Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η ιστορία της κυπριακής αγγειοπλαστικής αρχίζει με τα λίθινα προκεραμικά νεολιθικά αγγεία, που, σύμφωνα με την τελευταία ανακατάταξη των χρονολογιών του Προϊστορικού Κυπριακού Πολιτισμού, εμφανίζονται στις αρχές της έβδομης χιλιετίας π.Χ. στη Χοιροκοιτία, στην «Τέντα» της Καλαβασού, στην Πέτρα του Λιμνίτη, στο «Τρουλλί» της Κερύνειας και στο «Κάστρος» του ακρωτηρίου του Αποστόλου Ανδρέα στην Καρπασία. Τα πρώτα αυτά λίθινα αγγεία, παρόλο που είναι ολότελα χειροποίητα, από σκληρό, γκριζοπράσινο, ποταμίσιο ανδεσίτη, αποτελούν εξαιρετικά δείγματα μεγάλης καλλιτεχνικής εμπειρίας και επιδεξιότητας και φανερώνουν ένα αρκετά εξελιγμένο πολιτιστικό υπόβαθρο. Τα σχήματά τους περιορίζονται στα άωτα, κυκλικά και ωοειδή κύπελλα και στις αβαθείς ορθογώνιες λεκάνες με εκροές. Τα περισσότερα απ' αυτά είναι απλά και απέριττα, χωρίς καμιά διακόσμηση και μερικά πολύ επιμελημένα με επιφάνειες στολισμένες με συμμετρικές ανάγλυφες ή εγχάρακτες γραμμές και άλλα διακοσμητικά μοτίβα, που εντυπωσιάζουν με την όλη κατασκευή και εμφάνισή τους. Τα σπουδαιότερα και τελειότερα δείγματα προέρχονται από το συνοικισμό της Χοιροκοιτίας, που είναι ο μεγαλύτερος και σημαντικότερος σ' ολόκληρη τη Νεολιθική Κύπρο.

Γύρω στο 5300 περίπου π.Χ., παράλληλα με τα προκεραμικά νεολιθικά αγγεία, παρουσιάζονται και τα πρώτα αμυδρά δείγματα των πήλινων κυπριακών αγγείων. Πρόκειται για ελάχιστα όστρακα αγγείων, που βρέθηκαν στο μικρό νεολιθικό συνοικισμό του «Αγριδιού», κοντά στο Δάλι και σ' ένα άλλο παρόμοιο συνοικισμό στην τοποθεσία «Δράκος», που απέχει ελάχιστα από το χωριό Φιλιά. Τα πρώιμα αυτά κεραμικά όστρακα χαρακτηρίζονται από μια χονδροειδή και ατημέλητη κατασκευή, με καταφανή την άγνοια στην τεχνική της τέλειας όπτησης. Η επιφάνειά τους είναι καλυμμένη με μουντό κοκκινωπό ή μαύρο επίχρισμα, αλλά ο πηλός είναι σχεδόν ακατέργαστος και άψητος.

Μια άλλη κατηγορία πήλινων νεολιθικών αγγείων, το λευκά ερυθροβαφή, που υποθετικά χρονολογούνται στις αρχές της πέμπτης χιλιετίας π.Χ., αντιπροσωπεύονται με αρκετά κεραμικά όστρακα, που βρέθηκαν στα ανώτερα στρώματα του συνοικισμού στο «Δράκο» της Φιλιάς. Η ίδια τεχνοτροπία αγγείων, σε μια πιο εξελιγμένη μορφή, παρουσιάζεται αργότερα στα ανώτερα στρώματα του συνοικισμού στο «Τρουλλί» και στα κατώτερα στρώματα ενός άλλου νεολιθικού συνοικισμού στην τοποθεσία «Βρύση» του Άγιου Επίκτητου της Κερύνειας. Σε σύγκριση μ' εκείνα του «Τρουλλιού», τα λευκά ερυθροβαφή κεραμικά δείγματα από τη «Βρύση» του Αγίου Επικτήτου, που χρονολογούνται γύρω στο 4660 π.Χ., υπερτερούν κατά πολύ, τόσο στην τεχνική τους κατασκευή, όσο και στην απόδοση των διακοσμητικών τους στοιχείων. Τα περισσότερα όστρακα ανήκουν σε κύπελλα με εκροές και σε πρόχους και είναι κοσμημένα με γραμμές, κύκλους, στίγματα και άλλα αφηρημένα γεωμετρικά σχήματα.

Τα λευκά ερυθροβαφή αγγεία συνεχίζουν την παρουσία τους και στην επόμενη φάση του Νεολιθικού Κυπριακού Πολιτισμού, τη Νεολιθική II Περίοδο, που εντάσσεται μεταξύ του 4500 και του 3900 π.Χ. και που αντιπροσωπεύεται από το συνοικισμό στον «Τεππέ» της Σωτήρας Λεμεσού. Μαζί με τα λευκά ερυθροβαφή αγγεία, συνεχίζουν την ύπαρξή τους και τα λίθινα προκεραμικά νεολιθικά κύπελλα, αλλά τα περισσότερα απ' αυτά, αντί από ανδεσίτη, κατασκευάζονται τώρα από μαλακό ασβεστόλιθο. Η στιλβωμένη επιφάνεια και τα ανάγλυφα διακοσμητικά μοτίβα, που χαρακτηρίζουν τα προκεραμικά νεολιθικά κύπελλα και τις λεκάνες της Χοιροκοιτίας, είναι περιττά στοιχεία για τα ασβεστολιθικά κύπελλα της Νεολιθικής II Περιόδου. Το καλλιτεχνικό γούστο και η μαεστρία των αγγειοπλαστών της περιόδου αυτής, που αποτελεί και την καθαυτό Κεραμική Νεολιθική Περίοδο, καθρεφτίζεται στα περίφημα αγγεία με την «κτενιστή» διακόσμηση. Τα υπέροχα αυτά αγγεία, που προέρχονται κυρίως από τη Σωτήρα και σε λιγότερες ποσότητες από τα ανώτερα στρώματα της Χοιροκοιτίας και από άλλους συνοικισμούς της ίδιας περιόδου, είναι κατασκευασμένα από καλά επεξεργασμένο υπόλευκο πηλό, καλυμμένο μ' ένα παχύ κοκκινωπό ή καστανό επίχρισμα. Πριν από το ψήσιμο των αγγείων και ενώ το επίχρισμα του πηλού ήταν ακόμα υγρό, οι αγγειοπλάστες το έξυναν μ' ένα ειδικό εργαλείο, που έμοιαζε με κτένι, κι έτσι ολόκληρη η επιφάνεια του αγγείου στολιζόταν με υπόλευκες ευθείες ή κυματοειδείς γραμμές και σχηματιζόταν η μοναδική στο είδος της «κτενιστή» διακόσμηση. Τα κυριότερα σχήματα των αγγείων με την «κτενιστή» διακόσμηση είναι τα μεγάλα βαθιά κύπελλα με τις κυρτές πλευρές και τις ημικυκλικές εκροές, που πιθανό να χρησίμευαν σαν γαλακτοδοχεία και οι πρόχοι.