Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Κατά τη διάρκεια των σκοτεινών αιώνων της Τουρκοκρατίας η πόλη της Αμμοχώστου είχε περιπέσει σε παρακμή κι είχε καταντήσει ένα άσημο χωριό παρά μια διάσημη πόλη. Όλο αυτό το διάστημα, που ακολούθησε τις λαμπρές μέρες ακμής της Αμμοχώστου, δεν υπήρχε ούτε κι ήταν δυνατό ν' αναπτυχθεί πνευματική και καλλιτεχνική ζωή, όπως εξάλλου συνέβαινε και σ' ολόκληρη την Κύπρο. Οι προϋποθέσεις άρχισαν να δημιουργούνται μετά την κατάληψη του νησιού από τους Άγγλους (1878), με πρώτες εστίες διαφόρων καλλιτεχνικών και αθλητικών δραστηριοτήτων τα εκπαιδευτήρια της πόλης όπου, στις αρχές του 20ού αιώνα, δίδασκαν ικανοί δάσκαλοι όπως ο Μιχαήλ Κούμας, ο Πολύβιος Παπαδόπουλος, η Ελένη Χατζηπέτρου κ.ά. Η τελευταία ίδρυσε, στα 1905, τον Φιλόπτωχο Σύλλογο Κυριών της Αμμοχώστου, του οποίου υπήρξε και η πρόεδρος μέχρι τον θάνατό της το 1963. Ο Σύλλογος αυτός είχε και την πρωτοβουλία οργάνωσης και καθιέρωσης των Ανθεστηρίων, μιας από τις ωραιότερες εκδηλώσεις που οργανώνονταν στην Αμμόχωστο.

Ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα, κι εφόσον στο μεταξύ εισήχθη στην Κύπρο η τυπογραφία, άρχισαν να εκδίδονται στην Αμμόχωστο και οι πρώτες τοπικές εφημερίδες: Η Πυξ-Λαξ (1903) σατιρική εφημερίδα του Ζαχαρία Γ. Σωτηρίου, η Σαλαμίς (1907) του Λ. Ζαλουμίδη που ήταν περισσότερο φιλολογική - λογοτεχνική παρά ειδησεογραφική και πολιτική όπως απεκαλείτο, η Αμμόχωστος (1912) του Ζαλουμίδη πάλι, η Μικρούλα (1918) του Λ. Λοΐζου, σε μικρό μέγεθος απ' όπου κι η ονομασία της, μια γυναικεία εφημερίδα, οι Εστιάδες (1913), που εξέδιδε μια άλλη λαμπρή εκπαιδευτικός της Αμμοχώστου, η Περσεφόνη Παπαδοπούλου, το περιοδικό Νέα  Εποχή του Γιάννη Σταυρινού Οικονομίδη. Ο Ζαλουμίδης εξέδωσε αργότερα και την εφημερίδα Πρόοδος (1925). Την ίδια περίπου εποχή εκδίδονταν κι άλλες εφημερίδες όπως η Δημιουργία (1926) του Κυριάκου Π. Ρωσσίδη με συμβολή και του Ζαλουμίδη, με αρθρογραφία συχνή σε θέματα αγροτικά και προβληματισμούς πάνω στη μορφή της εκπαίδευσης, η εβδομαδιαία σατιρική Ο Κόπανος του Δικωμίτη, που η έκδοσή της κράτησε πολλά χρόνια, μεταπολεμικά η Ακρόπολις των Αν. Οικονομίδη και Ανδρ. Γαβριηλίδη. Πιο δραστήριος απ' όλους, στον τομέα έκδοσης εφημερίδων, ήταν ο Λουκάς Ζαλουμίδης, γραφικότατος τύπος που πάντα κυκλοφορούσε μ' ένα λουλούδι στο πέτο, και για τον οποίο είχε χαρακτηριστικά λεχθεί ότι επέμενε να εκδίδει εφημερίδες σε μια εποχή που οι άνθρωποι δεν ήξεραν να διαβάζουν.

Σημαντικός σταθμός στην πνευματική, καλλιτεχνική και αθλητική ζωή της Αμμοχώστου στάθηκε η ίδρυση του σωματείου Ανόρθωσις το 1911. Το σωματείο ανέπτυξε αξιόλογη δράση στους πιο πάνω τομείς, καθώς και σε τομείς εθνικούς και κοινωνικούς. Διέθετε αναγνωστήριο, δημιούργησε μαντολινάτα, διοργάνωνε τακτικά ποικίλες εκδηλώσεις όπως νυκτερινά μαθήματα, διαλέξεις και συζητήσεις, παράλληλα δε συνέβαλε αποφασιστικά στην ανάπτυξη του αθλητισμού.

