Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Οι τοιχογραφίες που σώζονται σήμερα στην εκκλησία της Ασίνου είναι διαφόρων εποχών. Αναμφίβολα οι πιο σημαντικές είναι οι αρχικές τοιχογραφίες. Σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή που αρχίζει από τη βόρεια όψη της δυτικής παραστάδος του νότιου τοίχου και συνεχίζει στο δυτικό τυφλό τόξο [Ἀνιστορήθη ὁ ναός] τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου διά συνδρομῆς καί πολλῶν κόπων Νικηφόρου Μαγίστρου τοῦ Ὑσχυρίου βασιλεύωντος Ἀλεξίου τοῦ Κομνηνοῦ ἒτους ŞΧΙΔ Ἰνδικτιῶνος ΙΔ, δηλαδή το 1105 - 1106. Οι τοιχογραφίες αυτές εκφράζουν τις νέες τάσεις της κομνήνειας ζωγραφικής και όπως γίνεται γενικά παραδεκτό είναι από τις λίγες τοιχογραφίες που απηχούν τη ζωγραφική της Κωνσταντινούπολης. Αναμφίβολα ο ζωγράφος πρέπει να ήλθε στην Κύπρο από την Κωνσταντινούπολη. Τόσο τα εικονογραφικά όσο και τα τεχνοτροπικά στοιχεία που συνθέτουν τη ζωγραφική της Ασίνου οδηγούν στην Κωνσταντινούπολη. Τις αρχικές τοιχογραφίες της Ασίνου διακρίνει ο ρυθμός και η αρμονία των χρωμάτων. Οι κινήσεις των προσώπων είναι ρυθμικές και αποπνέουν ευγένεια. Η έκφραση είναι συγκρατημένη.

Σήμερα μόνο στο δυτικό και το ανατολικό τμήμα του ναού διατηρούνται οι αρχικές τοιχογραφίες. Διακρίνονται ακόμη τοιχογραφίες στο βόρειο τοίχο κάτω από τις νεότερες τοιχογραφίες. Διατηρούνται επίσης επιζωγραφισμένες αρχικές τοιχογραφίες στο εσωρράχιο των τόξων πάνω από τη νότια και τη βόρεια είσοδο.

Στο τεταρτοσφαίριο της αψίδας είναι ζωγραφισμένη η Θεοτόκος όρθια με τα χέρια υψωμένα σε δέηση ανάμεσα στους αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ. Τεχνοτροπικά η τοιχογραφία αυτή συνδέεται με την τοιχογραφία της αγίας Αναστασίας στο νάρθηκα που ανήκει στη σειρά των τοιχογραφιών του 1332/1333 αλλά έγινε από άλλο ζωγράφο.

Πιο κάτω, στον ημικυλινδρικό τοίχο της αψίδας εικονίζεται η Μετάληψη των Αποστόλων και χαμηλότερα είναι ζωγραφισμένοι σε στάση μετωπική οι ιεράρχες Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης, Γρηγόριος ο Θεολόγος, Βασίλειος, Χρυσόστομος, Νικόλαος και Ιγνάτιος ο Θεοφόρος, και κάτω από τα παράθυρα της αψίδας ο απόστολος Βαρνάβας και ο άγιος Επιφάνιος. Οι τοιχογραφίες αυτές ανήκουν στον αρχικό  διάκοσμο του 1105/ 1106. Στην ίδια εποχή ανήκει η τοιχογραφία της Ανάληψης που καλύπτει το ανατολικό τμήμα της καμάρας του ναού.  Τμήμα  της τοιχογραφίας αυτής καλύπτεται σήμερα από την επέκταση του τεταρτοσφαιρίου της αψίδας. Στον ίδιο ζωγράφο του 1105 ανήκουν κι ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, στον ανατολικό τοίχο, στα δεξιά κι αριστερά της αψίδας και χαμηλότερα η Μετάληψη της οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας από τον αββά Ζωσιμά. Ο ίδιος ζωγράφος ζωγράφισε ακόμη τη Γέννηση της Θεοτόκου στο ανατολικό τυφλό τόξο του βόρειου τοίχου και πιο κάτω ένα αδιάγνωστο, τον Ρωμανό τον Μελωδό και τον άγιο Τυχικό, τα τέσσερα στηθάρια με αγίους από τους οποίους διακρίνονται ο άγιος Σπυρίδων κι ο άγιος Νικηφόρος στο εσωρράχιο του ανατολικού τυφλού τόξου του βόρειου τοίχου και πιο ψηλά τα τρία στηθάρια με τον άγιο Λάζαρο, ένα διακοσμητικό σταυρό κι ένα αδιάγνωστο άγιο και στη μικρή κόγχη της Προθέσεως τον άγιο Ιωάννη τον Ελεήμονα. Απέναντι, στο τυφλό τόξο του νότιου τοίχου είναι ζωγραφισμένα τα Εισόδια της Θεοτόκου και πιο κάτω ο άγιος Γρηγόριος ο Νύσσης, ένας αδιάγνωστος διάκονος κι ο άγιος Ιάκωβος ο Αδελφόθεος. Στο εσωρράχιο του τόξου είναι ζωγραφισμένα τέσσερα στηθάρια με αδιάγνωστους σήμερα αγίους ενώ πάνω από το τόξο είναι ζωγραφισμένος σε στηθάριο ο άγιος Τύχων. Οι τοιχογραφίες αυτές, όπως και η τοιχογραφία του αγίου Τριφυλλίου σε κόγχη του ανατολικού τοίχου νοτίως της αψίδας είναι του 1105/ 1106. Κατά την επισκευή του ναού, που έγινε το 1954, μεταφέρθηκε σε κενό χώρο κάτω από τα Εισόδια της Θεοτόκου τοιχογραφία του Χριστού Εμμανουήλ μέσα σε Ποτήριο και χρονολογικά μπορεί να τοποθετηθεί στο 17ο αιώνα.

Στο μέτωπο της αψίδας, μετά την επέκτασή της ζωγραφίσθηκε τον 14ο αιώνα η Θυσία του Αβραάμ και ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός.

Στο ενισχυμένο ανατολικό τόξο είναι ζωγραφισμένος στο κέντρο ο Παλαιός των Ημερών και δεξιά κι αριστερά ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου και κάτω από τον αρχάγγελο Γαβριήλ η αγία Άννα και κάτω από τη Θεοτόκο ο άγιος Ιωακείμ. Στο εσωρράχιο του τόξου είναι ζωγραφισμένοι ο Δαβίδ και ο Σολομών και χαμηλά ο άγιος Διάκονος δεξιά και η αγία Ελένη αριστερά. Οι τοιχογραφίες αυτές είναι του 14ου αιώνα.

Στο νότιο μισό του κεντρικού τμήματος της καμάρας είναι ζωγραφισμένες τέσσερις σκηνές: η Γέννηση του Χριστού και η Υπαπαντή πάνω και η Βάπτιση και η Μεταμόρφωση κάτω. Στο τύμπανο του κεντρικού τυφλού τόξου, πάνω από την είσοδο ο μάγιστρος Νικηφόρος, συνοδευόμενος από την Γέφυρα, προσφέρει το ναό στη Θεοτόκο που τον εισάγει στον ένθρονο Χριστό ο οποίος περιβάλλεται από αγγέλους. Στο εσωρράχιο του τόξου εικονίζονται σε στηθάρια οι άγιοι Ερμόλαος, Παντελεήμων, Δαμιανός, Κοσμάς, Θαλέλαιος, Γουρίας, Σαμωνάς και Άβιβος. Ανατολικά της νότιας εισόδου εικονίζεται ένθρονη η Θεοτόκος ανάμεσα στους αρχαγγέλους και δυτικά ο άγιος Γεώργιος. Στον ανατολικό ορθοστάτη του τόξου εικονίζεται ο Χριστός ο Ελεήμων και στο δυτικό ο άγιος Ευστράτιος. Οι τοιχογραφίες αυτές είναι του 14ου αιώνα. Στο εσωρράχιο του τόξου πάνω από τη νότια είσοδο εικονίζονται οι άγιοι Ιωάννης και Κύρος(;) που ανήκουν στα 1105/1106 αλλά είναι επιζωγραφισμένοι.

Στο βόρειο μισό του κεντρικού τμήματος της καμάρας είναι ζωγραφισμένες τέσσερις πάλι σκηνές: η Προδοσία και ο δρόμος του Γολγοθά πάνω, και η Σταύρωση και ο Ενταφιασμός κάτω. Στο τύμπανο του κεντρικού βόρειου τόξου εικονίζονται οι Μυροφόρες μπροστά στο Κενό Μνημείο και η εις Άδου Κάθοδος. Στα ανατολικά της βόρειας εισόδου εικονίζονται οι άγιοι Θεόδωρος Στρατηλάτης και Θεόδωρος ο Τύρων και στα δυτικά ο άγιος Νικόλαος. Στο εσωράχιο του βόρειου κεντρικού τυφλού τόξου είναι ζωγραφισμένοι σε μετάλλια οι άγιοι Στεφανίτης, Βικέντιος, Βίκτωρ, Μηνάς, Ευστράτιος, Αυξέντιος, Ευγένιος και Mαρδάριος. Κάτω από τον άγιο Μαρδάριο είναι ζωγραφισμένοι όρθιοι ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος και η Θεοτόκος Παράκληση. Οι τοιχογραφίες αυτές είναι του 14ου αιώνα. Αντίθετα ο άγιος Νικηφόρος στο δυτικό ορθοστάτη του τόξου αυτού είναι μεταγενέστερος. Στο εσωρράχιο του τόξου της βόρειας θύρας είναι ζωγραφισμένοι οι άγιοι Αρέθας και Αρτέμιος (1105/1106).

Στην ανατολική πλευρά του δυτικού τόξου είναι ζωγραφισμένο, στο κέντρο, το Άγιο Μανδήλιο, στο νότιο μισό ο Μωυσής να λύνει το υπόδημά του και πιο χαμηλά ο άγιος Κήρυκος ˙ στο βόρειο μισό ο Ιεζεκιήλ και πιο χαμηλά η αγία Ιουλίττα, ο Συμεών ο Στυλίτης και ο άγιος Ονούφριος. Στο εσωρράχιο του τόξου είναι ζωγραφισμένοι οι προφήτες Ησαΐας και Ιερεμίας και στη νότια παραστάδα ο άγιος Μέμνων και πιο κάτω ο άγιος Πέτρος σε δυο στρώματα. Στη βόρεια παραστάδα εικονίζεται πάνω ο άγιος Τρύφων και πιο κάτω ο απόστολος Παύλος σε δυο στρώματα. Οι τοιχογραφίες αυτές είναι του 14ου αιώνα. Το παλαιότερο όμως στρώμα στις δυτικές παραστάδες είναι πρωιμότερο.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια