Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ο χερσονησώδης χαρακτήρας της επαρχίας Αμμοχώστου, τα ποικίλα εδάφη, το ανάγλυφο και το νερό υπήρξαν οι σημαντικότεροι γεωγραφικοί παράγοντες που επηρέασαν και επηρεάζουν τη γεωργική παραγωγή. Η Αμμόχωστος υπήρξε κατά βάση μια γεωργική επαρχία, όμως λίγα χρόνια πριν από την εισβολή ο τουρισμός και σε μικρότερο βαθμό η βιομηχανία άρχισαν να κάνουν αισθητή την παρουσία τους στην όλη οικονομική ανάπτυξη της επαρχίας.

 

Βασικά στοιχεία διακατοχής γης: Τα περισσότερα στοιχεία που αφορούν τη διακατοχή γης στην Αμμόχωστο προέρχονται κυρίως από την απογραφή του 1946. Σύμφωνα με την απογραφή αυτή, από μια καλλιεργούμενη έκταση 825.497 σκαλών γης, υπήρχαν 12.035 καλλιεργητές. Η μέση έκταση κλήρου ήταν 68,6 σκάλες, το μέσο μέγεθος τεμαχίου 5, και ο μέσος αριθμός τεμαχίων κατά καλλιεργητή 13,7. Εξάλλου, το 78,2% της καλλιεργούμενης γης ετύγχανε εκμετάλλευσης από τους ίδιους τους ιδιοκτήτες, το 9,3% ενοικιαζόταν και το 12,5% ετύγχανε εκμετάλλευσης με κάποιο είδος συνεταιρισμού (πουμισιάρικα).

 

Όμως, όπως είναι φυσικό, σε μια μεγάλη επαρχία, όπως είναι η Αμμόχωστος, τα στοιχεία διακατοχής γης δεν μπορούσε να είναι ομοιόμορφα. Από μια μελέτη του υπουργείου Γεωργίας και Φυσικών Πόρων (βλ. Γ. Καρούζη & Γ. Καμηλάρη, Η διακατοχή της Γης εις Κύπρον, Λευκωσία, 1972, Υπουργείο Γεωργίας και Φυσικών Πόρων) καταδεικνύεται πως το μέσο μέγεθος κλήρου στην Καρπασία ήταν 66 σκάλες, στον Πενταδάκτυλο 79, στους νότιους πρόποδες του Πενταδάκτυλου 67, στους βόρειους πρόποδες του Πενταδάκτυλου 60, στην παράκτια πεδιάδα Κερύνειας 51, στη Μεσαορία 90 και στα Κοκκινοχώρια 75. Επίσης τα στοιχεία του πολυτεμαχισμού από την ίδια μελέτη, έχουν ως ακολούθως: Καρπασία 11,5, Πενταδάκτυλος 12,2, νότιοι πρόποδες Πενταδακτύλου 9,9, βόρειοι πρόποδες Πενταδάκτυλου 18,1, παράκτια πεδιάδα Κερύνειας 8,8, Μεσαορία 11,9, Κοκκινοχώρια 18,3. (Σημ.: Αν και τα όρια των γεωγραφικών περιφερειών της μελέτης ίσως να μη συμπίπτουν με τα όρια των γεωγραφικών περιφερειών της Αμμοχώστου, μολαταύτα τα στοιχεία δεν διαφέρουν πολύ).

 

Οι διαφοροποιήσεις είναι περισσότερο έκδηλες κατά χωριό. Ενώ η μέση έκταση κλήρου για ολόκληρη την επαρχία είναι 68,6 σκάλες, στο χωριό Μπογάζι είναι 29, στη Γιαλούσα 38, στην Αγία Νάπα 40,4 στο Βαθύλακα 56,9, στη Βατυλή 65,3, στον Άγιο Γεώργιο Σπαθαρικού 72,7, στην Καλοψίδα 88,3, στο Πραστειό 96,2, στο Γαϊδουρά 102,3, στην Αυγολίδα 118,9. Επίσης ενώ κατά γενικό μέσο όρο για ολόκληρη την επαρχία ο μέσος αριθμός τεμαχίων κατά κλήρο είναι 13,7, στον Άγιο Σέργιο είναι 6,6, στη Γαληνόπορνη 7,1, στο Τρίκωμο 8,1, στους Στύλλους 9,6, στο Λιοπέτρι 10,5, στη Μουσουλίτα 11,4, στην Καλοψίδα 13,5, στο Λευκόνοικο 17,3, στο Μαραθόβουνο 21,2.

