Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η οροσειρά του Τροόδους που αποτελείται από το Εκρηξιγενές Σύμπλεγμα Τροόδους ή το Οφιολιθικό Σύμπλεγμα, κατέχει το νοτιοκεντρικό μέρος της Κύπρου και καλύπτει μια έκταση 3.200 περίπου τετρ. χιλιομέτρων. Ανυψούται στον Όλυμπο που κατέχει το κεντρικό τμήμα της οροσειράς, μέχρι του υψομέτρου των 1.951 μέτρων.

Η οροσειρά του Τροόδους δεν είναι μόνο η θέση των σημαντικών για την οικονομία του τόπου μεταλλευτικών κοιτασμάτων, αλλά είναι επίσης ο κύριος δημιουργός του κλίματος του νησιού. Με μια ετήσια βροχόπτωση πάνω από 1.000 χιλιοστόμετρα, σε σύγκριση με 300 χιλιοστόμετρα των πεδιάδων, τα βουνά του Τροόδους βοηθούν στην ταχεία σχετικά ανάπτυξη των δασών και αποτελούν την πηγή όλων των ποταμών της Κύπρου. Οι τελευταίοι μεταφέρουν το χώμα και το νερό στις πεδιάδες επιτρέποντας έτσι την ανάπτυξη μεγάλης ποικιλίας φυτειών. Επιπρόσθετα, το Τρόοδος είναι ο αποφασιστικός παράγοντας του υγιούς, ήπιου κλίματος της Κύπρου. Υπεράνω όλων όμως το Οφιολιθικό Σύμπλεγμα του Τροόδους είναι το «θεμέλιο» πάνω στο οποίο το νησί έχει κτισθεί, είναι η γεωλογική και μορφολογική σπονδυλική στήλη της Κύπρου.

Το Οφιολιθικό Σύμπλεγμα του Τροόδους θεωρείται ότι αποτελεί μέρος ενός αρχαίου ωκεάνιου φλοιού και του ανώτερου μανδύα της Γης. Ο φλοιός αυτός σχηματίστηκε σαν αποτέλεσμα της διεύρυνσης των ωκεανών. Ακολούθως μέρος του φλοιού αυτού και του ανώτερου μανδύα της Γης αποκόπηκε από την προωθούμενη Αφρικανική ή άλλη μικρότερη πλάκα και αργότερα ανυψώθηκε στη σημερινή του θέση. Η σύσταση της σειράς των πετρωμάτων που αποτελούν το Οφιολιθικό Σύμπλεγμα του Τροόδους είναι γενικά παρόμοια με τη σύσταση των πετρωμάτων που αποτελούν τους σημερινούς φλοιούς των ωκεανών.

Ο όρος «οφιόλιθος» που προήλθε από τις ελληνικές λέξεις «όφις» και «λίθος» αρχικά χαρακτήριζε το πέτρωμα σερπεντινίτη η εμφάνιση του οποίου ομοιάζει με δέρμα φιδιού. Στις αρχές του αιώνα όμως, η έννοια της λέξης διευρύνθηκε και περιέλαβε άλλους τύπους πετρωμάτων όπως πίλλοου - λαβών και ραδιολαριτικών κερατολίθων που συνήθως βρίσκονται μαζί με τους σερπεντινίτες. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960 μέσα στο πλαίσιο της θεωρίας της Διεύρυνσης των Ωκεανών, ο συλλογικός όρος οφιόλιθος τροποποιήθηκε ώστε να περιλαμβάνει μια σειρά πετρωμάτων τα οποία πιστεύεται ότι αποτελούν κομμάτια ωκεάνιου φλοιού και μέρος του ανώτερου μανδύα της Γης τα οποία αποσπάστηκαν και τοποθετήθηκαν στα περιθώρια των ηπείρων κατά τη διάρκεια μεγάλων γεωλογικών διαταραχών. Το 1972 το Διεθνές Οφιολιθικό Συνέδριο Penrose που έδωσε το νέο ορισμό του «οφιόλιθου» χρησιμοποίησε σαν πρότυπο το Τρόοδος. Αλλά και αντιστρόφως κανένα άλλο οφιολιθικό σύμπλεγμα στον κόσμο δεν έχει επηρεάσει σε τέτοιο βαθμό τις ιδέες και θεωρίες για τη δομή και τη γένεση του φλοιού των ωκεανών όσο το Τρόοδος.

Στο Τρόοδος όπως και σε κάθε ολοκληρωμένο και πλήρως ανεπτυγμένο οφιολιθικό σύμπλεγμα διακρίνουμε την ακόλουθη σειρά πετρωμάτων από κάτω προς τα άνω:

1) Χαρτζβουργίτης με φακούς δουνίτη: Θεωρείται σαν το δύστηκτο υλικό που παρέμεινε μετά τη μερική τήξη του ανώτερου μέρους του μανδύα και το σχηματισμό μάγματος βασαλτικής σύστασης. Το μάγμα αυτό ανέρχεται προς τα άνω και δημιουργεί θαλάμους ή θύλακες πάνω από το μανδύα. Ένα μέρος του μάγματος συνεχίζει την ανοδική του πορεία υπό μορφή φλεβών και τελικά εκχύνεται στο βυθό του ωκεανού για να σχηματίσει τις πίλλοου - λάβες. Ο χαρτζβουργίτης αποτελείται βασικά από τα ορυκτά ολιβίνη και ενστατίτη (ορθοπυρόξενος) και ελάχιστο (1 - 2%) χρωμίτη. Στον σερπεντινιωμένο χαρτζβουργίτη, τον σερπεντινίτη, βρίσκονται τα γνωστά κοιτάσματα του αμιάντου (χρυσοτίλης αμίαντος), ενώ τα κοιτάσματα χρωμίτη περιορίζονται στο κατώτερο μέρος του χαρτζβουργίτη και συνδέονται με τους φακούς και ζώνες δουνίτη.