Ο Μιχαήλ Κούμας εξέδωσε στην Αμμόχωστο μερικά από τα έργα του, όπως το Βακχικόν Άσμα (1910),το Ημέραι της αρχαίας πόλεως Σαλαμίνος (1925), τα Κυπριώτικα Διηγήματα (1928). Μια ποιητική συλλογή του Παύλου Λιασίδη, τα Φκιόρα της Καρκιάς μου (1933), εκδόθηκε στην Αμμόχωστο με πρόλογο του Κώστα Προυσή από τον Μουσικοφιλολογικόν και Φιλαθλητικόν Σύλλογον η Ανόρθωσις, όπως ονομαζόταν τότε το σωματείο.

Στα 1930 ένας ακόμη σταθμός στην πολιτιστική ζωή της Αμμοχώστου στάθηκε η ίδρυση του Λυκείου Ελληνίδων Αμμοχώστου. Ιδρύθηκε από τη Μαρία Ιωάννου, άλλη μια λαμπρή εκπαιδευτικό της πόλης, κι αντιμετώπισε στα πρώτα στάδια της ζωής του τρομακτικές δυσκολίες, όχι μόνο οικονομικές αλλά μέχρι και σφοδρές κατηγορίες και κουτσομπολιά σε μια εποχή που ήταν ίσως πρωτοφανές να υπάρχει και να λειτουργεί μια γυναικεία οργάνωση. Το Λύκειο είχε ως ένα από τους βασικούς του στόχους την πνευματική και καλλιτεχνική ανέλιξη των γυναικών της πόλης κι οργάνωνε τακτικότατες εκδηλώσεις όπως διαλέξεις, λογοτεχνικές συγκεντρώσεις και κονσέρτα. Ίδρυσε ακόμη και παιδική θεατρική σκηνή.

Ένας σημαντικός Κύπριος δημιουργός, ο Δημήτρης Λιπέρτης, επισκεπτόταν τακτικά την Αμμόχωστο και σε συγκεντρώσεις που οργανώνονταν απάγγελλε τα Τζυπριώτικα Τραούδκια του, ήδη από τις αρχές του αιώνα.

Τα εκπαιδευτήρια της Αμμοχώστου αύξησαν την καλλιτεχνική δραστηριότητα και προσφορά τους ιδίως μετά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο, με χορούς, ορχήστρες, αθλητισμό και θεατρικές παραστάσεις. Ιδίως το Α' Γυμνάσιο Αμμοχώστου έδωσε αξιόλογες θεατρικές παραστάσεις με αρχαίες ελληνικές τραγωδίες όπως η Ιφιγένεια, ο Οιδίπους Τύραννος, η Μήδεια, οι Ικέτιδες. Παραστάσεις τέτοιων τραγωδιών δίνονταν όχι μόνο στο σχολείο, αλλά και στο αρχαίο θέατρο της Σαλαμίνος.

Στα 1953 κτίστηκε η αίθουσα της Δημοτικής Βιβλιοθήκης της πόλης, της οποίας τα επίσημα εγκαίνια έγιναν στις 10 Αυγούστου του 1955. Το 1974, η Βιβλιοθήκη διέθετε περί τις 17.000 τόμους, μεταξύ αυτών και αρκετά πολύτιμα παλαιά περί Κύπρου βιβλία, του 16ου αιώνα κ.ε., καθώς επίσης μια μικρή συλλογή παλαιών χαρτών και γκραβούρων της Κύπρου, συλλογή κυπριακών γραμματοσήμων κ.ά. Τρεις ιδιωτικές βιβλιοθήκες τεράστιας αξίας υπήρχαν επίσης στην Αμμόχωστο, οι βιβλιοθήκες του Δημήτρη Μαραγκού, του Ευάγγελου Λοΐζου και του Θεοφίλου Μογάμπγαμπ.

