Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Κατά τον Γ.Θ. Ζώραν (Νεοελληνική Φιλολογία, Α, 1958, σελ. 28): «Τά ποιήματα τοῦ ἀκριτικοῦ κύκλου εἶναι παλαιά καί ἒχουν τήν ἀρχήν τῶν εἰς τούς Βυζαντινούς χρόνους, ἀναγόμενα εἰς τούς χρόνους τῶν ἀκριτικῶν ἀγώνων καί δή εἰς ἐποχήν προγενεστέραν τοῦ 10ου αἰῶνος.»

Γνωρίζουμε ότι κατά τον 10ο αιώνα υπήρχαν διαμορφωμένα ακριτικά τραγούδια, τα οποία τραγουδούσαν πλανόδιοι ποιητές περιερχόμενοι τις χώρες του Βυζαντινού κράτους. Τα τραγούδια αυτά ήταν εμπνευσμένα από συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα, από τους μακροχρόνιους αγώνες του Βυζαντίου εναντίου των Αράβων (7ος -10ος  αι. μ.Χ.) στις ανατολικές επαρχίες, Πόντο, Καππαδοκία, Συρία και Μεσοποταμία, και στα δυο μεγάλα νησιά, Κύπρο και Κρήτη. Κατά τους αγώνες αυτούς έγιναν δραματικές πολεμικές συγκρούσεις, αιχμαλωτίστηκαν στρατεύματα, μετακινήθηκαν πληθυσμοί, καταστράφηκαν πόλεις και ολόκληρες περιοχές ερημώθηκαν.

Το Βυζαντινό κράτος, για να αντιμετωπίσει τους Άραβες (τους Σαρακηνούς των ακριτικών τραγουδιών), που είχαν κατακτήσει μεγάλες χώρες του κράτους (Αίγυπτο, Παλαιστίνη, Μεσοποταμία και Συρία) και απειλούσαν διαρκώς τις ανατολικές επαρχίες, υποχρεώθηκε να σχηματίσει ειδικά στρατιωτικά σώματα, ευκίνητα και εγκατεστημένα στις ακραίες περιοχές, στα άκρα (=στα σύνορα). Ο Νικηφόρος Φωκάς, νικητής των Αράβων, αναφέρει τα εξής για τα στρατιωτικά αυτά σώματα (Περί παραδρομής πολέμου,< /EM> Κεφ. 2): «Τούς τῶν μεγάλων, ἀκριτικῶν θεμάτων τήν πρόνοιαν ἀναδεχομένους καί ὑπό τήν αὐτῶν ἐπικράτειαν τάς κλεισούρας ἒχοντας πάσῃ μηχανῇ καί προθέσει καί ἀγρύπνῳ ἐπιμελείᾳ προσήκει σπουδάζειν καί ἀγωνίζεσθαι τάς τῶν Ρωμαίων χώρας διαφυλάττειν τῆς τῶν πολεμίων ἐπιδρομῆς ἀσινεῖς καί ἀνεπηρεάστους, βιγλάτορας ρωμαλέους καί ἐπιτηδείους καί τάς ὁδούς εἰς ἂκρον ἐπισταμένους.»

Με πολλή σαφήνεια και συντομία καθορίζονται σ' αυτό το απόσπασμα τα καθήκοντα των στρατιωτών που αναλαμβάνουν την φύλαξη των ακριτικών θεμάτων: πρέπει με άγρυπνη φροντίδα να μεριμνούν και να αγωνίζονται ώστε να παραμένει ασφαλής η χώρα των Ρωμαίων από εχθρικές επιδρομές. Για να πετύχουν στο έργο τους αυτό είναι απαραίτητο να χρησιμοποιούν κάθε μέσο («πάσῃ μηχανῇ») και να είναι «βιγλάτορες ρωμαλέοι και επιτήδειοι». Αυτοί οι βιγλάτορες (= φύλακες, φρουροί) των ακριτικών θεμάτων έμειναν στην ιστορία και είναι γνωστοί με το όνομα ακρίτες επειδή ήταν κυρίως φύλακες των άκρων .

Από την Ιστορία γνωρίζουμε πολλούς αυτοκράτορες και στρατηγούς που δοξάστηκαν από τους μακρούς και σκληρούς τους αγώνες εναντίον των Αράβων. Είναι βέβαιο ότι και πολλοί άλλοι ακρίτες θα διακρίθηκαν σ' αυτές τις πολεμικές αναμετρήσεις αλλά δεν γνωρίζουμε ούτε από την Ιστορία ούτε από τα ακριτικά τραγούδια μηδέ τα ονόματα μηδέ τα κατορθώματά τους. Διότι η μεν Ιστορία καταγράφει και διηγείται κατορθώματα και έργα των προσωπικοτήτων, που σαν φορείς δυνάμεως και εξουσίας επηρεάζουν με τις αποφάσεις και τις πράξεις τους την πορεία των γεγονότων, η δε λαϊκή ποίηση πλέκει γύρω από ορισμένους εκλεκτούς ήρωες δράση και περιπέτειες αλλά μέσα σ' ένα πλαίσιο μυθικό και ανεξάρτητα από την ιστορική πραγματικότητα.

Φιλόλογοι και ιστορικοί, στην προσπάθειά τους να ανεύρουν τις ιστορικές αρχές των ακριτικών ποιημάτων, κατόρθωσαν τα τελευταία εκατόν χρόνια να επισημάνουν κάποιες ομοιότητες και αναλογίες ανάμεσα σε ήρωες και τα ποιητικά δρώμενα, που παρουσιάζουν τα ποιήματα αφενός, και σε ιστορικά πρόσωπα (αυτοκράτορες, στρατηγούς κλπ.) και τα κατορθώματά τους, γνωστά από τις ιστορικές πηγές, αφετέρου. Στα ακριτικά όμως ποιήματα η λαϊκή φαντασία έχει αφαιρέσει από τους ήρωες σχεδόν κάθε ανθρώπινο και ιστορικό στοιχείο, έχει αναγάγει τα πάντα στον κόσμο του μύθου, και έτσι δεν είναι εύκολο να αποφανθούμε με βεβαιότητα ποια πραγματικά πρόσωπα και ποια αληθινά γεγονότα υπόκεινται ως ιστορικό υπόβαθρο στα ποιήματα.