Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Στην Κύπρο ειδικά η Αφροδίτη σχετιζόταν με τον Άδωνι, ο οποίος ήταν μία άλλη εκδοχή του Απόλλωνος. Η σχέση Αφροδίτης – Απόλλωνος – Άδωνι μπορεί να ανιχνευτεί στις μυθολογικές αναφορές για τον  Κινύρα, τον μεγάλο βασιλιά της Κύπρου, εκείνον που καθιέρωσε στο νησί τη λατρεία της Αφροδίτης.  Ο Άδωνις, όπως και ο Άττις στην Ασία και ο Λίνος στην Ελλάδα, ήταν εφήμερος. Πάντοτε ξαναζούσε και πάντοτε προοριζόταν να πεθάνει, όπως κάθε χρόνο γεννιούνται τα φυτά και κάθε χρόνο πεθαίνουν. Ο Άδωνις αναφέρεται και ως Αώος (= Ανατολίτης), αλλά τούτο δεν σημαίνει, όπως πολλοί πιστεύουν, ανατολική προέλευσή του.  Σημαίνει το εξ Ανατολής Φως που έρχεται κάθε μέρα. Αώος λεγόταν ο πρώτος μυθικός βασιλιάς της Κύπρου, γιος της Ηούς (=Αυγής) και του Κεφάλου (= Ήλιου). Ο Ήλιος παραπέμπει στον Φοίβο Απόλλωνα και γιος του Κεφάλου/ Ήλιου ήταν ο Κινύρας, του οποίου γιος ήταν ο Άδωνις. Συνεπώς ο Άδωνις ήταν εγγονός του Απόλλωνος, πράγμα που αντικατοπτρίζεται και στο όνομά του. Ενώ πιστεύεται ότι το όνομα προέρχεται από το φοινικικό Adon (= Κύριος), νεότεροι μελετητές αμφισβητούν την ανατολική προέλευση του Άδωνι, ακόμη και της ονομασίας του. Σε σχετική μελέτη του περί την Αφροδίτη, ο Άντρος Παυλίδης επισημαίνει μεταξύ άλλων αρχαία αναφορά (του Κορνούτου) για την ονομασία, ότι: «Άδωνις, από του άδειν», εκείνος που τραγουδά. Και ποίος ήταν εκείνος ο θείος αοιδός, ο προστάτης της μουσικής, με τη λύρα στο χέρι: Ο Απόλλων.

Τη σχέση Απόλλωνος – Κινύρα μας την κληροδοτεί ο μέγας Πίνδαρος («Β΄ Πυθιονίκης», 15 – 18) που εξυμνεί (σε μετάφραση):

«...για τον Κινύρα συχνά αντηχούν

των Κυπρίων οι ύμνοι, εκείνον που ο χρυσομάλλης

ολόψυχα αγάπησε, ο Απόλλων,

τον ακριβό της Αφροδίτης ιερέα...»

Και τα «Σχόλια» στον Θεόκριτο (1.109) αναφέρουν τον «ωραίο Άδωνι, Κινύρου του Απόλλωνος και Σμύρνης...» ( «τον ωραίο Άδωνι, τον γιο του Κινύρα του γιου του Απόλλωνος, και της Σμύρνας...»

Με αυτό τον Άδωνι σχετιζόταν η Αφροδίτη στην Κύπρο, κατ’ επέκταση δε, με την άλλη μέγιστη θεότητα του νησιού, τον Απόλλωνα. Ο Άδωνις ζούσε το μισό του χρόνο πάνω στη γη, με την Αφροδίτη, και τον άλλο μισό στον κάτω κόσμο, με την Περσεφόνη. Υπάρχει σπουδαίος συμβολισμός σ’ αυτή την αρχαία αντίληψη: Η Περσεφόνη ήταν κόρη της Δήμητρας, θεάς της γεωργίας και ιδίως των δημητριακών, των τόσο πολύτιμων στους ανθρώπους και στην επιβίωσή τους, όπως το σιτάρι. Για να βλαστήσουν όμως αυτά, έπρεπε ο σπόρος, το σπέρμα, να τεθεί στη μεγάλη μήτρα, τη μάνα Γη, όπου κατέβαινε ο Άδωνις. Γινόταν έτσι μία υπόγεια διεργασία, μία συνεύρεση και γονιμοποίηση. Και τα φυτά φύτρωναν. Αλλά για να υπάρξει καρποφορία, χρειάζεται και μία άλλη γονιμοποίηση, στον επάνω κόσμο, γι’ αυτό ο  Άδωνις αναστηνόταν, ανέβαινε. Έτσι, η ετήσια ανάστασή του συμβόλιζε την ετήσια αναγέννηση της φύσης, αυτής της φύσης, της πάσης, της οποίας «έφορος», υπεύθυνη, ήταν η Αφροδίτη.

Η δολοφονία του Άδωνι από αγριόχοιρο (ή, σε κάποιους μύθους, από τον Απόλλωνα μεταμορφωμένο σε αγριόχοιρο), μπορεί ίσως να ερμηνευτεί ως έκφραση και αιτιολόγηση της οποιασδήποτε κακής χρονιάς σε σχέση προς την ζωτικής σημασίας γεωργική παραγωγή. Διότι η απουσία του Άδωνι σήμαινε, στην ουσία, όχι παραγωγή, έλλειψη αγαθών, δηλαδή κακοχρονιά. Εξάλλου, η «δολοφονία» του από τον Απόλλωνα αποτελεί και πάλι συμβολισμό, τον καλοκαιρινό «θάνατο» των φυτών, που ξηραίνονται κτυπημένα από τις ισχυρές ακτίνες του Ήλιου/ Απόλλωνα.

Αλλά, κατά τον Πλούταρχο, στα «Ηθικά», ο Άδωνις ταυτιζόταν με τον Διόνυσο (άρα και πάλι αποκλείεται η ανατολική του προέλευση). Ο Διόνυσος είχε, στην ελληνική, όχι στην κυπριακή μυθολογία, ερωτική σχέση με την Αφροδίτη. Η λατρεία του στην Κύπρο ήλθε πολύ καθυστερημένα. Ο Διόνυσος ήταν θεός της φύσης, της αμπελοκαλλιέργειας, ήταν επίσης ένας ιδιαίτερα πνευματικός θεός, ας μη ξεχνούμε ότι από τη λατρεία του γεννήθηκε μία των σπουδαιότερων τεχνών, το θέατρο. Ήταν, ακόμη, θεός του γλεντιού και της χαράς της ζωής – διότι όταν η φύση παράγει σε αφθονία τα αγαθά, η ζωή είναι καλή και χαρούμενη.

Ο Άδωνις λοιπόν είναι η προσωποποίηση της ανοιξιάτικης καθεχρονικής αναγέννησης της φύσης, ενσαρκωμένης σε ένα νέο εξαίρετης ομορφιάς. Το όργιο της αναγεννημένης φύσης, της ανθοφορίας, το ξέσπασμα της γονιμότητας του φυτικού και ζωικού βασιλείου, το πλήθος των χρωμάτων από τα ανθισμένα φυτά, το πλήθος των οσμών από τους ανθούς, υπό το έντονο κυπριακό φως του Ήλιου/ Απόλλωνος και τις εξαίρετες κλιματολογικές συνθήκες της Κύπρου, όλα αυτά αποτελούσαν μία μεγάλη γιορτή της Φύσης, αλλά και γιορτή των ανθρώπων, που ήσαν τότε (σε πλήρη αντίθεση με εμάς σήμερα), στενότατα δεμένοι με τη γη και τη φύση. Ήταν το ετήσιο σμίξιμο της Αφροδίτης με τον Άδωνι. Ένα σμίξιμο ερωτικό προς καρποφορία, παρόμοιο με το σμίξιμο το οποίο ευλογεί και η χριστιανική Εκκλησία. Ερωτικό, όχι με την αισχρότητα που πολλοί του προσδίδουν. Ένα σμίξιμο όπως εκείνο της μέλισσας που γονιμοποιεί το ολάνθιστο λουλούδι.

Α. ΠΑΥΛΙΔΗΣ