Τον Μάιο του 1959 λειτούργησε η Δημοτική Πινακοθήκη Αμμοχώστου, για την οποία αγοράζονταν πίνακες από το 1956. Το 1974 η Πινακοθήκη είχε μια συλλογή από 150 πίνακες κυρίως Κυπρίων ζωγράφων, καθώς και πίνακες διάσημων Ελλήνων καλλιτεχνών όπως ο Σπύρος Βασιλείου, ο Φώτης Κόντογλου, ο Χατζηκυριάκος - Γκίκας, ο Γιάννης Τσαρούχης κ.ά. Επίσης 35 υδατογραφίες της παλαιάς Αμμοχώστου και της παλαιάς Λευκωσίας καμωμένες από τον Θεόφιλο Μογάμπγαμπ και 380 σχέδια και πίνακες του Μιχάλη Χατζηδημητρίου. Ιδίως μετά την Ανεξαρτησία, και μέχρι την εισβολή του 1974, η γλυπτική και ζωγραφική στην Αμμόχωστο γνώρισαν άνθηση. Πάρα πολλοί νέοι και παλαιοί λόγιοι και επιστήμονες εκδηλώνονταν και με τη ζωγραφική και γλυπτική εκθέτοντας μάλιστα έργα τους επί μονίμου βάσεως στις πολλές γκαλερί και σε ξενοδοχεία της πόλης, των οποίων η διακόσμηση ήταν έργο τους.

Αρκετοί Κύπριοι καλλιτέχνες, λογοτέχνες, συγγραφείς, μουσικοί και ζωγράφοι κατάγονταν από ή και ζούσαν στην Αμμόχωστο. Μεταξύ αυτών ο ζωγράφος Γεώργιος Πολ. Γεωργίου (1901-1972). Άλλοι σύγχρονοι Κύπριοι ζωγράφοι που έζησαν στην Αμμόχωστο είναι ο Ανδρέας Ασπρόφτας, ο Άντης Παρτζίλης, ο Γιώργος Σκοτεινός, η Μαρία Τούρου, ο Ξάνθος Χατζησωτηρίου, ο Φώτος Χατζησωτηρίου κ.ά. Από τους Αμμοχωστιανούς συγγραφείς αναφέρουμε (αλφαβητική σειρά, χωρίς αξιολόγηση) τους Ειρένα Ιωαννίδου – Αδαμίδου, Νίκο Βραχίμη (1914 - 1961), Στέφανο Ζυμπουλάκη (γεννήθηκε στο χωριό Πολιτικό), Αντώνη Ηλιάκη (γεννήθηκε στην Αναφωτία), Πάνο Ιωαννίδη, Νίκη Κατσαούνη, Ντίνα Κατσούρη, Παντελή Μηχανικό, Αγνή Μιχαηλίδου, Παύλο Μεράνο, Κώστα Μάντη, Θεοδόση Νικολάου, Πολύβιο Νικολάου, Ανδρέα Ονουφρίου, Γιώργο Φιλίππου Πιερίδη, Κυριάκο Χαραλαμπίδη, Κυριάκο Χατζηιωάννου.

Στον αθλητικό τομέα, η πόλη της Αμμοχώστου έχει δυο σωματεία, την Ανόρθωση, που ιδρύθηκε το 1911, και τη Νέα Σαλαμίνα, που ιδρύθηκε το 1948. Επίσης υπάρχει ο Ναυτικός Όμιλος Αμμοχώστου, που ιδρύθηκε το 1960. Το σώμα που προώθησε ιδιαίτερα τον κλασσικό αθλητισμό στην πόλη είναι ο Γυμναστικός Σύλλογος Ευαγόρας» (Γ.Σ.Ε.), που ιδρύθηκε το 1918. Λαμπροί αθλητές του Γ.Σ.Ε. με διεθνείς επιτυχίες, υπήρξαν οι Σταύρος Τζιωρτζής, Χριστάκης Συμεωνίδης, Λουκάς Λουκά, Παναγιώτης Χατζηστάθης, Φίλιππος Φιλίππου, Λάμπρος Κεφάλας. Στον Γ.Σ.Ε. ανήκει το κύριο στάδιο της Αμμοχώστου.

Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι στην Αμμόχωστο εργάστηκαν ως καθηγητές για αρκετά χρόνια κι εκεί δημιούργησαν μέρος του πνευματικού και μη επιστημονικού έργου τους, οι Χρ. Κάνθος και Τηλέμαχος Κάνθος, Νίκος Κρανιδιώτης, Κώστας Κύρρης, Ελένη Κ. Κύρρη, Γιάννης Αναγνωστόπουλος, Γιάγκος Μιχαηλίδης, Νέλλη Σαβεριάδου, Παναγιώτης Σέργης κ.ά.