Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Στην Κύπρο, εκτός από την πολύμορφη λατρεία της θεάς Αφροδίτης, μια από τις άλλες σημαντικές θεότητες που λατρεύονταν ήταν και μια θεότητα των ποιμένων και της βλάστησης. Η θεότητα αυτή ταυτίστηκε με τον αντίστοιχο ελληνικό θεό, τον Απόλλωνα. Η λατρεία του αποδεικνύεται σε πολλά μέρη του νησιού. Τα κυριότερα ιερά του θεού βρίσκονταν στο Κούριο, στο Ιδάλιο, στην Πάφο, στην Ταμασσό και σ' άλλα μέρη του νησιού, ενώ αποδείξεις για συνέχιση της λατρείας του βρίσκουμε μέχρι και τον 4ο μ.Χ. αι.

Ο Απόλλωνας και η λατρεία του διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη ζωή των αρχαίων Κυπρίων. Πληροφορίες έχουμε από διάφορες πηγές και μια από τις τελευταίες πηγές είναι ο Ησύχιος. Βασισμένοι στις πληροφορίες αυτές, που ενισχύονται με πλούσια αρχαιολογικά ευρήματα, συμπεραίνουμε ότι ο Απόλλων ήταν μια από τις μεγαλύτερες θεότητες στην αρχαία Κύπρο, με πολλές και διάφορες ιδιότητες τις οποίες μεταξύ άλλων επιβεβαιώνουν και τα λατρευτικά του επίθετα καθώς και οι σημαντικοί χώροι λατρείας του, κυρίως στην κεντρική και δυτική Κύπρο. Από τους τόπους και τρόπους λατρείας του στην Κύπρο, καθώς και από τα επίθετα του θεού, συμπεραίνουμε ότι ο Απόλλων εθεωρείτο στο νησί πρώτα απ' όλα θεός της βλάστησης (Απόλλων Αμυκλαίος, Υλάτης, Ειλείτας, Δαυχναφόριος, Μυρτάτης, Μελάνθιος). Ακόμη, θεός προστάτης των ποιμένων (Απόλλων Κεραιάτης, Κερυνήτης, Λύκιος). Αλλά και ως θεός της μαντικής και της ιατρικής (Απόλλων Πύθιος, Λακευτής, Μαγείριος). Κατείχε ακόμη και άλλες σημαντικές ιδιότητες, ως προστάτης της υγείας, της ευτυχίας, της αφθονίας, ενώ απαντάται και σαν θεός του κακού (Απόλλων Resef). Στην Κύπρο ο θεός λατρευόταν ακόμη και σαν θεός του κεραυνού (Απόλλων Mikal [κεραυνός]) και του ήλιου (Απόλλων Φοίβος). Ως θεός του ήλιου, ο Απόλλων είχε κοινά ιερά και βωμούς με τον Δία και με την αδελφή του, θεά του κυνηγιού Αρτέμιδα. Τα δύο αδέλφια, Απόλλωνας και Άρτεμις, ήσαν έτσι κύριοι των δυο βασικών ουρανίων σωμάτων, του ήλιου και της σελήνης. Εθεωρείτο ακόμη ο Απόλλωνας προστάτης δημοσίων δρόμων (Απόλλων Αγυάτης) και των Καισάρων (Απόλλων Καίσαρ).

Η λατρεία του θεού στην Κύπρο γινόταν σε ειδικά, αφιερωμένα σ' αυτόν, μέρη, μερικά από τα οποία έφεραν στο φως οι αρχαιολογικές έρευνες. Σύμφωνα προς τα αποτελέσματα των ανασκαφών, το μεγαλύτερο ιερό του Απόλλωνος βρισκόταν στο Κούριον (Απόλλωνας Υλάτης) και περιλάμβανε λαμπρά οικοδομήματα, ναό στον οποίο οδηγούσε μια ιερά οδός, βωμούς και άλσος (βλέπε λήμμα Κούριον - ναός Υλάτη Απόλλωνος).

Το ιερό του Απόλλωνα στη Νέα Πάφο ήταν κτισμένο με διαφορετικό τρόπο από εκείνο του Κουρίου. Ήταν σκαμμένο σε βράχο κι αποτελείτο από δρόμο με σκαλοπάτια και δυο υπόγειες αίθουσες, η πρώτη ορθογώνια και η δεύτερη κυκλική.

Σύμφωνα με ανεξακρίβωτες μέχρι σήμερα πληροφορίες στο ιερό του Εριθίου Απόλλωνα στο Άργος (άγνωστη κυπριακή πόλη) βρισκόταν και ο τάφος του Άδωνι. Η παράδοση ανέφερε ότι η ίδια η Αφροδίτη είχε θάψει εκεί το σώμα του νεκρού εραστή της, τον οποίο, σύμφωνα προς σχετικό μύθο, είχε σκοτώσει ο Απόλλωνας μεταμορφωμένος σε αγριόχοιρο, για να εκδικηθεί τον γιο του Ερίμανθο. Σύμφωνα με τον μύθο, ο Ερίμανθος τυφλώθηκε ενώ έβλεπε την Αφροδίτη να λούζεται γυμνή. Ο μύθος οπωσδήποτε περιέχει συμβολισμό και ίσως μπορεί να εξηγηθεί ως εξής: Ο Απόλλων, που στην Κύπρο ήταν μεταξύ άλλων και θεός της βλάστησης, πιθανό στο Άργος να πήρε τη θέση του αρχαιότερου θεού της φύσης, της βλάστησης και της γονιμότητας, δηλαδή του Άδωνι, κι ο μύθος δείχνει με συμβολικό τρόπο την αλλαγή που έγινε στη λατρεία.

Οι πληροφορίες σχετικά με την τέλεση των ιεροτελεστιών και με τους τρόπους λατρείας, είναι περιορισμένες. Συμπληρώνοντάς τις με συμπεράσματα από διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα, μπορούμε να τις περιγράψουμε ως εξής: Οι ιεροτελεστίες κι οι προσφορές γίνονταν από τους ιερείς, επικεφαλής των οποίων βρισκόταν ο αρχιερέας. Η ομάδα των ιερέων του Απόλλωνα περιλάμβανε επίσης τους μάγειρους και τους μάντεις με επικεφαλής τον μαντάρχη. Κατά την ιεροτελεστία οι μάγειροι έσφαζαν τα αφιερωμένα στον θεό ζώα, μετά τα έψηναν στους βωμούς και τα μοίραζαν. Τα κόκαλα και τα λίπη, τυλιγμένα στο δέρμα των ζώων, προσφέρονταν στον θεό, ενώ το κρέας μοιραζόταν σ' εκείνους που έπαιρναν μέρος στις τελετές. Κατά τη διάρκεια των τελετών, οι μάντεις πρόβλεπαν το μέλλον στους προσκυνητές, βασισμένοι σε διάφορα «σημάδια», από τους κρότους και τους θορύβους, από την καύση των προσφορών, από το συκώτι και τα έντερα των θυσιασμένων ζώων κλπ.

Οι προσφορές στον Απόλλωνα ήσαν ποικίλες. Οι προσκυνητές πρόσφεραν ζώα, μεταξύ άλλων κατσίκες και ελάφια, αν και τα ελάφια, σύμφωνα με ένα μύθο, ήσαν ιερά ζώα του Απόλλωνος, που ήλθαν στην Κύπρο και συγκεκριμένα στο Κούριον, κολυμπώντας από τις ακτές της Κιλικίας. Ελάφια έβοσκαν και στο ιερό άλσος του θεού. Άλλες προσφορές ήσαν πουλιά, φρούτα και φυτά. Στα τελευταία περιλαμβάνονταν η δάφνη, η μυρσίνη και η μυρτιά. Η μυρτιά ήταν ένα από τα ιερά φυτά της Αφροδίτης, αλλά προσφερόταν και στον Απόλλωνα, ίσως επειδή το φυτό αυτό είναι και φαρμακευτικό. Προσφέρονταν επίσης στον Απόλλωνα, όπως έχει αποδειχθεί, αγάλματα (ex-votia) αγοριών (κούρων) ντυμένων με απλό χιτώνα και στεφανωμένων με κλαδιά δάφνης. Άλλα είδη αγαλμάτων που αφιερώνονταν στον θεό ήσαν οι «πολεμιστές», οι «αναβάτες», οι «χορευτές» και τα λεγόμενα temple -boys. Τα δυο τελευταία είδη φαίνεται ότι προσφέρονταν και σε άλλες θεότητες, αφού βρέθηκαν σε ιερά θεοτήτων, που είχαν σχέση με τη βλάστηση και τη γονιμότητα. Στον Απόλλωνα αφιερώνονταν επίσης αγάλματα, που δήλωναν την παλαιότερη ιδιότητά του σαν θεού της γονιμότητας.

Λιγότερες ακόμη είναι οι πληροφορίες για τις ιεροτελεστίες προς τον Απόλλωνα, που γίνονταν στην Κύπρο στους μεταχριστιανικούς αιώνες. Τις γιορτές άρχιζαν ειδωλολατρικές πομπές ανδρών, γυναικών και κοριτσιών με λυμένα μαλλιά. Η λεπτομέρεια αυτή δείχνει κάποιο βακχικό χαρακτήρα των πομπών αυτών. Τις πομπές ακολουθούσαν προσφορές φυτών και φρούτων καθώς και θυσίες ζώων και πτηνών. Πρέπει ακόμη ν' αναφερθεί ότι, κατά τον Στράβωνα, γίνονταν στο Κούριον και ανθρωποθυσίες. Η σχετική αναφορά λέει πως τα θύματα διαλέγονταν μεταξύ αυτών που είχαν αγγίξει τον ιερό βωμό του Απόλλωνος και ρίχνονταν από ένα βράχο στα δυτικά του Κουρίου. Πιθανόν η όλη τελετή να τέλειωνε με τις μαντείες.