Βυζάντιο και Κύπρος
Γ' Οικουμενική Σύνοδος και η επικύρωση των κυπριακών προνομίων
Η πιο σημαντική κρίση στην ιστορία της Εκκλησίας της Κύπρου ήταν εκείνη του 431 μ.Χ., οπότε στη σύνοδο της Εφέσου αναγνωρίσθηκε πανηγυρικά το αυτοκέφαλον και εξουδετερώθηκαν οι διεκδικήσεις της Αντιοχείας. Ήδη στα 415 οι Κύπριοι επίσκοποι είχαν συμβουλευθεί από τον Ρώμης Ιννοκέντιο Α' (402 417) να δεχθούν την υπαγωγή τους στην Αντιόχεια όπως απαιτούσε ο επίσκοπος της τελευταίας Αλέξανδρος. Οι Κύπριοι αντέδρασαν στηριζόμενοι στους κανόνες 6 της Νικαίας και 2 της Κωνσταντινουπόλεως, και στους Αποστολικούς Κανόνες 34-36. Όταν στις αρχές του 431 πέθανε ο Τρωίλος Κωνσταντίας, ο Ιωάννης Αντιοχείας ζήτησε από τον κόμητα της Εώας να εμποδίσει την εκλογή του διαδόχου του και να την αναβάλει μέχρι της επικείμενης Γ' Οικουμενικής Συνόδου της Εφέσου, όπου θα επιζητείτο οριστική ρύθμιση της διαφοράς των δυο Εκκλησιών. Η επιστολή όμως του κόμητος (21.5.431) έφθασε μετά την εκλογή του Ρηγίνου, που μαζί με τον Σαπρίκιο Πάφου, τον Ζήνωνα Κουρίου και τον Ευάγριο Σόλων έφθασαν στην Έφεσο στις 22.6.431. Αποφασιστικό ρόλο στην επικράτηση των κυπριακών απόψεων στην Έφεσο διαδραμάτισε η υποστήριξη της κυπριακής αντιπροσωπείας προς τον Κύριλλο Αλεξανδρείας εναντίον του Κωνσταντινουπόλεως Νεστορίου, που υποστηριζόταν από τον Ιωάννη Αντιοχείας. Την άμυνα του αυτοκεφάλου βάσισαν οι Κύπριοι στους κανόνες της Νικαίας, που εξασφάλιζαν στις Εκκλησίες τα αρχαία προνόμιά τους, έχοντας την θερμή συνηγορία του Κυρίλλου. Κατά τον Γερμανό ιστορικό Η. G. Beck η απόφαση της Εφέσου επικύρωνε μόνο την αυτόνομη εκλογή των Κυπρίων επισκόπων και όχι το αυτοκέφαλον καθ' εαυτό, αργότερα όμως η Εκκλησία της Κύπρου εξελίχθηκε σε είδος ανεξάρτητου πατριαρχείου χωρίς τον τίτλο αυτό. Το κύρος του Επιφανίου, που ανεφέρθη στην έρευνα που διεξήγαγε η Γ' Οικουμενική Σύνοδος, συνέβαλε στη ψήφιση του 8ου κανόνος της, που οριστικά επικύρωσε το υφιστάμενο καθεστώς αυτονομίας και αυτοδιοίκησης της Εκκλησίας της Κύπρου. Η προήγηση της επιτυχίας αυτής είκοσι χρόνια πριν από την αποκρυστάλλωση της πατριαρχικής δομής στην Ανατολή, βοήθησε τους Κυπρίους να ματαιώσουν τις αντιοχειανές διεκδικήσεις.