Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Πάπας (1254-1261), που σχετίστηκε προς την Κύπρο σε αρκετές περιπτώσεις, σε μια περίοδο που η Ορθόδοξη Εκκλησία του νησιού πάλευε για επιβίωση και αποφυγή του ζυγού της λατινικής ιεραρχίας, που εγκαθιδρύθηκε στην Κύπρο μετά την κατάκτησή της από τους Φράγκους.

Επειδή μετά τον θάνατο του βασιλιά Ερρίκου Α' Λουζινιανού (στη Λευκωσία 18 Ιανουαρίου 1253) οι εκτελεστές της διαθήκης του, Guy d ' Ibelin, Philippe de Novare και Robert de Montgezart καθυστερούσαν την επιστροφή σύμφωνα προς αυτήν, διαφόρων δεκατειών και άλλων εκκλησιαστικών εισοδημάτων (που ο Ερρίκος είχε κατακρατήσει και χρωστούσε) προς τον Λατίνο αρχιεπίσκοπο Κύπρου και πολλές εκκλησίες, στις 14 Μαΐου1255 ο Αλέξανδρος Δ' έγραψε προς τον αρχιδιάκονο της Αγίας Ιωάννας d' Acre να φροντίσει και επιβλέψει την εκτέλεση των θελήσεων αυτών του Ερρίκου ως απόδοση δικαιοσύνης προς τις «αδικημένες» εκκλησίες, κατηγορώντας τους εκτελεστές ως συμπεριφερόμενους με επιπολαιότητα αδικαιολόγητη και απειλώντας τους με αφορισμό(1).

Κατά το ίδιο έτος ο Αλέξανδρος γράφει στον κλήρο των λατινικών καθεδρικών ναών της Κύπρου ότι ήταν ελεύθεροι να εκλέξουν τους επισκόπους των χωρίς παρέμβαση, που θα ετιμωρείτο με πλήρεις εκκλησιαστικές ποινές. Εννοούσε μ' αυτό ότι απαγόρευε την από μακρού υφισταμένη επέμβαση των Λουζινιανών βασιλέων της Κύπρου στις εκλογές Λατίνων αρχιεπισκόπων και επισκόπων του νησιού(2).

Στις 28 Αυγούστου 1255 ο ίδιος πάπας γράφει στους Λατίνους, αρχιεπίσκοπο Λευκωσίας και επίσκοπο Αμμοχώστου να κηρύξουν άκυρο τον γάμο της βασίλισσας της Κύπρου Plaisance, χήρας του Ερρίκου Α', και του 15χρονου Βαλιάνου d' Ibelin, μεγάλου γιου του Ιωάννη d' Assur, βαΐλου και κοντόσταβλου της Ιερουσαλήμ, που είχε πρόσφατα, κατά το Πάσχα του 1254, ανακηρυχθεί ιππότης από τον «Άγιο» Λουδοβίκο της Γαλλίας, για λόγους κανονικούς, δηλαδή λόγω συγγενείας των συζύγων εντός των απαγορευμένων βαθμών (γ' βαθμού). Το ζεύγος παρά ταύτα δεν δέχτηκε να χωρίσει, παρά μετά τέσσερα χρόνια, στα 1258(3).

Στις 23 Φεβρουαρίου  1256 ο πάπας εκχώρησε στον (Λατίνο) πατριάρχη Αντιοχείας τα εισοδήματα της λατινικής επισκοπής Λεμεσού, που ήταν τότε κενή, αντί της λατινικής αρχιεπισκοπής Λευκωσίας που είχε εκχωρήσει ο πάπας Ιννοκέντιος Δ' στις 30 Μαρτίου 1254 για να τον βοηθήσει να επανορθώσει τις ζημιές που είχε υποστεί το πατριαρχείο του από τις επιδρομές των Τουρκομάνων(4).

Η πιο σημαντική, όμως, ανάμειξη του Αλεξάνδρου Δ' στα κυπριακά πράγματα ήταν η έκδοση από αυτόν της Bulla Cypria, στις 3 Ιουλίου 1260, πραγματικού καταστατικού χάρτη της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Κύπρου υπό το λατινικό καθεστώς.

Ο Αλέξανδρος Δ', πάπας της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας από το 1254 μέχρι το 1261, είχε το κοσμικό όνομα Ρινάλντο ντι Στένι. Επεξέτεινε τον θεσμό της Ιεράς Εξετάσεως σ' ολόκληρη τη Γαλλία, διεξήγαγε ανεπιτυχείς αγώνες εναντίον του Μανφρέδου, νόθου γιου του αυτοκράτορα Φρειδερίκου Β', και πήρε μέρος στη μεγάλη διαμάχη μεταξύ κληρικών και λαϊκών στα μέσα του 13ου αιώνα, υπέρ των πρώτων.

Σε ό,τι αφορά στις σχέσεις του προς την Κύπρο, συνέβαλε σημαντικά στην προώθηση της Λατινικής Εκκλησίας στο νησί και την εκτόπιση και διωγμό της Ορθόδοξης, την εποχή της Φραγκοκρατίας. Για τον λόγο αυτό εξέδωσε στα 1260 την καλούμενη Κυπρία Διάταξη (Constitutio ή Bulla Cypria). Επρόκειτο ουσιαστικά για μια νέα φάση της πάλης ανάμεσα στην Ορθόδοξη και στη Λατινική Εκκλησία της Κύπρου, πάλης που είχε αρχίσει από τα πρώτα χρόνια της Φραγκοκρατίας, όταν ο δεύτερος Φράγκος βασιλιάς της Κύπρου Αμάλριχος εισήγαγε τους λατινικούς εκκλησιαστικούς θεσμούς στα 1196. Η νέα φάση αυτής της συνεχούς διαμάχης εγκαινιάστηκε με την άνοδο στον αρχιεπισκοπικό θρόνο της Κύπρου του Ορθόδοξου αρχιεπισκόπου Γερμανού Πησιμάνδρου, ο οποίος ήλθε σε σφοδρή σύγκρουση με τον Λατίνο αρχιεπίσκοπο Ούγο, αντιδρώντας σθεναρά στα καταπιεστικά μέτρα του τελευταίου με έκκληση στον πάπα Αλέξανδρο. Ο πάπας εξέδωσε τελικά, στις 3 Ιουλίου 1260 τη Bulla Cypria, με την οποία επικύρωσε κι ενίσχυσε την υποταγή, εκκλησιαστική και οικονομική, της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Κύπρου στη Λατινική. Μεταξύ άλλων η παπική Διάταξη όριζε: κατάργηση του ορθόδοξου αρχιεπισκοπικού αξιώματος, αναγνώριση μόνο ενός Λατίνου αρχιεπισκόπου, (σταδιακή) ελάττωση του αριθμού των ορθόδοξων επισκόπων σε 4 από 14, έλεγχο των ορθόδοξων επισκόπων από τον Λατίνο αρχιεπίσκοπο, μετάθεση των εδρών των ορθόδοξων επισκοπών από τις πόλεις στην ύπαιθρο, επικύρωση της εκλογής των ορθόδοξων κληρικών από τους Λατίνους επισκόπους κι όρκο υπακοής των στους Λατίνους επισκόπους κλπ.

Η παπική αυτή διάταξη έδωσε στους Λατίνους κληρικούς της Κύπρου την έγκριση για περαιτέρω διωγμούς και καταδιώξεις των Ορθοδόξων, με αποτέλεσμα η Ορθόδοξη Εκκλησία της Κύπρου να περιπέσει σε μαρασμό, αν και κατόρθωσε να διατηρήσει τη δογματική και ιστορική της θέση.

1. L. de Mas Latrie, Histoire de l’ ile de Chypre sous ...de Lusignan, III, Paris, 1855, σσ. 652-653. G. Hill, A Hist. of Cyprus, II, The Frankish Period 1192-1432, Cambr., 1948, σ. 147.

2. Hill, II, σσ. 80-81.

3. Mas. Latrie, ε.σ., II, Paris, 1852, σσ. 68-69. Hill, II, α 149.

4. Hill, III......1432-1571, Cambr., 1948, σ. 1057.