 

Η μέση έκταση γεωργικού κλήρου και ο μέσος αριθμός τεμαχίων κατά γεωργικό κλήρο στους οικισμούς της Αμμοχώστου είχε, σύμφωνα με την απογραφή του 1946, ως ακολούθως:

 

ΜΕΣΗ ΕΚΤΑΣΗ ΓΕΩΡΓΙΚΟΥ ΚΛΗΡΟΥ

 

Έκταση	Αριθμός Χωρικών
1-30 σκάλες	2
31-50 σκάλες	16
51-70 σκάλες	30
71-100 σκάλες	39
101+σκάλες	11
	98 Σύνολο

 

ΜΕΣΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΤΕΜΑΧΙΩΝ ΚΑΤΑ ΓΕΩΡΓΙΚΟ ΚΛΗΡΟ

 

Αριθμός τεμαχίων	Αριθμός Χωρικών
1-5	3
6-10	36
11-15	36
16-20	11
21-30	10
31-40	1
41+	1
	98 Σύνολο

 

Ασφαλώς από το 1946 μέχρι σήμερα έχουν σημειωθεί αρκετές διαφοροποιήσεις. Ιδιαίτερα στο ελεύθερο τμήμα των Κοκκινοχωριών, σύμφωνα με στοιχεία της απογραφής γεωργίας 1977, το μέσο μέγεθος κλήρου είναι 26 σκάλες, ενώ ο μέσος αριθμός τεμαχίων κατά κλήρο είναι περίπου 4. (Τα στοιχεία αναφέρονται στους οικισμούς: Αγία Νάπα, Παραλίμνι, Δερύνεια, Σωτήρα, Λιοπέτρι, Φρέναρος, Αυγόρου, Δασάκι Άχνας και Βρυσούλλες).

 

Καλλιέργειες: Υπάρχουν αρκετές μαρτυρίες από παλαιότερα χρόνια που μιλούν για τα διάφορα γεωργικά προϊόντα της Αμμοχώστου. Ο L. de Mas Latrie (1879) δίνει αρκετές χρήσιμες πληροφορίες. Για την πεδιάδα της Μεσαορίας, που ο Μ. Gaudry τη χαρακτηρίζει ως μια από τις πιο εύφορες περιοχές του κόσμου, ο de Mas Latrie κάνει τις πιο κάτω παρατηρήσεις: Δικαιολογημένα καλείται ο σιτοβολώνας του νησιού. Στα χωράφια της ευδοκιμεί το σιτάρι, το κριθάρι και το βαμβάκι... Τρέφει απειράριθμα κοπάδια από πρόβατα και βόδια και σχεδόν όλες τις καμήλες που διαθέτει το νησί... Τα βουνά και οι εκτάσεις στα βόρεια της Μεσαορίας δίνουν σιτάρι, λάδι, μέλι και ξυλεία. Υπάρχουν εδώ επίσης πολλά κοπάδια από κατσίκες και πρόβατα. Η Ακανθού, μεγάλο χωριό κοντά στη θάλασσα, παράγει τυρί που είναι φημισμένο σ' όλο το νησί. ...Στα δυτικά, στην Άσσια και το Ορνίθι, καλλιεργούνται τα σιτηρά, το βαμβάκι και το σησάμι... Στα βόρεια, στο Λευκόνοικο παράγεται το σιτάρι και το βαμβάκι. Τα ίδια προϊόντα βρίσκονται στην Αγκαστίνα, το Μαραθόβουνο και τα περίχωρα... Στη Λύση και την Καλοψίδα παράγεται αρίστης ποιότητας βαμβάκι... Η Σωτήρα είναι πλούσια σε μετάξι και ρόδια. Στην Αγία Νάπα καταφθάνουν το Σεπτέμβριο τα αμπελοπούλια... Στον Άγιο Σέργιο παράγεται βαμβάκι και ερυθρόδανο (ριζάρι) πολύ καλής ποιότητας. Για την Καρπασία αναφέρονται τα ακόλουθα: Η Καρπασία προσφέρει το μετάξι, το βαμβάκι, αρκετό σιτάρι, ερυθρόδανο και καπνό. Εδώ κατασκευάζεται βούτυρο και τυρί. Επίσης καλλιεργούνται τα φρουτόδεντρα, τα λαχανικά, το κολοκάσι και παράγεται μέλι ...Οι συκαμιές βρίσκονται γύρω από όλους τους οικισμούς, ενώ οι χαρουπιές και οι ελιές αφθονούν... Η Γιαλούσα παράγει τη μεγαλύτερη ποσότητα μεταξιού σε ολόκληρη την Καρπασία... (L. De Mas Latrie, L' ile de Chypre, sa situation presente et ses souvenirs du Moyen - Age, Paris 1879, σσ. 1-48).

 

Σημερινές καλλιέργειες: Οι καλλιέργειες της επαρχίας Αμμοχώστου, ξηρικές και αρδευόμενες έχουν ως ακολούθως (στην περίπτωση της ελεύθερης Αμμοχώστου δίδονται οι καλλιέργειες όπως έχουν σήμερα, ενώ στην περίπτωση της κατεχόμενης επαρχίας δίδονται εκείνες που ίσχυαν πριν από την εισβολή):

 

 

ΑΡΔΕΥΟΜΕΝΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ

α) Εσπεριδοειδή: Οι καλλιέργειες των εσπεριδοειδών κατελάμβαναν, πριν από την εισβολή, ένα μεγάλο μέρος των αρδευόμενων εκτάσεων. Κατά την καταγραφή εσπεριδοειδών του 1966, στην επαρχία Αμμοχώστου καλλιεργούνταν με εσπεριδοειδή 23.181 σκάλες γης, που ανήκαν σε 2.035 καλλιεργητές. Από το 1966 μέχρι την τουρκική εισβολή οι καταστάσεις είχαν διαφοροποιηθεί. Τα εσπεριδοειδή καλλιεργούνταν κυρίως στα νότια και νοτιοδυτικά της πόλης Αμμοχώστου και σε άλλα χωριά όπως είναι η Δερύνεια, το Παραλίμνι, το Φρέναρος, η Αυγόρου, η Άχνα, η Κοντέα, η Αχερίτου, η Λύση, το Λιοπέτρι, η Καλοψίδα, ο Άγιος Σέργιος και τα Κουκλιά. Μικρότερες εκτάσεις με εσπεριδοειδή βρίσκονταν στα χωριά Μακράσυκα, Μηλιά, Σωτήρα, Τρίκωμο, Αγία Νάπα, Άγιος Γεώργιος Σπαθαρικού, Κώμα του Γιαλού, Λιμνιά, κλπ.

 

Στο ελεύθερο τμήμα της Αμμοχώστου τα στοιχεία της απογραφής γεωργίας του 1977 έχουν ως ακολούθως: Αγία Νάπα 83 σκάλες, Παραλίμνι 243, Φρέναρος 989, Αυγόρου 641, Δασάκι Άχνας 447, Βρυσούλλες 531, Δερύνεια 258, Σωτήρα 127 και Λιοπέτρι 206.

 

β) Φυλλοβόλα - οπωροφόρα δέντρα: Η επαρχία Αμμοχώστου έχει τη μικρότερη έκταση φυλλοβόλων δέντρων από όλες τις επαρχίες. Από σύνολο 83.710 σκαλών που κατεγράφηοαν με φυλλοβόλα κατά την καταγραφή φυλλοβόλων -οπωροφόρων δέντρων το 1971, στην επαρχία βρίσκονταν μόνο 1.308 σκάλες. Τα κυριότερα φυλλοβόλα δέντρα της Αμμοχώστου είναι οι χρυσομηλιές, οι αμυγδαλιές, οι ροδιές, οι αχλαδιές, οι μηλιές, οι δαμασκηνιές, οι συκιές και οι πιστακιές. Πρόκειται όμως για πολύ μικρούς αριθμούς σε σύγκριση με άλλες επαρχίες. Τα κυριότερα φυλλοβόλα δέντρα βρίσκονται στα χωριά: Αγία Τριάδα, Λευκόνοικο, Ακανθού, Βασίλι, Άγιος Νικόλαος, Άσσια, Άχνα, Γιαλούσα, Κώμη Κεπήρ, Λύση, Μάντρες, Σωτήρα. Στα υπόλοιπα χωριά της επαρχίας είτε απουσιάζουν τα φυλλοβόλα, είτε καλλιεργούνται σε πολύ μικρές εκτάσεις γης.

 

γ) Λαχανικά: Στα λαχανικά περιλαμβάνονται τόσο οι συνηθισμένες ακάλυπτες φυτείες, συνήθως μεταξύ άνοιξης και φθινοπώρου, καθώς και οι φυτείες κάτω από χαμηλά πλαστικά καλύμματα και ψηλά θερμοκήπια. Τα κυριότερα λαχανικά είναι οι πατάτες, τα καρότα, οι ντομάτες, τα καρπούζια, τα πεπόνια, τα αγγουράκια, οι αγκινάρες, το κολοκάσι, τα κολοκυθάκια, τα κουνουπίδια, τα σέλινα, τα πιπέρια, τα λάχανα, τα κραμπιά, οι μπάμιες, τα παντζάρια, τα κρεμμύδια, κλπ. Τα Κοκκινοχώρια από πολύ νωρίς ειδικεύθηκαν στην πατατοκαλλιέργεια. Επίσης τα χωριά της ίδιας περιοχής παράγουν ποικίλα λαχανικά, ιδιαίτερα πρώιμα. Την καλλιέργεια πρώιμων λαχανικών ευνοούν οι κλιματολογικές και εδαφολογικές συνθήκες της περιοχής όσο και η πείρα που απέκτησαν οι καλλιεργητές. Πρόσφατα γίνεται μεγάλη χρήση θερμοκηπίων και πλαστικών καλυμμάτων για την πρόωρη παραγωγή λαχανικών. Στην επαρχία Αμμοχώστου παραγωγή λαχανικών, εκτός από τα Κοκκινοχώρια, γινόταν πριν από την εισβολή και στα χωριά Αχερίτου, Καλοψίδα, Κοντέα, Λύση, Μηλιά, Βατυλή, Ακανθού, Άγιο Σέργιο, Τρίκωμο, Λιμνιά, Κάτω Βαρώσι και σε μικρότερες εκτάσεις σε μερικά άλλα χωριά.

 

Στο ελεύθερο τμήμα της Αμμοχώστου η καλλιέργεια της πατάτας σύμφωνα με την απογραφή γεωργίας του 1977 είχε ως ακολούθως: Αγία Νάπα 306 σκάλες, Παραλίμνι 834, Δερύνεια 288, Σωτήρα 4.705, Λιοπέτρι 5.376, Φρέναρος 3.823, Αυγόρου 4.128, Δασάκι Άχνας 1.880, Βρυσούλλες 83. Η ολική καλλιεργούμενη έκταση με λαχανικά στα ελεύθερα χωριά της Αμμοχώστου έχει ως ακολούθως: Αγία Νάπα 695 σκάλες, Παραλίμνι 1.793, Δερύνεια 490, Σωτήρα 5.244, Λιοπέτρι 5.516, Φρέναρος 4.107, Αυγόρου 4.194, Δασάκι Άχνας 2.028, Βρυσούλλες 110.

 

δ) Νομευτικά φυτά: Τα φυτά αυτά καλλιεργούνται σε περιοχές όπου είναι ανεπτυγμένη η κτηνοτροφία, ιδιαίτερα η αγελαδοτροφία. Τα κυριότερα φυτά είναι το καλαμπόκι και το τριφύλλι. Συνήθως απαντώνται σε περιοχές όπου υπάρχουν και άλλες αρδευόμενες καλλιέργειες. Στο ελεύθερο τμήμα της Αμμοχώστου τα αρδευόμενα φυτά καλλιεργούνται κυρίως στο Λιοπέτρι (πρόκειται για αρδευόμενο κριθάρι, βίκο, φαβέττα, τριφύλλι, κλπ., που καλλιεργούνται σε 100 περίπου σκάλες), στο Φρέναρος (σιτάρι, κριθάρι, βίκο σε 30 περίπου σκάλες), Αυγόρου (τριφύλλι, κριθάρι, κλπ. σε 142 σκάλες), Δασάκι Άχνας (καλαμπόκι, κριθάρι, βίκο, κλπ., σε 16 σκάλες), Βρυσούλλες (κριθάρι, τριφύλλι, καλαμπόκι σε 43 σκάλες).

 

ΞΗΡΙΚΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ

α) Αμπέλια: Τα αμπέλια της Κύπρου βρίσκονται κυρίως στην Πάφο και τη Λεμεσό, και σε μικρότερη έκταση σε μερικά ορεινά χωριά της Λευκωσίας και της Λάρνακας. Τα αμπέλια είναι προσαρμοσμένα στα εδάφη που μπορούν να συγκρατήσουν υγρασία για τους ξερούς καλοκαιρινούς μήνες. Τα ασβεστολιθικά πετρώματα της Λεμεσού και της Πάφου απεδείχθησαν κατάλληλα για την αμπελοκαλλιέργεια. Η Αμμόχωστος δεν θεωρείται επαρχία αμπελιών. Στο ελεύθερο τμήμα της επαρχίας κατά την απογραφή γεωργίας του 1977, κατεγράφησαν τρεις σκάλες αμπέλια (επιτραπέζια) στην Αυγόρου, μια σκάλα (οινοποιήσιμα) στο Φρέναρος και τρεις σκάλες (οινοποιήσιμα) στις Βρυσούλλες. Με βάση την καταγραφή αμπελώνων του 1971, από 343.631 σκάλες που εκαλλιεργούντο με αμπέλια σ' ολόκληρη την Κύπρο, στην επαρχία Αμμοχώστου βρίσκονταν 1.576 σκάλες. Οι κυριότερες ποικιλίες είναι το ντόπιο άσπρο και μαύρο, η σουλτανίνη, η μαλάγα και το μοσχάτο, το ροζακί, ο καρδινάλιος και μερικές άλλες ποικιλίες. Πρόκειται όμως για εξαιρετικά μικρές εκτάσεις. Έστω και σε μικρές εκτάσεις η αμπελοκαλλιέργεια γινόταν στα χωριά Ακανθού, Άσσια, Αυγόρου, Βατυλή, Γαλάτεια, Δαυλό, Επτακώμη, Κοντέα, Λύση, Μακράσυκα, Πλατάνι, Πλατανισσό, Σίντα και Φρέναρος.

 

β) Καπνός: Αν και μετά την εισβολή η καπνοκαλλιέργεια εξαπλώθηκε σε διάφορες περιοχές του νησιού, ιδιαίτερα στην Πάφο, πριν από την εισβολή ήταν μάλλον περιορισμένη σε χωριά της Καρπασίας. Σχεδόν όλα τα χωριά της ανατολικής Καρπασίας ασχολούνταν, έστω και σε μικρό βαθμό, με την καλλιέργεια του φυτού αυτού. Δεν υπάρχουν ειδικοί γεωγραφικοί παράγοντες που να εξηγούν την ειδίκευση της καλλιέργειας αυτής στην Καρπασία. Τα αλλουβιακά εδάφη καθώς και τα εδάφη τέρρα ρόζα πάνω στα οποία ευδοκιμεί ο καπνός βρίσκονται και σ' άλλες περιοχές της Κύπρου. Επίσης δεν παρουσιάζονται, ειδικά στην Καρπασία, ιδιάζουσες τοπικές κλιματολογικές συνθήκες. Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του Τμήματος Γεωργίας για το 1973, στην Κύπρο το 1971 καλλιεργήθηκαν με καπνό 13.029 σκάλες γης και το 1972 12.700 σκάλες. Όμως το 1973, εξαιτίας της ανομβρίας, η έκταση περιορίστηκε στις 3.700 σκάλες. Ολόκληρη σχεδόν η έκταση αυτή βρισκόταν στην Καρπασία.

 

γ) Σιτηρά: Στο ξηροθερμικό κλίμα της Κύπρου τόσο τα σιτηρά όσο και τα όσπρια που εξαρτώνται κυρίως από τη βροχόπτωση του χειμώνα, καλλιεργούνται στο μισό σχεδόν της επιφάνειας του νησιού. Μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις δέχονται ειδικό πότισμα από παρακείμενο ποταμό. Η Μεσαορία θεωρείται η κύρια σιτηροπαραγωγική περιφέρεια της Κύπρου. Κατά τους χειμερινούς μήνες διοχετεύεται νερό από τους ποταμούς Πηδιά και Γιαλιά στα παρακείμενα χωράφια για άρδευση των σιτηρών. Τα κυριότερα καλλιεργούμενα δημητριακά είναι το σιτάρι, το κριθάρι και η βρώμη. Στο ελεύθερο τμήμα της Αμμοχώστου σήμερα ελάχιστες εκτάσεις καλλιεργούνται με σιτηρά, κάπου 88 σκάλες στο Φρέναρος, 32 στο Δασάκι Άχνας, 20 στη Σωτήρα, 9 στην Αυγόρου, 5 στις Βρυσούλλες (απογραφή γεωργίας, 1977). Όμως τα ελεύθερα χωριά της Αμμοχώστου δεν είναι τα παραδοσιακά χωριά της σιτηροκαλλιέργειας. Σύμφωνα με την απογραφή σιτηρών (1971-1972), στην επαρχία Αμμοχώστου εκαλλιεργούντο 745.227 σκάλες με σιτηρά, από μια έκταση 2.087.361 σκαλών για όλη την Κύπρο. Στην έκταση των σιτηρών περιλαμβάνεται και η έκταση της αγρανάπαυσης που είναι 596.200 σκάλες. Τα κυριότερα είδη σιτηρών, σύμφωνα με την ίδια απογραφή, είναι το σκληρό και το μαλακό σιτάρι, το κριθάρι, η βρώμη, και διάφορα άλλα κτηνοτροφικά φυτά. Η καλλιέργεια των σιτηρών αποτελεί μονοκαλλιέργεια στα περισσότερα χωριά της Μεσαορίας. Στα χωριά της Καρπασίας καθώς και του Πενταδάκτυλου και της Παράκτιας Πεδιάδας, τα σιτηρά συγκαλλιεργούνται με ελιές και χαρουπιές.

 

δ) Χαρουπιές: Βρίσκονται σε λοφώδεις συνήθως περιοχές της Καρπασίας, του Πενταδάκτυλου και της Βόρειας Παράκτιας Πεδιάδας. Συγκαλλιεργούνται με ελιές και σιτηρά. Σε μερικές περιπτώσεις οι χαρουπιές συναντώνται σε άγρια μορφή.

 

ε) Ελιές: Συναντώνται στις ίδιες περίπου περιοχές της Αμμοχώστου όπως και οι χαρουπιές, είτε σε ήμερη είτε σε άγρια μορφή. Συχνά η ελιά συγκαλλιεργείται με σιτηρά και χαρουπιές.

 

στ) Αμυγδαλιές: Σύμφωνα με την καταγραφή φυλλοβόλων οπωροφόρων δέντρων (1971) στην επαρχία Αμμοχώστου υπήρχαν γύρω στις 10.000 αμυγδαλιές, που οι περισσότερες βρίσκονταν στα χωριά Αγία Τριάδα, Άγιος Ανδρόνικος, Βατυλή, Γιαλούσα, Κώμη Κεπήρ, Λεονάρισσο, Λευκόνοικο, Λύση, και Μάνδρες.

 

Η ανόρυξη εκατοντάδων διατρήσεων, ιδιαίτερα κατά τα τελευταία χρόνια, στο ελεύθερο τμήμα της Αμμοχώστου συνέβαλε στην επέκταση των αρδευόμενων εκτάσεων γης. Το 1985 αρδεύονταν στην περιοχή 4.942 εκτάρια που καλλιεργούνταν κυρίως με λαχανικά και εσπεριδοειδή. Η κατανομή της αρδευόμενης έκτασης είχε ως ακολούθως: Λιοπέτρι 992 εκτάρια, Φρέναρος 971, Αυγόρου 921, Σωτήρα 808, Παραλίμνια, Δερύνεια 252, Δασάκι Άχνας 230, Αγία Νάπα 173 και Βρυσούλλες (Αχερίτου) 152. Σαν αποτέλεσμα της εντατικής και ανεξέλεγκτης εκμετάλλευσης του υπόγειου υδροφόρου στρώματος, έχει προκληθεί εισροή θαλάσσιου νερού σε μεγάλο βάθος μέσα στο υδροφόρο στρώμα και πολλές διατρήσεις και κήποι εγκαταλείφθηκαν. Η εφαρμογή του Σχεδίου Νότιου Αγωγού, του μεγαλύτερου αρδευτικού έργου που αναλήφθηκε ποτέ στην Κύπρο, έχει απαμβλύνει το πρόβλημα της υπεράντλησης νερού στην περιοχή με την άρδευση σημαντικών εκτάσεων γης. Κατά την απογραφή γεωργίας του 1985 καταγράφηκαν στο ελεύθερο τμήμα της Αμμοχώστου οι ακόλουθες καλλιέργειες:

 

α) Εσπεριδοειδή: Η έκτασή τους ανερχόταν στα 444 εκτάρια και περιελάμβαναν 274 εκτάρια με πορτοκαλιές, 116 εκτάρια με γκρέιπφρουτ, 40 εκτάρια με λεμονιές και 14 εκτάρια με κιτρομηλιές, μανταρινιές και κλεμεντίνια. Η κατανομή των εσπεριδοειδών στα χωριά του ελεύθερου τμήματος της Αμμοχώστου είχε ως ακολούθως: Φρέναρος 130 εκτάρια, Αυγόρου 105, Βρυσούλλες 62, Δερύνεια 45, Άχνα 12, Λιοπέτρι 20, Παραλίμνι 18, Σωτήρα 13 και Αγία Νάπα 9.

 

β) Λαχανικά: Καλλιεργείται μια μεγάλη ποικιλία λαχανικών που η έκτασή τους ανερχόταν στα 4.412 εκτάρια. Την πρώτη θέση μεταξύ των λαχανικών κατέχει η πατάτα (3.617 εκτάρια), η καλλιέργεια της οποίας ευνοείται από τις κλιματολογικές και εδαφολογικές συνθήκες της περιοχής. Η έκταση των λαχανικών κατά χωριό είχε ως εξής: Λιοπέτρι 980 εκτάρια, Σωτήρα 874, Αυγόρου 857, Φρέναρος 820, Παραλίμνι 332, Δερύνεια 197, Δασάκι Άχνας 190, Αγία Νάπα 107 και Βρυσούλλες 55.

 

γ) Σιτηρά: Το 1985 καλλιεργούνταν στην περιοχή 3.982 εκτάρια γης με σιτηρά από τα οποία μόνο τα 19 εκτάρια αρδεύονταν. Στην έκταση αυτή των σιτηρών περιλαμβάνονταν 3.802 εκτάρια κριθαριού, 172 εκτάρια σιταριού και 8 εκτάρια σιφωναριού. Τα σιτηρά κατανέμονταν ως ακολούθως: Αυγόρου 1.086 εκτάρια, Δασάκι Άχνας 632, Παραλίμνι 461, Δερύνεια 128, Φρέναρος 416, Σωτήρα 409, Λιοπέτρι 193, Βρυσούλλες 188 και Αγία Νάπα 169.  

 

δ) Νομευτικά φυτά: Η έκταση των νομευτικών φυτών ανερχόταν στα 1.153 εκτάρια το 1985, η δε κατανομή τους στα χωριά του ελεύθερου τμήματος της Αμμοχώστου είχε ως εξής: Αυγόρου 265 εκτάρια, Άχνα 242, Βρυσούλλες 150, Λιοπέτρι 120, Σωτήρα 108, Φρέναρος 107, Παραλίμνι 89, Δερύνεια 60 και Αγία Νάπα 12.

 

ε) Όσπρια: Το 1985 καταγράφηκαν 36 περίπου εκτάρια γης με όσπρια. Σ' αυτά περιλαμβάνονταν 13 εκτάρια κουκιών, 12 εκτάρια λουβιών και 11 εκτάρια φασολιών. Οι μεγαλύτερες εκτάσεις οσπρίων βρίσκονταν στα χωριά Σωτήρα (11 εκτάρια), Δερύνεια (9 εκτάρια) και Λιοπέτρι (6 εκτάρια).

 

στ) Φρουτόδεντρα: Η έκτασή τους ανερχόταν στα 37 εκτάρια περίπου. Τα κυριότερα είδη φρουτόδεντρων που καλλιεργούνται είναι οι ροδιές και οι συκιές που απαντώνται σ' όλα τα χωριά του ελεύθερου τμήματος της Αμμοχώστου.

 

ζ) Ελιές: Το 1985 καταγράφηκαν 44 περίπου εκτάρια ελιών που βρίσκονταν κυρίως στα χωριά Αυγόρου (10 εκτάρια), Δερύνεια (8 εκτάρια), Παραλίμνι (6 εκτάρια), Σωτήρα (6 εκτάρια), Λιοπέτρι (5 εκτάρια) και Βρυσούλλες (4 εκτάρια).

 

η) Χαρουπιές: Η καλλιέργειά τους είναι περιορισμένη. Το 1985 καλλιεργούνταν μόνο 25 εκτάρια γης, η δε μεγαλύτερη έκταση χαρουπιών βρισκόταν στο Παραλίμνι (18 εκτάρια).