Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Κατάσπαρτες, σε ολόκληρη την Κύπρο, απαντώνται πάρα πολλές εκκλησίες, διαφόρων διαστάσεων, διαφόρων εποχών και διαφόρων αρχιτεκτονικών τύπων. Πως και γιατί βρέθηκαν όλοι αυτοί οι ναοί να παραμένουν μόνοι στην ερημιά τους;

Στις πλείστες των περιπτώσεων πρόκειται για ναούς οικισμών που υπήρξαν κάποτε και που δεν υπάρχουν σήμερα. Η διάλυση και τελικά εξαφάνιση πολλών οικισμών της Κύπρου οφειλόταν σε τρεις βασικά λόγους. Η πρώτη μεγάλη ομάδα οικισμών που διαλύθηκαν αφορούσε και πόλεις και χωριά που βρίσκοντας στις παράλιες περιοχές του νησιού. Σχεδόν όλοι αυτοί οι οικισμοί καταστράφηκαν λόγω της μεγάλης σειράς των αραβικών επιδρομών του 7ου – 10ου αιώνα. Τότε σχεδόν όλοι οι παράκτιοι οικισμοί πλήγηκαν καίρια οι δε κάτοικοί τους μετακινήθηκαν στα ενδότερα και ίδρυσαν άλλους οικισμούς μακρύτερα από τις επικίνδυνες ακτές ή πίσω από λόφους και μέσα σε κοιλάδες, ώστε να μη φαίνονταν από τη θάλασσα.

Βλέπε λήμμα: Αραβικές επιδρομές

Ο δεύτερος λόγος εγκατάλειψης πολλών οικισμών ήταν οι επιδημίες πανώλης ή και άλλες. Σε τέτοιες περιπτώσεις, όταν η ασθένεια έπληττε μία περιοχή, μόνος τρόπος αντιμετώπισής της ήταν η φυγή των κατοίκων και η εγκατάστασή τους κάπου αλλού.

Βλέπε λήμμα: Επιδημίες

Ο τρίτος και μεταγενέστερος λόγος ήταν η μεγάλη καταπίεση κατά τη μακρά περίοδο της Τουρκοκρατίας (1570 – 1878), οπότε τα μικρότερα και ασθενέστερα χωριά εγκαταλείπονταν και οι κάτοικοί τους μετακινούνταν σε άλλα, μεγαλύτερα χωριά όπου οι αντιστάσεις ήταν ισχυρότερες.

Βλέπε λήμμα: Οθωμανοκρατία

Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις τα εγκαταλειμμένα χωριά παρέμεναν έρημα και σωριάζονταν σε ερείπια. Οι ναοί των οικισμών αυτών, που κατά κανόνα ήταν πιο γερές κατασκευές, άντεχαν περισσότερο. Αργότερα, οι άνθρωποι αντλούσαν από τα εγκαταλειμμένα χωριά πέτρες και άλλα οικοδομικά υλικά για κτίσιμο άλλων κτηρίων αλλού. Αλλά από πίστη και σεβασμό, αποφευγόταν η άντληση υλικών από τους ναούς, έστω και αν κάποιοι ήταν επίσης ερειπωμένοι. Έτσι, ενώ τελικά όλα τα άλλα κτίσματα των χωριών εξαφανίζονταν, οι ναοί παρέμεναν άθικτοι, στην ερημιά. Ένα των πολλών παραδειγμάτων αποτελεί ο σημαντικός ναός της Παναγίας Τράπεζας στη Μεσαορία, ναός κάποτε ενός οικισμού που ονομαζόταν ακριβώς Τράπεζα.

Βλέπε λήμμα: Παναγία Τράπεζα, Αχερίτου

Άλλα παραδείγματα αποτελούν οι ναοί του Αγίου Φίλωνος στα Αγρίδια του Ριζοκαρπάσου (υπήρχε κάποτε εκεί οικισμός με την ονομασία Αγρίδια), οι τρεις ναοί στην τοποθεσία Αφέντρικα της Καρπασίας (που ανήκαν κάποτε στην πόλη Ουρανίαν), η ερειπωμένη εκκλησία της Παναγίας Συκάς (ναός οικισμού που ονομαζόταν Συκά ή Συκάδα), ο ναός στο Πνασίν στην περιοχή Μόρφου (όπου υπήρχε μεσαιωνικός οικισμός ονομαζόμενος, πιθανώς, Άγιος Μνάσων), η εκκλησία της Παναγίας Χρυσοπατερίτισσας κοντά στο χωριό Πωμός (ναός κάποτε οικισμού, ίσως εκείνου που ονομαζόταν Κρεμμύδι), ο ναός της Παναγίας Περγαμηνιώτισσας στη βόρεια ακτή της Κύπρου (κάποτε ναός μεγάλης πόλης), ο ναός της Παναγίας των Ασταθκιών κοντά στο χωριό Άγιος Θεόδωρος Λάρνακας (ναός κάποτε οικισμού που υπήρχε εκεί) κλπ.

Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι μερικά εξωκκλήσια δεν ήταν ναοί διαλυμένων οικισμών αλλά ναοί μικρών μοναστηριών που επίσης διαλύθηκαν σε δύσκολους καιρούς. Μεταξύ των περιπτώσεων αυτών αναφέρουμε ως παραδείγματα τους ναούς της Παναγίας Υπάτης, της Παναγίας Κρινιώτισσας, της Παναγίας Πλατανιώτισσας, της Παναγίας Καντάρας, του Αντιφωνητή Χριστού (όλοι οι ναοί αυτοί στην οροσειρά του Πενταδακτύλου).

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια

Α.ΠΑΥΛΙΔΗΣ