ΕΟΚ εκδόθηκε τελικά στις 30 Ιουνίου 1993, αφού ολοκληρώθηκαν στο μεγαλύτερό τους τμήμα, οι προετοιμασίες σε σχέση με τις άλλες χώρες που εξασφάλισαν προβάδισμα για την ένταξή τους. Η Επιτροπή είχε έως τον Μάρτιο του 1993 εκδώσει γνωμοδοτήσεις με θετικό περιεχόμενο για την Αυστρία (Αύγουστος 1991), τη Σουηδία (Ιούλιος 1992), την Φιλανδία (Νοέμβριος 1992) και τη Νορβηγία (Μάρτιος 1993). Λίγες ημέρες ενωρίτερα, στην σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στην Κοπεγχάγη στις 21 και 22 Ιουνίου, οι 12 ηγέτες της ΕΟΚ καθόρισαν και καταληκτικό χρονοδιάγραμμα των διαπραγματεύσεων ένταξης με τις χώρες ΕΖΕΣ. Για τις άλλες υποψηφιότητες το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο εξέφρασε την πρόθεση να τις εξετάσει ανάλογα με τα χαρακτηριστικά της καθεμιάς και προανήγγειλε την έκδοση των γνωμοδοτήσεων για την Κύπρο και τη Μάλτα.

Η γνωμοδότηση της Επιτροπής για την αίτηση ένταξης της Κύπρου είναι ένα από τα πιο σημαντικά έγγραφα της νεότερης κυπριακής ιστορίας, στα οποία κατεγράφη συνολικά κάθε πτυχή της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής κατάστασης στην Κύπρο (19). Συνοψίζει τα κρίσιμα διλήμματα της ιστορικής κληρονομιάς από την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας και καταγράφει τις λεπτές πολιτικές ισορροπίες στο τριγωνικό πεδίο σχέσεων της Ελλάδας, της Τουρκίας και της Κύπρου, ενταγμένες στο ευρωπαϊκό πλαίσιο.

Οι βασικοί άξονες της γνωμοδότησης περιγράφονται στο κεφάλαιο των συμπερασμάτων (παράγραφοι 44-51) και είναι οι ακόλουθοι:

α) οι δομές και οι αξίες που διαμορφώθηκαν στην Κύπρο της προσδίδουν αναμφισβήτητο ευρωπαϊκό χαρακτήρα και ταυτότητα και επιβεβαιώνουν τον προορισμό της να αποτελέσει μέλος της ΕΟΚ

β) η προσχώρηση της Κύπρου θα σήμαινε την αύξηση της ασφάλειας και της ευημερίας και θα συνέβαλλε στην προσέγγιση και τη συμφιλίωση των δύο κοινοτήτων

γ) οι θεσμικές διατάξεις μιας διευθέτησης του Κυπριακού θα πρέπει, αφού εξασφαλισθούν οι αναγκαίες ισορροπίες μεταξύ των δύο κοινοτήτων, να συμβιβάζονται με την ομαλή συμμετοχή της Κύπρου στις διαδικασίες λήψης των αποφάσεων της ΕΟΚ και την ορθή εφαρμογή του κοινοτικού δικαίου στο σύνολο του εδάφους της Κύπρου

δ) η ΕΟΚ θεωρεί την Κύπρο ικανή για προσχώρηση και μόλις διασφαλιστούν περισσότερο οι προοπτικές για την επίλυση του Κυπριακού, η Κοινότητα θα είναι έτοιμη να αναλάβει από κοινού με την Κύπρο την διαδικασία που θα πρέπει τελικά να οδηγήσει στην ένταξή της

ε) η Επιτροπή θεωρεί ότι, σε περίπτωση που οι διακοινοτικές συνομιλίες δεν οδηγήσουν σε πολιτική διευθέτηση του Κυπριακού, θα πρέπει να επανεκτιμηθεί η κατάσταση, αφού μελετηθούν οι θέσεις που εξέφρασε το κάθε μέρος στις διαπραγματεύσεις και επανεξετασθεί το θέμα της προσχώρησης της Κύπρου τον Ιανουάριο του 1995.

Στις 4 Οκτωβρίου 1993 το Συμβούλιο Υπουργών υιοθέτησε τη γνωμοδότηση της Επιτροπής και ταυτόχρονα τη ρήτρα για επανεξέταση της αίτησης ένταξης υπό το φως των εξελίξεων στον διακοινοτικό διάλογο και την στάση που θα τηρούσε η κάθε πλευρά στις διαπραγματεύσεις. Η επανεξέταση ήταν το κλειδί της υπέρβασης του κρισίμου διλήμματος της Επιτροπής είτε να αγνοήσει το πολιτικό πρόβλημα και να δώσει το πράσινο φως για την ένταξη, κάτι που θα εξόργιζε την Τουρκία, είτε να αποκλείσει την ένταξη ενόσω υφίστατο άλυτο το Κυπριακό, κάτι που θα ερχόταν σε πλήρη αντίφαση με τα συμπεράσματα της. Η επιλογή του Ιανουαρίου του 1995, ως χρόνου επανεξέτασης του θέματος, διευκόλυνε σημαντικά τους σχεδιασμούς της ΕΟΚ δεδομένου ότι δεν επρόκειτο να διαπραγματευθεί έως τότε την προσχώρηση άλλων κρατών πλην των   χωρών ΕΖΕΣ. Με τον τρόπο αυτό άλλωστε θα έδινε χρόνο για άλλη μια προσπάθεια επίλυσης του Κυπριακού.

Ταυτόχρονα, όμως, η επανεξέταση της κυπριακής αίτησης ένταξης δημιούργησε την ανάγκη διορισμού ενός παρατηρητή της ΕΟΚ στις διαπραγματεύσεις του Κυπριακού, προκειμένου αυτός να ενημερώνει το Συμβούλιο Υπουργών για τις θέσεις των δύο πλευρών στις συνομιλίες. Ο διορισμός ενός παρατηρητή σήμανε την ενεργότερη ανάμειξη της ΕΟΚ στις διαδικασίες επίλυσης του Κυπριακού. Ο γ.γ. του ΟΗΕ Μπούτρος Γκάλι, σε τηλεφωνική επικοινωνία του με τον πρόεδρο της Επιτροπής Ζακ Ντελόρ, δεν δίστασε να δώσει τη συγκατάθεσή του για τον διορισμό ενός κοινοτικού παρατηρητή. Ο διορισμός οριστικοποιήθηκε τον Φεβρουάριο του 1994 και τα καθήκοντα ανατέθηκαν σε ένα μεσαίας ιεραρχίας στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τον Σερζ Αμπού, αρμόδιο για τις σχέσεις της Κοινότητας στην ανατολική Μεσόγειο. Στα τέλη του 1993 μεσολάβησαν στο μεταξύ σημαντικά γεγονότα στην Ελλάδα και την Ευρώπη με άμεσες συνέπειες στην περαιτέρω εξέλιξη της πορείας ένταξης της Κύπρου.