Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Είναι μονόκλιτη, ξυλόστεγη, με ημικυκλική αψίδα που προεξέχει στα ανατολικά στο χωριό Πεδουλάς . Το κάτω μέρος της αψίδας εγγράφεται σε ευθύ ανατολικό τοίχο. Η εκκλησία έχει εσωτερικές διαστάσεις, χωρίς την αψίδα, 7,26X3,36 μ. Η αψίδα έχει χορδή 1,90 μ. και βέλος 1,30 μ. και ξεπερνά το ημικύκλιο. Η εκκλησία έχει τρεις θύρες, πλάτους 0,97 μ. η κάθε μια, στο μέσο περίπου του βόρειου, του δυτικού και του νότιου τοίχου. Στον ημικυκλικό τοίχο της αψίδας υπάρχει στενό άνοιγμα. Μικρό ορθογώνιο άνοιγμα υπάρχει και στο δυτικό αέτωμα. Αργότερα προστέθηκε κλειστή στοά σε σχήμα Γ στη δυτική και νότια πλευρά της εκκλησίας. Η γαμματόσχημη στοά έχει μια θύρα στον δυτικό τοίχο, πλάτους 1,05 μ., απέναντι από την είσοδο της εκκλησίας, και μια στον ανατολικό τοίχο, πλάτους 0,80 μ. Μικρό ορθογώνιο άνοιγμα υπάρχει και στο αέτωμα του δυτικού τοίχου της στοάς.

Ολόκληρη η εκκλησία είναι ζωγραφισμένη. Οι τοιχογραφίες σώθηκαν σε καλή σχετικά κατάσταση. Φθορά έπαθαν εκεί που υπάρχουν ξυλοδεσιές στους τοίχους, γιατί ο σοβάς ξεκόλλησε από το ξύλο κι έπεσε. Έχουν φθαρεί ακόμη οι τοιχογραφίες της Σταύρωσης στο δυτικό αέτωμα και της Ανάληψης στο ανατολικό αέτωμα, από διείσδυση των νερών της βροχής προτού διορθωθεί η στέγη. Η διάβρωση στο δυτικό αέτωμα είχε ως αποτέλεσμα και την εξαφάνιση του ονόματος του ζωγράφου, που καταγόταν από την περιοχή ή, όπως λέγει η επιγραφή, «τήν κλίσιν ἒχωντι ἐκ τις Μυριανθούσης».

Στο τεταρτοσφαίριο της αψίδας εικονίζεται η Θεοτόκος δεομένη, με τον Χριστό σε στηθάριο, ανάμεσα στους αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ. Πιο κάτω είναι ζωγραφισμένοι οι άγιοι Νικόλαος, Επιφάνιος, Χρυσόστομος, Βασίλειος, Γρηγόριος ο Θεολόγος και Σπυρίδων. Στο αέτωμα πάνω από την αψίδα εικονίζεται η Ανάληψη, ενώ κάτω στη βόρεια πλευρά της αψίδας εικονίζονται (από πάνω προς τα κάτω) ο Δαβίδ και ο πρωτομάρτυρας Στέφανος. Στα νότια της αψίδας εικονίζονται πάνω ο Σολομών και πιο κάτω ο Πρόχορος και αδιάγνωστος διάκονος. Στον νότιο τοίχο εικονίζονται, πίσω από το τέμπλο, ο άγιος Αθανάσιος και ένας αδιάγνωστος άγιος. Δυτικά από το εικονοστάσιο ο νότιος τοίχος διαιρείται σε δυο ζώνες. Στην πάνω ζώνη εικονίζονται η Γέννηση της Θεοτόκου, τα Εισόδια, ο Ευαγγελισμός, η Γέννηση του Χριστού και η Υπαπαντή. Στην κάτω ζώνη ο άγιος Γεώργιος ο Διασωρίτης, ο απόστολος Παύλος, ένας αδιάγνωστος ιεράρχης, ο άγιος Μάμας, η αγία Παρασκευή, ένας αδιάγνωστος ασκητής και ο άγιος Ονούφριος.

Στο αέτωμα του δυτικού τοίχου εικονίζεται η Σταύρωση και κάτω, οι προφήτες Ησαΐας, δεξιά, και Ιερεμίας, αριστερά, μέσα σε μετάλλια. Στη ζώνη κάτω από τη Σταύρωση είναι ζωγραφισμένες η Βάπτιση, η Βαϊοφόρος και η Προδοσία. Πιο κάτω, στα νότια της δυτικής εισόδου, οι άγιοι Ανδρόνικος και Αθανασία και στα βόρεια οι άγιοι Κωνσταντίνος και Ελένη.

Στην πάνω ζώνη του βόρειου τοίχου (από τα δυτικά προς τα ανατολικά) εικονίζονται ο Επιτάφιος Θρήνος, η Ανάσταση, η Κοίμηση της Θεοτόκου, ενώ πάνω από τη βόρεια είσοδο οι δωρητές, ο ιερέας Βασίλειος Χάμαδος με την οικογένειά του, να προσφέρουν το ναό στον αρχάγγελο. Στα ανατολικά της βόρειας θύρας εικονίζεται σε υπερφυσικό μέγεθος ο αρχάγγελος Μιχαήλ. Στην κάτω ζώνη του βόρειου τοίχου, δυτικά της θύρας, εικονίζονται η αγία Βαρβάρα, η αγία Μαρίνα, η αγία Κυριακή, ο άγιος Θεόδωρος ο στρατηλάτης, ο άγιος Δημήτριος και ο απόστολος Πέτρος. Στο ανατολικό τμήμα του βόρειου τοίχου, πίσω από το τέμπλο, εικονίζεται η Θυσία του Αβραάμ.

Σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή, οι τοιχογραφίες έγιναν το 1474. Στη μικρή αχιβάδα, πάνω από τη νότια θύρα του ναού, είναι ζωγραφισμένος ο αρχάγγελος Μιχαήλ και στα δυτικά της θύρας αυτής ο Χριστός, ενώ στα ανατολικά η Θεοτόκος. Οι τοιχογραφίες αυτές έχουν πάθει πολλή φθορά, αλλά φαίνεται ότι είναι έργο του ζωγράφου που ζωγράφισε το εσωτερικό της εκκλησίας.

Ο άγνωστος ζωγράφος της εκκλησίας του Αρχαγγέλου είναι συντηρητικός και πιστός στη βυζαντινή παράδοση. Αντλεί από τη «Μακεδονική» Σχολή, όπως φαίνεται από τον τρόπο που αποδίδει τα ενδύματα και τα μάλλον ογκώδη σώματα. Όμως η τέχνη του είναι απλοϊκή και η τεχνοτροπία του γραμμική. Η εργασία του στηρίζεται στις γεωμετρικές γραμμές. Οι βράχοι στα φόντα των τοιχογραφιών αναλύονται σε γεωμετρικά σχήματα. Κι αυτές ακόμη οι καμπύλες στα πρόσωπα, είναι σπασμένες ευθείες γραμμές. Ο ίδιος ζωγράφος ζωγράφισε και την εικόνα του αρχαγγέλου Μιχαήλ.

Σύγχρονο με τον ναό είναι και το γραπτό τέμπλο της εκκλησίας με οικόσημα λουζινιανικά και τον δικέφαλο αετό. Τα διάστυλα του τέμπλου εκλείονταν με βήλα και όχι με εικόνες, όπως και στα άλλα γραπτά τέμπλα που σώθηκαν στο καθολικό του Αγίου Ηρακλειδίου, στο μοναστήρι του Λαμπαδιστή, στον Άγιο Μάμα στον Λουβαρά, στον Αρχάγγελο (Θεοτόκο) στην Γαλάτα κλπ.

Σύγχρονη με την γαμματόσχημη στοά είναι και η ξυλόγλυπτη θύρα της δυτικής εισόδου της στοάς, που για να μην καταστραφεί ολοκληρωτικά, αφαιρέθηκε και τοποθετήθηκε στον βόρειο τοίχο, μέσα στη στοά.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια