Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η κυπριακή γεωργία αντιμετωπίζει πολλά και δύσκολα προβλήματα. Τα προβλήματα αυτά αφορούν τους φυσικούς συντελεστές παραγωγής (γη και νερό), τους συντελεστές «εργασία» και «κεφάλαιο» και σχετίζονται με την εμπορία των γεωργικών προϊόντων.

 

Πιο κάτω παρέχονται πληροφορίες για τους κυριότερους παραγωγικούς συντελεστές και άλλα χαρακτηριστικά της κυπριακής γεωργίας:

 

Γεωργική γη: Η τοπογραφία και η γονιμότητα του εδάφους, το ξηρό κλίμα και η αστάθεια των καιρικών συνθηκών επιβάλλουν στη γεωργία περιορισμούς και καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τα πλαίσια και τα όρια της γεωργικής ανάπτυξης. Ακριβώς γι’ αυτούς τους λόγους από την ολική έκταση της Κύπρου καλλιεργείται στην πράξη μόλις το 50% κι αυτό το ποσοστό περιλαμβάνει την αγρανάπαυση που κατά μέσο όρο καταλαμβάνει το ένα τέταρτο περίπου της γης που καλλιεργείται. Αυτή την τόσο μικρή έκταση, ήρθε η τουρκική εισβολή να μειώσει ακόμη πιο πολύ αφού σήμερα κατέχεται από τα τουρκικά στρατεύματα περίπου το 40% της κυπριακής γης.

 

Το πρόβλημα της γης και του μικρού κλήρου που αναπόφευκτα δημιουργείται, γίνεται ακόμη πιο οξύ από το γεγονός ότι ο γεωργικός κλήρος είναι πολυτεμαχισμένος και διάσπαρτος. Από στοιχεία που παρουσιάζονται πιο κάτω φαίνεται καθαρά η μείωση του μεγέθους του γεωργικού κλήρου.

 

	1946	1960	1977
Μέγεθος γεωργικού κλήρου (σκ.)	53,94	46,55	34,26
Αριθμός αγροτεμαχίων / κλήρου	12,7	9,5	6,4
Μέσο μέγεθος τεμαχίου (σκ.)	4,2	4,9	5,5

 

Η μικρή αύξηση στην έκταση των αγροτεμαχίων μεταξύ 1960 και 1977 εξουδετερώνεται από την ποιοτική υποβάθμιση λόγω της απώλειας της γόνιμης περιοχής της Μεσαορίας και της Μόρφου. Αν στα πιο πάνω, προστεθεί η διακατοχή της γης σε αδιαίρετη μορφή και η δυαδική ή πολλαπλή ιδιοκτησία, μπορεί να γίνει καλύτερα αντιληπτό το μέγεθος του προβλήματος.

 

Για την αντιμετώπιση του προβλήματος έχει εφαρμοστεί ο αναδασμός*, που στοχεύει στη συνένωση των μικρών και διάσπαρτων αγροτεμαχίων, στην κατασκευή αγροτικών δρόμων και όπου είναι δυνατό στην αύξηση της έκτασης του γεωργικού κλήρου.

 

Αλληλένδετο με το πρόβλημα του μικρού μεγέθους του κλήρου είναι και το πρόβλημα που πηγάζει από την ποιότητα της αγροτικής γης. Πέραν από τις παραλιακές πεδιάδες που αρχίζουν από το Παραλίμνι και φθάνουν μέχρι την Πάφο και την Πόλη Χρυσοχούς, καθώς και μικρές κοιλάδες στο εσωτερικό, η υπόλοιπη γη στις ελεύθερες περιοχές της Κύπρου αποτελείται από ορεινές και ημιορεινές εκτάσεις.

 

Το νερό: Οι αρδευόμενες καλλιέργειες αποτελούν το πιο δυναμικό στοιχείο στη γεωργία της Κύπρου. Οι καλλιέργειες αυτές αποδίδουν κατά μονάδα γης περίπου δέκα φορές περισσότερο παρά οι ξηρικές καλλιέργειες, αποτελούν δε τον κύριο προμηθευτή εξαγώγιμων γεωργικών προϊόντων. Είναι ακριβώς γι’ αυτό το λόγο που η αναπτυξιακή προσπάθεια του κράτους δίνει προτεραιότητα στον υδατικό τομέα.