2) Δουνίτης, βερλίτης, πυροξενίτης: Σειρά υπερβασικών πετρωμάτων τα οποία προήλθαν από την κρυστάλλωση του μάγματος του θαλάμου ή θαλάμων και εναπετέθησαν συνήθως σε στρώσεις πάνω στα πετρώματα του μανδύα, δηλ. του χαρτζβουργίτη   με τους φακούς και ζώνες του δουνίτη. Ο δουνίτης αποτελείται βασικά από το ορυκτό ολιβίνη με ελάχιστο χρωμίτη, ο βερλίτης από ολιβίνη και κλινοπυροξένους και ο πυροξενίτης από πυροξένους.

3) Γάββροι και πλαγιογρανίτες: Οι γάββροι που περιλαμβάνουν μελαγάββρους, ολιβινικούς γάββρους και πυροξενικούς γάββρους προήλθαν, όπως και τα προηγούμενα πετρώματα από τη σταδιακή κρυστάλλωση του μάγματος των θαλάμων. Τα κύρια συστατικά τους είναι τα ορυκτά πυρόξενοι και πλαγιόκλαστα και στην περίπτωση των μελαγάββρων και ολιβινικών γάββρων ο ολιβίνης. Οι πλαγιογρανίτες που περιλαμβάνουν τους γρανοφύρες, τρονγεμίτες και άλλα όξινα πετρώματα αποτελούνται από χαλαζία, πλαγιόκλαστα, κεροστίλβη και επίδοτο.

Όλα τα πιο πάνω πετρώματα που αποτελούν το Πλουτώνιο Σύμπλεγμα του Τροόδους εμφανίζονται υπό μορφή σχεδόν ομόκεντρων κύκλων γύρω από τον Όλυμπο καθώς επίσης και στο δάσος της Λεμεσού.

4) Σύστημα πολλαπλών φλεβών: Τους γάββρους και πλαγιογρανίτες διαδέχεται σταδιακά προς τα άνω το σύστημα πολλαπλών φλεβών ή διαβάσης που αποτελείται από σειρά βασαλτικών και δολεριτικών φλεβών που είναι οι τροφοδότες των υπερκειμένων πίλλοου λαβών. Στο διαβάση βρίσκονται τα περισσότερα λατομεία θραυστών σκύρων και άμμου.

5) Πίλλοου, λάβες: Ο διαβάσης σταδιακά μέσω του Ορίζοντα Βάσης που αποτελείται από 80-90% περίπου φλέβες και 10-20% πίλλοου - λάβες, μεταπίπτει προς τα άνω στη σειρά των λαβών του Τροόδους. Οι λάβες χωρίζονται σε δυο Ορίζοντες, τον Κατώτερο και Ανώτερο.

Ο Κατώτερος Ορίζοντας αποτελείται κυρίως από βασάλτες και ανδεσίτες, η δε αναλογία πίλλοου - λαβών προς τις φλέβες είναι περίπου ίση, δηλ. 50% πίλλοου λάβες και μάζες λαβών με ακανόνιστο σχήμα και 50% φλέβες και κοίτες. Στον Ορίζοντα αυτό των λαβών βρίσκονται τα γνωστά κοιτάσματα χαλκούχων σιδηροπυριτών της Κύπρου καθώς επίσης και μια πράσινη χρωστική ουσία, η Terra Verte (κελαδονίτης). Η χρωστική αυτή είναι προϊόν εξαλλοίωσης των λαβών.

Ο Ανώτερος Ορίζοντας των λαβών αποτελείται κυρίως από πίλλοου - λάβες και ακανόνιστου σχήματος εκχύσεις λαβών (80 -90%) και 10 - 20% φλέβες. Η σύστασή τους είναι κυρίως βασαλτική με ποικιλίες ολιβινικών βασαλτών και υπερβασικών λαβών (κοματιιτών). Και οι δυο Ορίζοντες περιέχουν μεγάλη ποικιλία ζεολίθων, οι συνηθέστεροι των οποίων είναι ο ανάλκιμος, ο νατρόλιθος, ο χιουλανδίτης και ο στιλβίτης.

Ο ωκεανός στον οποίο σχηματίστηκε ο φλοιός του Τροόδους, γνωστός στους γεωλόγους σαν Τηθύς, εκτεινόταν από τη σημερινή Ισπανία μέχρι τα Ιμαλάια και χώριζε βασικά τις λιθοσφαιρικές πλάκες της Ευρασίας και της Αφρικής. Η σχετική κίνηση των δυο αυτών βασικών πλακών ήταν πότε συγκλίνουσα και πότε αποκλίνουσα. Ο ωκεάνιος φλοιός του Τροόδους σχηματίστηκε πριν από 80 εκατ. περίπου χρόνια. Η ηφαιστειακή δράση που συνδέεται με το σχηματισμό του φλοιού αυτού τερματίζεται πριν από 70 περίπου εκατ. χρόνια οπότε αρχίζει η εναπόθεση ιζημάτων όπως φαιοχώματος (Terra Umbra), μπεντονιτών, διαφόρων τύπων άλλων αργίλων και μιας σειράς ασβεστολιθικών πετρωμάτων, το μεγαλύτερο πάχος των οποίων υπερβαίνει τα 1.000 μέτρα.