Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Λουζινιανοί (1191-1489), Βενετοί(1489-1570): Η λατινική εκπαίδευση στην Κύπρο κατά την περίοδο αυτή δεν άκμαζε εντυπωσιακά, όπως κι η ελληνική - πολύ λιγότερο η δεύτερη λόγω των διωγμών της πηγής της, της Εκκλησίας, από τη Λατινική Εκκλησία του νησιού. Αλλά και η λατινική παιδεία είχε επαρχιακό χαρακτήρα, με λίγες εξαιρέσεις αυλικών και ανωτέρων κληρικών λογίων, συνήθως επηλύδων. Η Εκκλησία και τα μοναστήρια στον 13ο αι. (κ.ε.) ήταν τα μόνα κέντρα εκπαιδεύσεως. Οι καθεδρικοί ναοί διετάχθησαν από την οικουμενική σύνοδο του 1215 να οργανώσουν ελεύθερες σχολές, αλλά λίγα έγιναν στην πράξη, γι’ αυτό στα 1248 ο παπικός ληγάτος Eudes de Chateuroux επικρίνει αυστηρά την αμέλεια των επισκόπων να εφαρμόσουν τη διαταγή αυτή για μόρφωση των πιστών κι εξάλειψη της άγνοιας. Ο Λατίνος αρχιεπίσκοπος Λευκωσίας διετάχθη από τον Eudes να ανοίξει δυο ελεύθερες σχολές στην Αγία Σοφία, μια στοιχειώδη για διδασκαλία της γραμματικής και μια άλλη προχωρημένη για θεολογία. Μόνο γραμματικές σχολές θα ιδρύονταν στις εκκλησίες Λεμεσού, Πάφου και Αμμοχώστου. Η αδιαφορία και η αμέλεια, η ηθική κατάπτωση του λατινικού κλήρου ψέγονται από τον ληγάτο του πάπα Πέτρο ντε Πλαίν - Κασσανιάκ στην τοπική σύνοδο της Λευκωσίας της 15 Ιουνίου 1313, που διακηρύσσει ότι η καθολική ιεραρχία του νησιού οφείλει ν' ανυψώσει το επίπεδο του ποιμνίου της, ηθικό και ψυχικό, φροντίζοντας για τα βιβλία και τα σκεύη και έπιπλα των εκκλησιών, και να κτίσει ωραίους ναούς ∙ οι κληρικοί πρέπει όλοι να μάθουν να διαβάζουν με ευφράδεια και απρόσκοπτα, αν δεν ξέρουν ήδη, να ψάλλουν και να διδαχθούν γραμματική ∙ πρέπει επίσης να καταλάβουν την γενική σημασία των όσων διαβάζουν και ακούνε στην εκκλησία και να τα γνωρίζουν σε βάθος για να τα προωθούν στο λαό.

Βλέπε λήμμα: Λατινική Εκκλησία της Κύπρου

Μεταρρυθμίσεις του Ιάκωβου Β': Ο Ιάκωβος Β' ο Νόθος (1464-1473) ανάμεσα στις μεταρρυθμίσεις του φρόντισε για την παιδεία του λαού, μετακαλώντας δασκάλους από άλλες χώρες και ιδρύοντας στη Λευκωσία Ακαδημία για τη μόρφωση των παιδιών των ευγενών. Γι’ αυτήν μαθαίνουμε κι από έμμεσες πηγές: όταν στα 1600-1601 ο δούκας της Σαβοΐας Κάρολος Εμμανουήλ Α' ετοίμαζε σχέδια ανακαταλήψεως της Κύπρου με τη βοήθεια των Κυπρίων, υποσχέθηκε να συντηρεί σ’ όλες τις κυριότερες πόλεις δημόσια σχολεία λαϊκής και θρησκευτικής παιδείας και να πληρώνει τους δασκάλους όπως κατά την εποχή των βασιλέων στη Λευκωσία θα ίδρυε Σεμινάριο ή Πανεπιστήμιο όπως επί βασιλέων για τη δημόσια εκπαίδευση των ευγενών και του λαού. Ακριβής αντιστοιχία των υποσχέσεων αυτών με το τι ακριβώς συνέβαινε επί βασιλέων δεν υπάρχει, βέβαια, αλλά μόνο γενική ομοιότητα. Στα 1490 οι Κύπριοι πληροφορούν τη Βενετία ότι επί Ιακώβου Β' το κρατικό θησαυροφυλάκιο πλήρωνε 100 δουκάτα τον χρόνο ως μισθό για ένα δημόσιο δάσκαλο, κι ότι επί βασιλέων πάντα υπήρχαν ένας ή δυο μισθοδοτούμενοι δάσκαλοι. Σαν γνήσιο τέκνο της Αναγέννησης ο Ιάκωβος Β' προσκαλούσε επίσης καλλιτέχνες στην Κύπρο.

Στα 1350 ο Ludolph von Sudheim γράφει ότι υπήρχαν σχολές ξένων γλωσσών από μακρού, ενώ ο Αγαθάγγελος ο Καλλιστράτου την ίδια εποχή δίνει πολύτιμες πληροφορίες στον Βυζαντινό ιστορικό Νικηφόρο Γρηγορά για πλούσια πνευματική άνθηση, πολυγλωσσία, υψηλή παιδεία και κουλτούρα στην Αυλή της Κύπρου, αποτέλεσμα και αυξανομένων επαφών με το Βυζάντιο, τις γύρω μουσουλμανικές χώρες και την Ευρώπη, και πρωτοτύπων νομικών μελετών, απαραιτήτων για τη συγκρότηση συστήματος τοπικού δικαίου κι ιδιόρρυθμης τοπικής φιλοσοφίας του άρχειν. Παράδειγμα εύγλωττο των πνευματικών - εκπαιδευτικών επαφών Κύπρου - Βυζαντίου κατά τους 14ο- 15ο αι. είναι το ιατρικό χειρόγραφο Parisinus Graecus 2207, του τέλους του 13ου αι., που πέρασε από την Κύπρο και έμεινε εδώ από 1374 ώς 1429 περίπου, και οι παρασελίδιες σημειώσεις που προστέθηκαν, ερμηνευτικές κυρίως, μαρτυρούν αραβομάθεια και πολυμάθεια (Ph. Hoffman στο Jahrbuch der Oesterreichischen Byzantinistik, 34, 1984, σσ. 155-170 και πίν. 2).