 

Η Κύπρος, αν και περιβάλλεται από θαλάσσιους υδάτινους όγκους στερείται το νερό. Δεν έχει ούτε λίμνες γλυκού νερού ούτε ποταμούς με ολόχρονη ροή, η δε μέση ετήσια βροχόπτωση είναι περίπου 500 χλστ. Πολύ συχνές είναι επίσης οι χρονιές καθολικής ανομβρίας. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος, από το 1960 κυρίως και μετά καταρτίστηκε ένα μεγαλόπνοο πρόγραμμα για εξεύρεση, συγκέντρωση, διαφύλαξη και ορθολογιστική χρήση κάθε διαθέσιμης ποσότητας νερού.

 

Φυσικοί κίνδυνοι - θεομηνίες: Εκτός από την ανομβρία που συνδέεται άμεσα με το ξηροθερμικό κλίμα της Κύπρου και που προκαλεί μερικές χρονιές πολύ μεγάλες ζημιές στη φυτική παραγωγή, και άλλοι κίνδυνοι απειλούν το εισόδημα του γεωργού όπως η χαλαζόπτωση που επηρεάζει κυρίως τις ορεινές περιοχές, ο παγετός που επηρεάζει κυρίως τις πεδινές περιοχές στις οποίες καλλιεργούνται τα εσπεριδοειδή, οι πατάτες και άλλα λαχανικά, ο καύσωνας/ θερμός αέρας, κίνδυνοι που δεν καταπολεμούνται και δεν μπορούν να προληφθούν όπως η σκωρίαση στα σιτηρά κλπ.

 

Μέρος των κινδύνων αυτών που προκαλούν αβεβαιότητα στην έκβαση των επενδυτικών και άλλων δραστηριοτήτων των γεωργών ασφαλίζεται με βάση το Νόμο περί Γεωργικής Ασφαλίσεως που θεσπίστηκε το 1977 και με βάση τον οποίο ιδρύθηκε ο Οργανισμός Γεωργικής Ασφαλίσεως (ΟΓΑ) στο υπουργείο Γεωργίας και Φυσικών Πόρων. Στόχος του ΟΓΑ είναι η σταδιακή κάλυψη όλων των καλλιεργειών έναντι όλων των ασφαλίσιμων κινδύνων.

 

Γεωργικός πληθυσμός: Στην Κύπρο από την παλαιά εποχή μέχρι και το 1921 ο γεωργικός πληθυσμός αποτελούσε πέραν των 6/7 του συνολικού πληθυσμού του νησιού. Από το 1921 και μετά άρχισε κάποια μετακίνηση πληθυσμού προς τις πόλεις ή στο εξωτερικό (για μετανάστευση) κι έτσι στην απογραφή του 1946 έχουμε αύξηση του πληθυσμού των Κυπρίων που κατοικούν στις πόλεις σε 21,5%. Το αντίστοιχο ποσοστό του αστικού πληθυσμού σε σύγκριση με τον πληθυσμό των χωριών γίνεται 35,9% το 1960, 52,7% το 1976 και 63,5% το 1982. Βέβαια στις περιπτώσεις του 1976 και του 1982 θα πρέπει να λάβουμε υπόψη τις επιπτώσεις της τουρκικής εισβολής γιατί σαν συνέπειά της ήταν και η αναγκαστική μετακίνηση μεγάλου αριθμού αγροτών που κατοικούσαν σε αγροτικές περιοχές όπως Λύση, Λάπηθος, Κυθρέα, Καραβάς, Μεσαορία, Ακανθού κλπ., στις αστικές περιοχές της ελεύθερης Κύπρου για να βρουν κατοικία κι εργασία.

 

Η αύξηση του πληθυσμού των πόλεων κατά τη 40ετία 1881- 1921 ήταν περίπου η ίδια με την αύξηση του πληθυσμού των χωριών, που σημαίνει ότι η αναλογία αστικού και αγροτικού πληθυσμού δεν άλλαξε σχεδόν καθόλου τα πρώτα 40 χρόνια της αγγλικής διακυβέρνησης της Κύπρου. Όμως από το 1921 μέχρι το 1973 (ένα χρόνο πριν από την τουρκική εισβολή) η αύξηση στον αστικό πληθυσμό ήταν κατά πολύ πιο μεγάλη από την αύξηση στον αγροτικό πληθυσμό.

 

Οι λόγοι που δόθηκαν σαν βασικές αιτίες για την μετακίνηση του πληθυσμού των αγροτικών στις αστικές περιοχές περιλαμβάνουν: α) το μη ικανοποιητικό εισόδημα των εργαζομένων στο γεωργικό τομέα, σε συνδυασμό με το μεγάλο και ακανόνιστο ωράριο των γεωργών, β) τον πολυτεμαχισμένο και κατατεμαχισμένο γεωργικό κλήρο σε συσχετισμό με την ανεπάρκεια ή καθολική έλλειψη υδάτινων πόρων για γεωργικούς σκοπούς καθώς και την άγονη γη, γ) την μηχανοποίηση της γεωργίας, δ) την έλλειψη ευκαιριών εξωγεωργικής απασχόλησης στην ύπαιθρο, ε) τις περισσότερες ευκαιρίες για εκπαίδευση στα αστικά κέντρα και στ) τις ευοίωνες οικονομικές και επαγγελματικές συνθήκες και γενικά τις πιο βελτιωμένες συνθήκες ζωής στα αστικά κέντρα ή τους άλλους τόπους προορισμού των μεταναστών.

 

Λόγω της μεγάλης αυτής μετακίνησης του αγροτικού πληθυσμού (κυρίως των νέων) παρατηρείται αύξηση της μέσης ηλικίας των κατοίκων της υπαίθρου, γεγονός που θα μειώσει στο μέλλον ακόμη περισσότερο την αναλογία του πληθυσμού της υπαίθρου σε σύγκριση με τον αστικό πληθυσμό. Τα τελευταία επίσης χρόνια παρατηρείται μεγάλη αύξηση του φαινομένου της μερικής απασχόλησης στη γεωργία (part time farming). Κάτοικοι πόλεων εργάζονται και στην ύπαιθρο σε γεωργικές δραστηριότητες, και κάτοικοι της υπαίθρου επισκέπτονται τις πόλεις καθημερινά (5 μέρες την εβδομάδα) για συμπλήρωση της απασχόλησης/ εισοδήματός τους.

 

Για να περιοριστεί η εγκατάλειψη της κυπριακής γεωργίας, η κυβέρνηση κατάρτισε διάφορα ειδικά αναπτυξιακά σχέδια (λεπτομέρειες δίδονται στο επόμενο κεφάλαιο), έδωσε έμφαση στη βελτίωση του οδικού δικτύου της υπαίθρου και άλλων υπηρεσιών (τηλέφωνα, εξηλεκτρισμός, διανομή νερού στα σπίτια κλπ), εφάρμοσε σύστημα επιδοτήσεων / δανειοδοτήσεων για εισοδηματική ενίσχυση των φτωχών αγροτικών περιοχών κι έδωσε μεγάλη έμφαση στην ίδρυση αγροτικών Γυμνασίων, ενίσχυση της Υπηρεσίας Γεωργικών Εφαρμογών του υπουργείου Γεωργίας και Φυσικών Πόρων κλπ.

 

Μηχανοποίηση της γεωργίας: Από τα πανάρχαια χρονιά η προσπάθεια του ανθρώπου για επινόηση τρόπων απλούστευσης των καλλιεργητικών εργασιών με την εξεύρεση διαφόρων εργαλείων / μέσων με σκοπό την μείωση της σωματικής του κούρασης ή την αύξηση της παραγωγικότητας του συντελεστή «εργασία» είναι συνεχής και αδιάλειπτη. Με την πάροδο του χρόνου τα πέτρινα και ξύλινα εργαλεία αντικαθίστανται με μεταλλικά, τα χειροκίνητα με μηχανοκίνητα, η ανθρώπινη εργασία με τη ζωική και μηχανική, για να φθάσουμε σήμερα στο σημείο του αυτοματισμού και των ηλεκτρονικών συσκευών.

 

Παρά τις προσπάθειες που καταβλήθηκαν διά μέσου των αιώνων, σημαντικές επιτυχίες στη μηχανοποίηση της γεωργίας σημειώθηκαν μετά το πρώτο ήμισυ του 20ού αιώνα, τα δε τελευταία χρόνια η τεχνολογία στον τομέα αυτό αναπτύσσεται ραγδαία.

 

Στόχος σήμερα είναι η εξεύρεση σχετικά απλών μηχανημάτων για εξοικονόμηση εργατικών χεριών κυρίως για σκοπούς συγκομιδής με ειδικό αντικειμενικό σκοπό να αξιοποιηθεί μεγαλύτερη έκταση γης, να μειωθεί το κόστος παραγωγής και να βελτιωθεί η ποιότητα των παραγομένων προϊόντων.  Ο πίνακας 8 δείχνει με βάση την γεωργική απογραφή του 1977 τα κυριότερα γεωργικά μηχανήματα.

