Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η χρονική περίοδος από το 2500 μέχρι το 2300 π.Χ., που πριν από την πρόσφατη αναθεώρηση των χρονολογιών της Κυπριακής Προϊστορίας ήταν γνωστή ως Χαλκολιθική III Περίοδος, εντάσσεται τώρα στην Πρώτη φάση της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού, που χρονολογείται από το 2500 μέχρι το 2075 π.Χ. Η Περίοδος αυτή αντιπροσωπεύεται αποκλειστικά από τα ερυθροστιλβωτά αγγεία, που βρέθηκαν κυρίως σε τάφους συνοικισμών, συγκεντρωμένων στη βορειοδυτική περιοχή του νησιού, κοντά στον κόλπο της Μόρφου και σε τάφους του συνοικισμού στην τοποθεσία «Καμινούδκια» της Σωτήρας Λεμεσού. Η τεχνοτροπία της νέας αυτής κατηγορίας αγγείων, παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες με τα αντίστοιχα αγγεία της κεντρικής νοτιοδυτικής περιοχής της Μικράς Ασίας. Από τα σχήματα των αγγείων πλεονάζουν οι πρόχοι με την κάθετη λαβή, ή τη μικρή απόφυση στη θέση της λαβής, την επίπεδη βάση και το λοξότμητο στόμιο. Ολόκληρη η επιφάνεια του αγγείου είναι καλυμμένη με παχύ κοκκινωπό ή πορφυρό επίχρισμα και σε μερικές περιπτώσεις με επιπρόσθετη διακόσμηση από συμμετρικές ομάδες εγχάρακτων γραμμών. Τα περισσότερα και σημαντικότερα απ' αυτά βρέθηκαν για πρώτη φορά σε τάφους του συνοικισμού της Φιλιάς Β, το 1943, γι' αυτό και η πρώτη πολιτιστική φάση της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού ονομάζεται και Πολιτισμός της Φιλιάς.

Τα ερυθροστιλβωτά αγγεία συνεχίζουν την παράδοση και την κυριαρχία τους στη δεύτερη και την τρίτη φάση της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού, που, αντίστοιχα, χρονολογούνται από το 2075 μέχρι το 2000 π.Χ. και από το 2000 μέχρι το 1900 π.Χ. Τα πιο αξιόλογα δείγματα βρέθηκαν σε τάφους στους «Βουνούς» και στη Λάπηθο της επαρχίας Κερύνειας, στη Δένεια, στην «Αγία Παρασκευή» Λευκωσίας, στον Κοτσιάτη και στο Μαργί της επαρχίας Λευκωσίας και στην Αυδήμου της επαρχίας Λεμεσού.

Αρκετοί νέοι τύποι ερυθροστιλβωτής αγγειοπλαστικής εξελίσσονται ραγδαία και αποτελούν μια αφάνταστη ποικιλία σχημάτων με πολυσύνθετη ανάγλυφη ή απλή εγχάρακτη, γραμμική διακόσμηση. Ανάμεσα στα εξελιγμένα αγγεία, ξεχωριστή θέση κατέχουν: Τα σύνθετα τελετουργικά, που αποτελούνται από δυο ή περισσότερες πρόχους με κυλινδρικές βάσεις και λοξότμητα στόμια και που κοσμούνται σ' ολόκληρη την επιφάνειά τους με αρμονικές και συμμετρικές ομάδες από απλές, εγχάρακτες γραμμές. Τα βαθιά σκυφοειδή αγγεία και οι υψίποδες λεκάνες με τις ανάγλυφες και ολόγλυφες προτομές ταύρων, κριών και φιδιών πάνω στο χείλος, σε συνδυασμό με απλές, κυματοειδείς και πολύπλοκες εγχάρακτες γραμμές σ' ολόκληρο το σώμα. Τα μικρά ημισφαιρικά κύπελλα με τη στιλβωτή κόκκινη ή δίχρωμη- κόκκινη και μαύρη- επιφάνειά τους, που απλά και δυναμικά εκφράζουν τη μεγάλη μαεστρία του Κύπριου κεραμέα στην τεχνική της δίχρωμης στιλβωτής διακόσμησης. Τα μεγάλα λεβητόσχημα αγγεία με τις κυλινδρικές βάσεις, τις διπλές κάθετες λαβές και τις διπλές εκροές. Οι άωτες πρόχοι με τις κυλινδρικές βάσεις σε ομοιώματα νεροκολοκυθιών με εγχάρακτη γραμμική και γραπτή διακόσμηση απλών και τεθλασμένων γραμμών. Οι λεμβόσχημες πυξίδες με ολόγλυφα ανθρωπόμορφα ειδώλια στη θέση των λαβών. Τα ζωόμορφα, τα πτηνόμορφα, τα ξιφοειδή και τα αδραχτοειδή αγγεία με απλές, τεθλασμένες και κυματοειδείς, εγχάρακτες, διακοσμητικές γραμμές.

Η αλματώδης εξέλιξη, η αφθονία και η ποιοτική ανωτερότητα των ερυθροστιλβωτών αγγείων των δυο τελευταίων φάσεων της   Πρώιμης Εποχής του Χαλκού, είναι σαφείς αποδείξεις της μεγάλης οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης του νησιού, που αναμφίβολα οφείλεται στη συνεχή εκμετάλλευση και εξαγωγή του χαλκού. Εκτός από την εκδήλωση πολιτιστικής και οικονομικής προόδου, τα περίφημα ερυθροστιλβωτά αγγεία είναι ταυτόχρονα και συμβολικά δείγματα βαθιάς θρησκευτικότητας. Οι λεκάνες και οι πυξίδες με τα ανθρωπόμορφα γυναικεία ειδώλια γύρω στο χείλος, που κρατούν βρέφη στην αγκαλιά τους και ιδιαίτερα με τις παραστάσεις ενός ζευγαριού στο κρεβάτι και μιας ομάδας που βοηθούν στη γέννα, είναι αδιάσειστες συμβολικές μαρτυρίες για τη λατρεία της θεάς της γονιμότητας. Η ίδια η θεά της γονιμότητας σαν βρεφοκρατούσα ή κουροτρόφος, σε μερικές περιπτώσεις, αποτελεί τη μοναδική ολόγλυφη διακοσμητική μορφή των αγγείων. Αυτό είναι καταφανέστατο σ' ένα σύνθετο τελετουργικό αγγείο από τους «Βουνούς», που αποτελείται από τέσσερα ημισφαιρικά κύπελλα και που έχει σαν κοινή λαβή του ένα γυναικείο σανιδόσχημο ειδώλιο, που κρατά βρέφος στην αγκαλιά του και που επιδεικνύει ταυτόχρονα τα προεξέχοντα ανάγλυφα στήθη του. Στα περισσότερα τελετουργικά αγγεία, οι ταυροκεφαλές και τα φίδια, που είναι τα αντίστοιχα σύμβολα των θεοτήτων της γονιμότητας και του θανάτου, παρουσιάζονται με ιδιαίτερη έμφαση και δεσπόζουν ανάμεσα στ' άλλα ανάγλυφα και ολόγλυφα διακοσμητικά μοτίβα. Η πληθωρική παρουσία των ερυθροστιλβωτών αγγείων με τα σύμβολα των θεοτήτων της γονιμότητας και του θανάτου ανάμεσα στ' άλλα αγγεία, φανερώνει την ύπαρξη ειδικών θρησκευτικών τελετών, στις οποίες χρησιμοποιούνταν μαζί με τ' άλλα λατρευτικά αντικείμενα.