Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Στην Κύπρο υπήρχε από παλαιά πλουσιότατη ακριτική παράδοση, που ήταν πολύ ζωντανή ανάμεσα στο λαό της υπαίθρου μέχρι και την εποχή του Β' Παγκοσμίου πολέμου. Εκτός από τα πολλά ακριτικά ποιήματα, που έχουν καταγραφεί τα τελευταία 120 χρόνια, έχουν αποθησαυριστεί εκατοντάδες τοπικές παραδόσεις από τις περισσότερες περιοχές της Κύπρου που συνδέουν τον Διγενή κυρίως με τοποθεσίες, βουνά, βράχους, κάστρα, άλλα χτίσματα κλπ., καθώς και με την Ρήγαινα, την ανδρειωμένη γυναικεία μορφή της νεότερης κυπριακής μυθολογίας. Ο Διγενής παρουσιάζεται σε πολλά παραμύθια σαν αδύναμο παιδί, βοσκός κλπ., που παίρνει από τον Θεό το χάρισμα της ακατανίκητης δύναμης.

Η Κύπρος υπήρξε τόσο εμποτισμένη από την ακριτική παράδοση, που δύσκολα θα μπορούσε κανείς να δεχθεί ή να υποστηρίξει την άποψη ότι αυτός ο μεγάλος πλούτος ποιημάτων και παραδόσεων έχει εισαχθεί σαν έτοιμη παράδοση στην Κύπρο και κατέκτησε τους κατοίκους της. Εκείνο που θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει είναι ότι μερικά ποιήματα, παραδόσεις ή μοτίβα είναι επείσακτα αλλά δεν μπορεί εύλογα να υποστηριχθεί ότι έχει εισαχθεί στην Κύπρο μια ολόκληρη πολύκλαδη παράδοση, δεμένη με χιλιάδες τόπους σ' όλες τις περιοχές του νησιού.

Δεν πρέπει να ξεχνούμε εξάλλου ότι η Κύπρος υπήρξε για τριακόσια χρόνια στο επίκεντρο των συγκρούσεων Βυζαντινών και Αράβων και οι κάτοικοί της έζησαν και γνώρισαν πολύ καλά όλες τις οδυνηρές συνέπειες αυτών των σκληρών αγώνων. Από τις γειτονικές ανατολικές επαρχίες του Βυζαντίου, Καππαδοκία, Συρία και Μεσοποταμία θα έφθαναν στην Κύπρο πληροφορίες και φήμες για τους πολέμους, τις μάχες, τους ήρωες και τα γεγονότα, που θα μεταπλάθονταν στη λαϊκή φαντασία, θα συνδυάζονταν με τοπικά μυθικά στοιχεία και με άλλα θαυμαστά κατορθώματα και έτσι σχημάτισαν την ντόπια ακριτική παράδοση. Αυτή η παράδοση μορφοποιήθηκε σε ποιήματα, παραδόσεις και παραμύθια και έφθασε μέχρι την εποχή μας.

Για τα κυπριακά ακριτικά ποιήματα πρέπει να παρατηρηθεί ένα πολύ αξιόλογο γνώρισμα: διατήρησαν καθαρή την βυζαντινή τους προέλευση. Παρά το γεγονός ότι πέρασαν μέσα από τους αιώνες της Φραγκοκρατίας και της Τουρκοκρατίας, ελάχιστα γλωσσικά και πολιτιστικά στοιχεία ενσωματώθηκαν σε αυτά από τους δυο ξένους αυτούς πολιτισμούς. Στα περισσότερα και κυρίως σ' αυτά που έχουν καταγραφεί πριν από εβδομήντα ή ογδόντα χρόνια, δεν υπάρχει ούτε ίχνος γλωσσικό ή πολιτιστικό, ξένο προς την βυζαντινή παράδοση. Σε ελάχιστα ακριτικά παρουσιάζονται στοιχεία και επιδράσεις από την εποχή της Τουρκοκρατίας.

Μόνο κατά τα τελευταία εξήντα-εβδομήντα χρόνια φαίνεται ότι κλονίστηκε η ακριτική παράδοση, γιατί αρκετά ποιήματα καταγραμμένα από το Νέαρχο Κληρίδη και άλλους, παρουσιάζουν διατάραξη στη στιχουργική μορφή, γλωσσικές παραφθορές και νεότερες πολιτιστικές επιδράσεις. Τούτο είναι δηλωτικό της εξόδου της Κύπρου από την πολιτιστική απομόνωση και της εισόδου της σε νέα ευρύτερα πλαίσια παιδείας.

Ο Διγενής Ακρίτας ήταν ο ήρωας των ακριτικών τραγουδιών που πολύ και ιδιαίτερα αγαπήθηκε. Δεκάδες τοποθεσίες, όπως και παλαιά κτίσματα, υδραγωγεία κ.ά. σ' ολόκληρη την Κύπρο, καθώς επίσης και μεγάλοι ογκόλιθοι στη ξηρά και στη θάλασσα, συνδέονται προς εκατοντάδες τοπικές παραδόσεις που έχουν ως ήρωα τον Διγενή Ακρίτα. Το γεγονός αυτό δηλώνει ότι στην Κύπρο είχε δημιουργηθεί πλούσια και αυτόνομη ακριτική παράδοση. Ανάμεσα στις τοποθεσίες οι πιο γνωστές είναι η Πέτρα του Ρωμιού στο δρόμο Λεμεσού -Πάφου, η Πέτρα του Διγενή κοντά στα Λουτρά της Αφροδίτης, η Πέτρα (ή Λίγκρα;) του Διγενή στην Κάτω Πάφο. Επίσης μικρές νησίδες στην περιοχή του Ακάμα ήταν, κατά την παράδοση, βράχοι που είχαν ριφθεί από τον Διγενή εναντίον πλοίων. Ακόμη κι η κορφή του Πενταδάκτυλου με το παράξενο σχήμα, δημιουργήθηκε, σύμφωνα με την παράδοση, όταν ο Διγενής πετάχτηκε με ένα άλμα στη Μικρά Ασία και στήριξε την ανοιχτή του παλάμη στο βουνό. Πολλές άλλες τοποθεσίες, αν και δεν φέρουν το όνομα του Διγενή, σχετίζονται ωστόσο άμεσα μ' αυτόν, όπως για παράδειγμα η τοποθεσία Σμιγιές στον Ακάμα, όπου κατά την παράδοση, έσμιξαν ο Διγενής και η Ρήγαινα, η σπηλιά του Αγίου Αγαπητικού στην Κάτω Πάφο όπου κατέφυγαν ο Διγενής και η Ρήγαινα κλπ. Η παράδοση θέλει ακόμη τον Διγενή να εκτελεί διάφορους άθλους προκειμένου να κερδίσει την αγάπη της μυστηριώδους Ρήγαινας, και πολλές τοποθεσίες σε κυπριακά χωριά συνδέονται με παραδόσεις σχετικές με τέτοιους άθλους. Αναφέρουμε τέλος ότι ένα κυπριακό χωριό ονομάζεται Πέτρα του Διγενή, βρίσκεται στην επαρχία Λευκωσίας κι είναι κατεχόμενο από το 1974.