Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Οι επιφανειακοί και οι υπόγειοι υδάτινοι πόροι της επαρχίας, όπως και της υπόλοιπης Κύπρου, είναι περιορισμένοι και ο εμπλουτισμός τους εξαρτάται αποκλειστικά από τη βροχόπτωση. Η κεντρική πεδιάδα δέχεται τη χαμηλότερη μέση ετήσια βροχόπτωση, που κυμαίνεται μεταξύ 300 και 400 χιλιοστομέτρων. Στις λοφώδεις και ημιορεινές περιοχές αυξάνεται σημαντικά και κυμαίνεται μεταξύ 400 και 600 χιλιοστομέτρων ενώ στα ορεινά κυμαίνεται μεταξύ 600 και 950 χιλιοστομέτρων. Σαν αποτέλεσμα της ψηλής βροχόπτωσης αλλά και χιονόπτωσης που δέχεται η ορεινή περιοχή της επαρχίας, όλοι οι .μεγάλοι ποταμοί έχουν τις πηγές τους σ' αυτήν.

 

ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΟΙ ΥΔΑΤΙΝΟΙ ΠΟΡΟΙ

 

Οι επιφανειακοί υδάτινοι πόροι περιλαμβάνουν το σύνολο των νερών των ποταμών, των λιμνών, των ελών, των πηγών κλπ. καθώς και το σύνολο των νερών που αποθηκεύονται στα φράγματα.

 

α) Ποταμοί: Οι ποταμοί που ρέουν στην επαρχία πηγάζουν από τα βουνά του Τροόδους και συνήθως ρέουν από τον Δεκέμβριο μέχρι τον Μάιο. Σε υψόμετρα ωστόσο πάνω από 1.000 μέτρα ορισμένοι από αυτούς έχουν ροή και το καλοκαίρι.

 

Στην επαρχία Λευκωσίας ρέουν οι μεγαλύτεροι ποταμοί της Κύπρου. Αυτοί είναι ο Πηδιάς (98 χιλιόμετρα), ο Γιαλιάς (88 χιλιόμετρα) και ο Σερράχης (55 χιλιόμετρα). Ο Πηδιάς και ο Γιαλιάς συνεχίζονται στην επαρχία Αμμοχώστου και χύνονται στον ομώνυμο κόλπο, ενώ ο Σερράχης χύνεται στον κόλπο της Μόρφου. Ο τελευταίος έχει δυο βασικούς παραπόταμους, εκείνους του Ακακίου και της Περιστερώνας, που πηγάζουν από τα βουνά του Τροόδους.  Άλλοι αξιόλογοι ποταμοί είναι ο Οβγός που ενώνεται με τον Σερράχη στα βορειοδυτικά της κωμόπολης Μόρφου, ο ποταμός της Ελιάς, ο Ατσάς, ο Καρκώτης, ο Σέτραχος, ο Ξερός, ο Αλουπός, ο Κάμπος, ο Λιμνίτης, ο Κατούρης και ο Πύργος. Οι ποταμοί αυτοί χύνονται στον κόλπο της Μόρφου.

 

β) Πηγές: Είναι σημεία της επιφάνειας της γης απ' όπου αναβλύζει νερό. Οι πηγές τροφοδοτούν τους ποταμούς με νερό, γι’ αυτό και μελετούνται σε συνάρτηση με τους επιφανειακούς υδάτινους πόρους. Στην επαρχία Λευκωσίας βρίσκονται αρκετές πηγές, η μεγαλύτερη από τις οποίες είναι η πηγή του χωριού Φαρμακάς με μέση ημερήσια απόδοση 550 κυβικά μέτρα. Άλλες σημαντικές πηγές της επαρχίας είναι η Αγία Τριάς στις Γερακιές, ο Άγιος Νικόλαος της Στέγης στην Κακοπετριά, οι Ευρετούρες στον Κάμπο, τα Πλατάνια στον Πεδουλά, η πηγή Χατζή Εφέντη και το κεφαλόβρυσον του Καλού Χωριού Μόρφου. Οι πηγές είναι ζωτικής σημασίας γιατί σ' αυτές στηρίζεται η υδατοπρομήθεια αρκετών οικισμών και η άρδευση σημαντικών εκτάσεων γης. Οι κυριότερες πηγές του Τροόδους βρίσκονται κατά μήκος ή στη διασταύρωση ρηγμάτων.

 

γ) Φράγματα: Οι περιορισμένοι υδάτινοι πόροι της επαρχίας και οι αυξανόμενες ανάγκες για αρδευτικούς, οικιστικούς και βιομηχανικούς σκοπούς οδήγησαν πολύ ενωρίς στην κατασκευή αρκετών υδατοφρακτών στην περιοχή της για αύξηση των υδατικών αποθεμάτων και προώθηση της ορθολογιστικής χρησιμοποίησής τους. Από το 1945 κατασκευάστηκε στον ποταμό Τρέμιθο το μικρό φράγμα των Λυμπιών χωρητικότητας 18.000 μ3 (κατεδαφίστηκε το 1976) και στον Κουτσό, παραπόταμο του Γιαλιά, το  φράγμα του Λυθροδόντα χωρητικότητας 32.000 μ³. Ακολούθησε η κατασκευή αρκετών άλλων φραγμάτων, το μεγαλύτερο από τα οποία είναι το εμπλουτιστικό φράγμα Μάσαρη, χωρητικότητας 2.273.000 μ³, που κτίστηκε το 1973 πάνω στον ποταμό Σερράχη. Το 1987 η συνολική αποθηκευτική δυναμικότητα των φραγμάτων της επαρχίας ανερχόταν στα 12.180.000 μ³.

 

Αναλυτικά τα φράγματα που κατασκευάστηκαν στην επαρχία Λευκωσίας μέχρι το τέλος του 1987, καθώς και η χωρητικότητα και ο χρόνος συμπλήρωσής τους, δίνονται πιο κάτω:

 

ΟΝΟΜΑΣΙΑ               ΧΡΟΝΟΣ ΣΥΜ-         ΧΩΡΗΤΙΚΟ-

ΦΡΑΓΜΑΤΟΣ            ΜΠΛΗΡΩΣΗΣ          ΤΗΤΑ (1.000 μ³)

 

1. Λύμπια (κατεδα-               

φίστηκε το 1976)                     1945              18

2. Λυθροδόντας                      1945              32

3. Καλό Χωριό                     

Κλήρου                                    1947  82

4. Γαληνή                        1947             23

5. Πέτρα                                      1948            32

6. Πέτρα                                     1951              23

7. Λυθροδόντας                        1952              32

8. Καφίζες                               1953  113

9. Πύργος                                1957  285

10. Μόρφου*                         1962             1.879

11. Λεύκα                                 1962  368

12. Κιόνελι*                             1962  1.045

13. Αθαλάσσα                         1962 791

14. Κανλί*                               1963           1.113

15. Μια Μηλιά*                         1964 355

16. Οβγός*                1964              845

17. Καλοπαναγιώτης            1966              391

18. Εμπλουτιστικό                

φράγμα Μόρφου*                   1969            130

19. Πρωτοπαπάς*                    1970              90

20. Μάσαρη              

(εμπλουτιστικό)*                    1973            2.273

21. Παλαιχώρι -                    

Καμπί                                     1973   620

22. Λύμπια (νέον)                    1977 220

23. Ξυλιάτος                              1982          1.250

24. Λαγουδερά                          1983           71

25. Φαρμακάς Αρ. 1                 1984           21

26. Φαρμακάς Αρ. 2               1984 61

27. Έσσω  Γαλάτα    1985   35

 

* Βρίσκονται στην κατεχόμενη από τους Τούρκους εισβολείς περιοχή της Κύπρου.

 

ΥΠΟΓΕΙΟΙ ΥΔΑΤΙΝΟΙ ΠΟΡΟΙ 

 

Τα υπόγεια νερά, που είναι αποθηκευμένα μέσα σε κατάλληλα υδροφόρα στρώματα του υπεδάφους, είναι μεγάλης σημασίας για την οικονομία της επαρχίας και ιδιαίτερα για τη γεωργική της ανάπτυξη. Κατά τους θερινούς μήνες, που δεν βρέχει και η ροή των ποταμών σταματά, μεγάλες γεωργικές εκτάσεις αρδεύονται με άντληση από τα υπόγεια νερά που βρίσκονται στην περιοχή της. Τα κυριότερα υδροφόρα στρώματα που επηρεάζουν την επαρχία είναι τα ακόλουθα:

 

1. Υδροφόρο στρώμα Δυτικής Μεσαορίας (Μόρφου): Είναι το σημαντικότερο υδροφόρο στρώμα της Κύπρου. Η άντληση από το υδροφόρο αυτό στρώμα συνέβαλε, πριν από την τουρκική εισβολή του 1974, στην άρδευση των εκτεταμένων κήπων εσπεριδοειδών της περιοχής Μόρφου. Καλύπτει έκταση 400 τετραγωνικών χιλιομέτρων και αποτελείται από αμμοχάλικα και ασβεστολιθικούς ψαμμίτες με παρεμβολές από φακούς ιλύος και αργίλλου. Το πάχος του υδροφορέα αυξάνεται από τα ανατολικά προς τα δυτικά και κυμαίνεται μεταξύ 30 και 100 μέτρων. Το ανατολικό τμήμα αποτελείται από ασβεστολιθικούς ψαμμίτες και οι παροχές των γεωτρήσεων στην περιοχή του κυμαίνονται μεταξύ 10 και 50 κυβικών μέτρων την ώρα. Το δυτικό τμήμα του υδροφορέα έχει καλύτερες υδραυλικές ιδιότητες και οι παροχές των γεωτρήσεων κυμαίνονται από 50 μέχρι 250 κυβικά μέτρα την ώρα.

 

Ο μέσος ετήσιος εμπλουτισμός του υδροφόρου στρώματος είναι 60 περίπου εκατομμύρια κυβικά μέτρα και η άντληση 80 εκατομμύρια κυβικά μέτρα. Σαν αποτέλεσμα της υπεράντλησης, προκλήθηκε εισροή θαλάσσιου νερού μέσα σ' αυτό, στις παράκτιες περιοχές. Χαρακτηριστικά στην περιοχή κοντά στη Μόρφου η στάθμη του υπόγειου νερού είναι 1-25 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Από το 1974 το μεγαλύτερο τμήμα του υδροφορέα βρίσκεται κάτω από τουρκική στρατιωτική κατοχή και δεν υπάρχουν πληροφορίες για τη σημερινή του κατάσταση.

 

2. Υδροφόρο στρώμα Κεντρικής Μεσαορίας: Αποτελείται από πλειοκαινικές και πλειστοκαινικές αποθέσεις και έχει πάχος που κυμαίνεται μεταξύ 20 και 100 μέτρων. Το υδροφόρο στρώμα καλύπτει έκταση 200 περίπου τετραγωνικών χιλιομέτρων και περιλαμβάνει σύστημα διαφόρων υδροφόρων οριζόντων, πολλοί από τους οποίους παρέχουν αλμυρό ή ακατάλληλο νερό για υδρευτικούς και αρδευτικούς σκοπούς. Στους υδροφόρους ορίζοντες που η ποιότητα του νερού είναι καλή, παρατηρείται μια σχετική υπεράντληση.

 

3. Υδροφόρο στρώμα Τροόδους: Το Τμήμα Γεωλογικής Επισκοπήσεως άρχισε τις πρώτες συστηματικές έρευνες για διαπίστωση της υδρογεωλογικής σημασίας των εκρηξιγενών πετρωμάτων το 1976. Στα πλαίσια των ερευνών ανορύχθηκαν δεκάδες γεωτρήσεις σε βάθος 150-200 μέτρων με πολύ καλά αποτελέσματα. Οι περισσότερες γεωτρήσεις έγιναν μέσα στους γάββρους και αρκετές από αυτές είχαν απόδοση 20-250 κυβικά μέτρα την ώρα.

 

Γ. ΜΕΓΑΛΑ ΥΔΑΤΙΚΑ ΕΡΓΑ

 

Η επαρχία Λευκωσίας ευεργετήθηκε από το μεγάλο υδατικό έργο Ενιαίας Αγροτικής Αναπτύξεως Πιτσιλιάς. Πρόκειται για ένα πολύπλευρο αναπτυξιακό σχέδιο που εκτός από την υδατική ανάπτυξη περιλαμβάνει βελτιώσεις στους τομείς της υγείας, της παιδείας και του οδικού δικτύου. Τα χωριά της επαρχίας που καλύπτονται από το σχέδιο είναι τα ακόλουθα: Καννάβια, Αγία Ειρήνη, Κούρδαλι, Σπήλια, Σαράντι, Λαγουδερά, Πολύστυπος, Λειβάδια, Αληθινού, Πλατανιστάσα, Άλωνα, Φτερικούδι, Ασκάς, Παλαιχώρι, Απλίκι, Γούρρι, Φικάρδου, Λαζανιάς, Καμπί, Φαρμακάς, Αγία Μαρίνα (Ξυλιάτου) και Ξυλιάτος.

 

Στα πλαίσια του Σχεδίου Πιτσιλιάς, έχουν κατασκευαστεί αναβαθμίδες και έχουν γίνει έργα για βελτίωση και ασφαλτόστρωση δρόμων μέσα στα πιο πάνω χωριά καθώς και για τη βελτίωση και κατασκευή αγροτικών και αμπελουργικών δρόμων. Στον τομέα της υγείας έγινε βελτίωση του υγειονομικού κέντρου Παλαιχωρίου.

 

Στον τομέα της υδατικής ανάπτυξης κατασκευάστηκε ο μεγάλος υδατοφράκτης Ξυλιάτου, που αποτελεί το μεγαλύτερο έργο του σχεδίου, καθώς και χωμάτινες υδατοδεξαμενές στα χωριά Φαρμακάς (2) και Λαγουδερά, που με τη λειτουργία τους συνέβαλαν στη σημαντική επέκταση των αρδευόμενων εκτάσεων. Επίσης έγιναν βαθιές γεωτρήσεις με πολύ καλά αποτελέσματα στα χωριά Πολύστυπος, Φτερικούδι, Ασκάς, Άλωνα και Λαγουδερά, για την άρδευση 48 περίπου εκταρίων γης. Εξάλλου σε περιοχές που αρδεύονται στα πλαίσια του Σχεδίου Ενιαίας Αγροτικής Αναπτύξεως Πιτσιλιάς εφαρμόστηκαν τα ακόλουθα δυο σχέδια αναδασμού:

 

α. Σχέδιο Ξυλιάτου (210 εκτάρια)

β. Σχέδιο Αγίας Μαρίνας Ξυλιάτου (70 εκτάρια).