 

ΠΙΝΑΚΑΣ 8

Κυριότερα γεωργικά μηχανήματα σύμφωνα με την απογραφή του 1977

 

Ελκυστήρες (που χρησιμοποιήθηκαν στη γεωργία)	8.915
1 - 15 HP	4.702
16 HP και άνω	4.213
Θεριστικές και αλωνιστικές μηχανές	480
Θεριστικές	103
Αλωνιστικές	240
Θεριζαλωνιστικές	137
Ψεκαστήρες και σκονιστήρες	14.885
Χειροκίνητοι ψεκαστήρες	5.484
Μηχανοκίνητοι ψεκαστήρες	1.809
Ψεκαστήρες που λειτουργούν με τράκτορ	1.146
Σκονιστήρες	6.446

 

Κατά την περίοδο που ακολούθησε την τουρκική εισβολή του 1974 υπήρχαν περισσότερα τράκτορ απ' όσα ουσιαστικά χρειαζόταν η ελεύθερη περιοχή γιατί αρκετοί γεωργοί χρησιμοποίησαν τα τράκτορ τους σαν μέσο διαφυγής από το τουρκοκατεχόμενο μέρος της Κύπρου. Για να αξιοποιηθούν τα μηχανήματα αυτά καλύτερα, λειτούργησε το 1975 και το 1976 ειδικό σχέδιο για δανειοδότηση των προσφύγων γεωργών να αγοράσουν εξοπλισμό (όπως άροτρα, σβάρνες, φρέζες, σπαρτικές μηχανές κλπ.) για εφαρμογή πάνω στα τράκτορ.

 

Σήμερα υπάρχουν αρκετά σύγχρονα γεωργικά και άλλα συναφή μηχανήματα (όπως μοντέρνοι ψεκαστήρες, εκριζωτήρες πατατών και φιστικιών, φυτευτήρες λαχανικών ακριβείας, εξοπλισμός θερμοκηπίων κλπ). Υπάρχουν μικρά αεροπλάνα για ψεκασμούς, διατρητικά μηχανήματα και τελευταίου τύπου βελτιωμένα συστήματα άρδευσης και λίπανσης κλπ.

 

Αγροτική δανειοδότηση: Όπως σε όλες τις αναπτυσσόμενες χώρες έτσι και στην Κύπρο ο ρόλος ενός καλά οργανωμένου συστήματος αγροτικής δανειοδότησης στην ανάπτυξη του ευρύ γεωργικού τομέα είναι σημαντικός.

 

Η εξασφάλιση των πιστώσεων που χρειάζονται οι γεωργοκτηνοτρόφοι / αλιείς για ανάπτυξη / βελτίωση της παραγωγικής τους μονάδας γίνεται από διάφορες πηγές όπως η κυβέρνηση, το Συνεργατικό κίνημα και άλλα ιδιωτικά δανειοδοτικά ιδρύματα.

 

Εκτός από τις πιστώσεις που εξασφαλίζονται κάθε χρόνο μέσω του Προϋπολογισμού Αναπτύξεως, υπάρχουν και τα αναπληρούμενα ταμεία που λειτουργούν για ορισμένα σχέδια (χρήση ύδατος, μεικτή γεωργία -  κτηνοτροφία, πρώιμα λαχανικά με γερμανική βοήθεια κλπ.)

 

Εμπορία των γεωργικών προϊόντων: Η σημασία της εμπορίας των γεωργικών προϊόντων στην οικονομική ανάπτυξη της Κύπρου είναι πολύ μεγάλη. Τούτο μπορεί εύκολα να διαπιστωθεί αν ληφθεί υπ' όψη ότι μεγάλο μέρος της αξίας των κυπριακών εξαγωγών προέρχεται από το γεωργικό τομέα. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο δόθηκε ιδιαίτερη σημασία στον τομέα της οργανώσεως της εμπορίας και των καταλλήλων τρόπων μεταφοράς. Θέματα όπως η ύπαρξη καλά οργανωμένου και σχετικά φθηνού δικτύου μεταφορών, ο ποιοτικός έλεγχος όλων των προοριζομένων για εξαγωγή προϊόντων, η εξεύρεση τρόπων προωθήσεως του ονόματος των κυπριακών προϊόντων, η σωστή διαφήμιση και προώθηση τούτων στο εξωτερικό, η δημιουργία εμπορικών κέντρων σε καίριες αγορές του εξωτερικού αποτελούν αντικείμενο συνεχούς προβληματισμού και προώθησης.