Βλέπε λήμματα: Ακινάτης Θωμάς, Ακίνδυνος Γρηγόριος, ασσίζες, Βαρλαάμ ο Καλαβρός, Λαπίθης Γεώργιος

Παράπονα στη Βενετία για το μισθό των δασκάλων: Στα 1490 οι Κύπριοι παραπονούνται στη Βενετία ότι ο ετήσιος μισθός που παρείχε για τον δάσκαλο, 40 δουκάτα, μαζί με το ετήσιο σιτάρι και το κρασί του, ήταν ποσό ανεπαρκές για να προσελκύσει ικανό δάσκαλο ∙ γι’ αυτό οι βενετικές αρχές συμφώνησαν να δώσουν 80 δουκάτα σε χρήμα, και σιτάρι και κρασί 20 δουκάτων. Στα 1491 οι Αμμοχωστιανοί ζητούν 400 βυζάντια (=40 δουκάτα) ετησίως για ένα δάσκαλο γραμματικής στα παιδιά της πόλης τους, αλλά χορηγήθηκαν μόλις 250. Στα 1512 ένας δάσκαλος - λέκτωρ της λογικής και της φιλοσοφίας Σεβαστιανός Φοσκαρίνης εκλήθη στην Κύπρο, και για να υπηρετήσει ως σύμβουλος. Στα 1528 πέθανε ο Βαλιάν Δενόρες που είχε σπουδάσει ιατρική στη Γαλλία, ενώ ως το 1570 ζούσε στην Κύπρο μελετώντας και γράφοντας, ο κατόπιν διάσημος φιλόσοφος και φιλόλογος Ιάσων Δενόρες. Στα 1552 ο Ιωάννης Τζιουστινιάν εκλήθη ως δάσκαλος των νέων στην Κύπρο, αλλά αρνήθηκε να έλθει λόγω ηλικίας και των κινδύνων του ταξιδιού. Στα 1566 ο Φύρερ φον Χάιμεντορφ είδε Φλαμανδό καθηγητή στην Αμμόχωστο. Κατά τα προ του 1570 χρόνια οι διάφορες μαρτυρίες μιλούν για μεγάλα σπουδαστήρια ή σπουδάσια (=ανωτέρας μορφώσεως) στην Αμμόχωστο και στην Πάφο, στα δε σπουδάσια της Αμμοχώστου φοιτούσαν και Έλληνες, όπως ο Σολομών Ροδινός (πέθανε το 1586), πατέρας του Νεοφύτου Ροδινού από την Ποταμιού. Στα σχολεία αυτά ο Σολομών Ροδινός ἐγεύθηκεν ὀλίγον τίποτις τῶν γραμμάτων γραμματικῆς καί ποιητῶν καί ἰταλιάνικης γλώσσης, συγγραφέας χαμένου μακρού ποιήματος για την άλωση της Κύπρου από τους Τούρκους που κόσμησε μ’ επεξηγηματικές ζωγραφιές, όντας αυτοδίδακτος στην τέχνη αυτή (Νεοφύτου Ρόδινου, Περί Ἡρώων, Στρατηγῶν.... Ρώμη, 1859, σσ. 154-156, Κυπρ. Χρον. [Λάρνακος], Γ', 1925, σ. 48). Η μεικτή εθνικοθρησκευτική συνείδηση και παιδεία του Σολομώντος Ρoδινού, όπως και του γιου του Νεοφύτου, πράκτορα της Propaganda Fide, είναι ενδεικτική των πρακτικών αποτελεσμάτων της φοιτήσεως Ελλήνων στα προφανώς λατινικά σπουδάσια των πιο πάνω πόλεων, στα οποία πρέπει να σπούδασαν και οι  Έλληνες Καθολικοί ιερείς και πρεσβύτεροι του λατινικού καθεδρικού ναού του Αγίου Νικολάου Αμμοχώστου που είδε εκεί ο Pierre Mesenge στα 1507. Για την προσπάθεια του Ιακώβου Διασσωρίνου να ιδρύσει ελληνική σχολή στη Λευκωσία και να διαδίδει τα ελληνικά ιδεώδη.

Βλέπε λήμμα: Ελληνική Σχολή Λευκωσίας

Η παιδεία στις εκκλησίες, τα μοναστήρια και τις επισκοπές της Ορθόδοξης Εκκλησίας επί Λατινοκρατίας υπήρξε σχετικά χαμηλή στα επίπεδα ιερέων και μοναχών, όπως φαίνεται από πλείστα χειρόγραφα και παρασελίδιες υποσημειώσεις που δημοσίευσε ο J. Darrouzes, κ.α. , αλλά αρκετά ικανοποιητική σε μερικές περιπτώσεις επισκόπων που εκδίδουν αποφάσεις δικαστηρίων κλπ. (βλ. γενικά: Κ.Π. Κύρρη, Ἱστορία τῆς Μέσης Ἐκπαιδεύσεως Ἀμμοχώστου 1191 -1955 ἰδίως δέ τοῦ Ε.Γ.Α., Λευκωσία, 1967, σσ. 1-20, 218-221).

Πηγή 

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια