Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Πίσω από τις μεταγενέστερες παραστάδες σώζονται ακόμη οι αρχικές τοιχογραφίες. Στο δυτικό τμήμα της καμάρας είναι ζωγραφισμένη η Πεντηκοστή. Πιο κάτω στη νότια πλευρά είναι ζωγραφισμένη η Έγερση του Λαζάρου και πιο κάτω στο δυτικό τυφλό τόξο του νότιου τοίχου, οι άγιοι Κωνσταντίνος και Ελένη πάνω και Θεοδόσιος ο Κοινοβιάρχης, Αρσένιος και Εφραίμ ο Σύρος. Στην ανατολική πλευρά του δυτικού τυφλού τόξου του νότιου τοίχου είναι ζωγραφισμένη η αγία Θέκλα και στη δυτική ο άγιος Ανδρόνικος. Στο εσωρράχιο είναι ζωγραφισμένοι σε στηθάρια οι άγιοι Σέργιος και Βάκχος και Φλώρος και Λαύρος.

Στη βόρεια πλευρά της καμάρας είναι ζωγραφισμένος ο Νιπτήρ και στο δυτικό τυφλό τόξο του βόρειου τοίχου οι άγιοι Σαράντα μάρτυρες της Σεβαστείας. Στη δυτική πλευρά του τόξου είναι ζωγραφισμένος ο άγιος Σάββας και στην ανατολική ο άγιος Νικήτας.

Στο δυτικό τοίχο ψηλά είναι ζωγραφισμένες δυο σκηνές: η Βαϊοφόρος και ο Μυστικός Δείπνος. Πιο κάτω σε ολόκληρο το δυτικό τοίχο είναι ζωγραφισμένη η Κοίμηση της Θεοτόκου. Στα νότια της δυτικής εισόδου είναι ζωγραφισμένοι οι άγιοι Ιλαρίων και Κυριακός και στα βόρεια οι άγιοι Αντώνιος και Ευθύμιος. Όλες οι τοιχογραφίες του δυτικού τμήματος του ναού ανήκουν στο 1105/1106.

Ο νάρθηκας της Ασίνου είχε ζωγραφισθεί αμέσως μετά την ανοικοδόμησή του. Τμήματα του αρχικού διακόσμου που μπορεί να χρονολογηθεί γύρω στα 1200 διακρίνονται κάτω από τις τοιχογραφίες του 1332/1333. Τον 13ο αιώνα ζωγραφίσθηκε στη νότια αψίδα του νάρθηκα ο άγιος Γεώργιος έφιππος σαν αναθηματική τοιχογραφία του Νικηφόρου του Καλλία που ήταν εκπαιδευτής αλόγων. Δυσκολοχρονολόγητη είναι η τοιχογραφία της Παναγίας με δωρητές Φράγκους στο τεταρτοσφαίριο της νότιας αψίδας του νάρθηκα. Στην τοιχογραφία αυτή είναι έντονη η δυτική εικονογραφική επίδραση. Δυστυχώς η απολέπιση της τοιχογραφίας καθιστά δύσκολη τη χρονολόγηση. Από τεχνικής απόψεως όμως δεν παρουσιάζει διαφορές από τις τοιχογραφίες του 1332/1333.

Η παλαιότερη τοιχογραφία του νάρθηκα είναι η Παναγία Φορβιώτισσα στο τύμπανο του τόξου πάνω από την είσοδο στο ναό που ανήκει στον κύκλο των τοιχογραφιών του 1105/1106. Οι υπόλοιπες τοιχογραφίες, σύμφωνα με την αποσπασματική επιγραφή πάνω στο υπέρθυρο της θύρας με την οποία επικοινωνεί ο νάρθηκας με τον κυρίως ναό, έγιναν το 1332/ 1333. Το βασικό εικονογραφικό πρόγραμμα του νάρθηκα είναι η Δευτέρα Παρουσία που καλύπτει το φουρνικό (τυφλό τρούλλο), τα σφαιρικά τρίγωνα, το τύμπανο και το τόξο του δυτικού τοίχου, το τεταρτοσφαίριο της βόρειας αψίδας και τα παρακείμενα ευθύγραμμα τμήματα του βόρειου τοίχου και το μέτωπο της νότιας αψίδας.

Στο κέντρο του τυφλού τρούλλου είναι ζωγραφισμένος ο Χριστός Δίκαιος Κριτής που περιβάλλεται από αγγέλους μέσα σε στηθάρια. Στα σφαιρικά τρίγωνα είναι ζωγραφισμένοι οι απόστολοι καθισμένοι σε θρόνους: στο νοτιοανατολικό σφαιρικό τρίγωνο είναι ζωγραφισμένοι οι απόστολοι Πέτρος, Παύλος και Λουκάς, στο νοτιοδυτικό οι απόστολοι Ματθαίος, Μάρκος και Ιωάννης, στο βορειοανατολικό οι απόστολοι Σίμων, Ιάκωβος και Φίλιππος και στο βορειοδυτικό οι απόστολοι Ανδρέας, Θωμάς και Βαρθολομαίος.

Στο δυτικό τόξο είναι ζωγραφισμένοι άγγελοι που εκτυλίγουν τους ουρανούς στο κέντρο και πιο κάτω στο νότιο μισό άγγελος σαλπίζων. Απέναντι στο βόρειο μισό εικονίζεται ο Ζυγός της Δικαιοσύνης. Στο τύμπανο του δυτικού τόξου πάνω από την είσοδο είναι ζωγραφισμένος ο Θρόνος της Ετοιμασίας με τον Αδάμ και την Εύα και τον άγγελο του πυρός να σπρώχνει τους αμαρτωλούς στον πύρινο ποταμό. Στο βόρειο τόξο είναι ζωγραφισμένοι οι ιεράρχες, οι προφήτες, οι άγιοι και οι μάρτυρες, δηλαδή οι Ευλογημένοι, οι Δίκαιοι. Στο τεταρτοσφαίριο της αψίδας εικονίζονται πάνω οι προσωποποιήσεις της Γης και της Θάλασσας και πιο κάτω ο Παράδεισος. Στο νότιο τόξο εικονίζονται οι ποινές των κολασμένων με έντονα ρεαλιστικό τρόπο.

Στα βόρεια της θύρας με την οποία επικοινωνεί ο νάρθηκας με το ναό είναι ζωγραφισμένη η Θεοτόκος η Ελεούσα και στα νότια ο Χριστός Ελεήμων. Στο ανατολικό τόξο πάνω από τη θύρα αυτή είναι ζωγραφισμένοι οι προφήτες Ζαχαρίας και Ησαΐας. Οι υπόλοιπες τοιχογραφίες έχουν αναθηματικό χαρακτήρα. Πολλές συνοδεύονται από πορτραίτα δωρητών. Άλλα πορτραίτα δωρητών ή αναμνηστικά πορτραίτα είναι ζωγραφισμένα σε διάφορα σημεία του νάρθηκα, σε τρόπο που ο νάρθηκας γίνεται μια γκαλερί πορτραίτων. Έτσι, πάνω από την τοιχογραφία της Παναγίας Ελεούσας εικονίζεται ο μοναχός Βαρνάβας και στο εσωρράχιο του ανατολικού τόξου κάτω από τον Ησαΐα ο μοναχός Γεράσιμος. Απέναντι κάτω από τον Ζαχαρία εικονίζεται ο μοναχός Θεόφιλος. Δίπλα στον άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο στο νότιο ορθοστάτη του ανατολικού τόξου εικονίζεται στο νότιο τοίχο ο άγιος Γεώργιος ο «Μαχαιρεμένος» και δίπλα ο δωρητής Γεώργιος. Στη νότια αψίδα ανατολικά του αγίου Γεωργίου εικονίζεται ο άγιος Μάμας και δυτικά η αγία Αναστασία μαζί με το πορτραίτο της Αναστασίας Σαραμαλύνας. Στα δυτικά της νότιας αψίδας είναι ζωγραφισμένα τα πορτραίτα, πάνω κάποιου Καλλίνικου και κάτω κάποιου Βασιλείου. Ακολουθεί δυτικότερα η τοιχογραφία της αγίας Ειρήνης της θυγατέρας του αγίου Σπυρίδωνος, του αγίου Δημητρίου και στα νότια της δυτικής εισόδου του νάρθηκα η τοιχογραφία της αγίας Άννας με το πορτραίτο μιας δωρήτριας Άννας. Στα βόρεια της δυτικής εισόδου εικονίζεται ο άγιος Τιμόθεος και βορειότερα η αγία Παρασκευή. Στο βόρειο τόξο κάτω εικονίζεται η αγία Ευδοκία και ανατολικότερα ο μοναχός Βαβύλας και στην αψίδα η αγία Μαρίνα και οι άγιοι Κοσμάς και Δαμιανός δυτικά της βόρειας εισόδου. Ανατολικά της βόρειας εισόδου εικονίζεται ο αρχάγγελος Μιχαήλ με το πορτραίτο του μοναχού Λεοντίου και ανατολικότερα ο μοναχός Λαυρέντιος. Στην ανατολική πλευρά εικονίζεται ο άγιος Σωζόμενος και νοτιότερα ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός. Μερικές από τις τοιχογραφίες αυτές έχουν επαναζωγραφιστεί, όμως γενικά διατηρούν τον χαρακτήρα τους. Τα χρώματα των τοιχογραφιών αυτών είναι μάλλον θαμπά και ο χαρακτήρας τους ρεαλιστικός. Σαν σύνολο είναι πολύ ενδιαφέρον γιατί είναι ακριβώς χρονολογημένο.

ΑΘ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