Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Το έδαφος είναι το αποτέλεσμα της συνδυασμένης ενέργειας του κλίματος, των πετρωμάτων, των φυτικών και ζωικών οργανισμών, της μορφολογίας και του χρόνου. Στην Κύπρο οι κύριοι παράγοντες που δημιούργησαν τα εδάφη είναι το κλίμα και τα πετρώματα.

 

Με βάση τον εδαφολογικό χάρτη «Reconnaissance Soil Map of Cyprus», κλίμακος 1:125.000, οι κατηγορίες εδαφών που απαντώνται στην Κύπρο είναι οι ακόλουθες:

1. Καφκάλλα

2. Τέρρα ρόζα

3. Ερυθρογαίες

4. Φαιοχώματα

5. Χουμανθρακικά εδάφη (ξερορεντζίνες και ρεντζίνες)

6. Ασβεστούχα ανώριμα εδάφη

7. Προσχωσιγενή

8. Πυριτιούχα ανώριμα εδάφη

9. Ποτζολικά εδάφη

10. Εδάφη Μαμώνια

11. Οργανικά ή Χουμικά εδάφη

12. Αιολικά ή ανεμογενή εδάφη

 

Η κάθε μια από τις πιο πάνω κατηγορίες εδαφών μπορεί να χωριστεί σε διάφορες εδαφοσειρές, ανάλογα με τις διαφορές που παρουσιάζουν ορισμένα τους χαρακτηριστικά, όπως η δομή, η υφή, το χρώμα, η υδατοϊκανότητα, η διαπερατότητα, η αλκαλικότητα, η οξύτητα κλπ.

 

1. Καφκάλλα: Είναι μια σκληρή ασβεστολιθική κρούστα η οποία εμφανίζεται σε οροπέδια ή σε τραπεζοειδείς σχηματισμούς. Κάτω από την καφκάλλα υπάρχει συνήθως η «χαβάρα», ένα μαλακό και εύθρυπτο πέτρωμα. Οι καφκάλλες διακρίνονται σε δυο είδη, σ' εκείνες που είναι επίπεδες και μπορούν να αξιοποιηθούν με διάφορα μέσα, και στις επικλινείς που δεν αξιοποιούνται εύκολα. Η αξιοποίηση της επίπεδης καφκάλλας μπορεί να επιτευχθεί με τον θρυμματισμό της κρούστας και τη φύτευση στη χαβάρα χαρουποδέντρων ή άλλων ασβεστόφιλων δέντρων.

 

Οι καφκάλλες είναι αρκετά συχνές στο οροπέδιο των Κοκκινοχωριών, βρίσκονται σκόρπιες στη Μεσαορία (κυρίως δυτικά και βορειοδυτικά της Σίντας, βόρεια της Κοντέας, γύρω από τα χωριά Πηγή, Μηλιά, Γύψου, Λάπαθος κλπ.), στην Καρπασία (κυρίως νότια του Αγίου Ανδρονίκου, δυτικά της Γιαλούσας, νοτιοανατολικά των Γαστριών, δυτικά του Ριζοκαρπάσου, στον Απόστολο Ανδρέα κλπ.), στη χερσόνησο του Κορμακίτη και μερικές άλλες περιοχές όπως στη διοικητική έκταση των χωριών Κοκκινοτριμιθιά, Κυρά, Φιλιά, Μάμμαρι, Γερόλακκος και Αγλαντζιά, στη χερσόνησο του Ακάμα και το νότιο τμήμα της χερσονήσου του Ακρωτηρίου.

 

2. Τέρρα ρόζα: Τα εδάφη αυτά χαρακτηρίζονται από έντονο ερυθρωπό χρώμα (κοκκινοχώματα) και διακρίνονται σ' εκείνα που σχηματίστηκαν σε καφκάλλες και σ' εκείνα που σχηματίστηκαν πάνω σε σκληρό ασβεστόλιθο.

 

α) Τέρρα ρόζα σε καφκάλλα: Απαντώνται κυρίως στις παράκτιες πεδιάδες και πάνω σε μικρά οροπέδια. Κατά κανόνα έχουν κοκκώδη δομή και αργιλοπηλώδη υφή. Εκτός από τις παράκτιες πεδιάδες το είδος αυτό της τέρρα ρόζα απαντάται πληθωρικά στα Κοκκινοχώρια, στα οποία έδωσε και το όνομα. Απαντάται επίσης σε μια σχετικά μεγάλη έκταση μεταξύ Σαλαμίνος-Σπαθαρικού-Λευκονοίκου-Στύλλων, μεταξύ Άσσιας-Βατιλής, γύρω από τη Σίντα, το Σούνι, τη Ζανατζιά, το Πραστειό Λεμεσού και σε πάρα πολλές μικρές εκτάσεις της Καρπασίας.

 

β) Τέρρα ρόζα σε ασβεστόλιθο: Τα εδάφη αυτά έχουν παρόμοια χαρακτηριστικά όπως και στην περίπτωση της τέρρα ρόζα πάνω σε καφκάλλα, με μόνη εξαίρεση ότι είναι περισσότερο απασβεστωμένα. Απαντώνται κυρίως στην οροσειρά του Πενταδάκτυλου, μεταξύ Αγίας Νάπας και ακρωτηρίου Γκρέκο και γύρω από το ακρωτήρι της Πύλας. Και οι δυο τύποι της τέρρα ρόζα αποστραγγίζονται εύκολα και είναι ευκολοκαλλιέργητοι και παραγωγικοί, ιδιαίτερα όταν έχουν ικανοποιητικό βάθος.

 

3. Ερυθρογαίες: Τα εδάφη αυτά σχηματίστηκαν κυρίως από την αποσάθρωση των πυριγενών κροκαλών που μεταφέρθηκαν από το πυριγενές σύμπλεγμα του Τροόδους. Συνήθως είναι αναμεμειγμένα με ασβεστολιθικές αποθέσεις και μοιάζουν με τα εδάφη τέρρα ρόζα ως προς το χρώμα, αν και διαφέρουν στους ορίζοντές τους. Οι ερυθρογαίες είναι εδάφη που ευκολοστραγγίζονται όταν έχουν αρκετό βάθος. Όταν αρδεύονται είναι πολύ παραγωγικά, παρόλο που είναι κάπως βαριά. Οι ερυθρογαίες καταλαμβάνουν μια πολύ μεγάλη έκταση στην κεντρική πεδιάδα μεταξύ Λευκωσίας-Αφάνειας-Νήσου–Βυζακιάς-Πέτρας-Πραστειού Μόρφου-Αυλώνας-Κοκκινοτριμιθιάς-Στροβόλου.

 

4. Φαιοχώματα: Είναι κυρίως αβαθή εδάφη τα οποία αναπτύχθηκαν στην περιοχή των λαβών του πυριγενούς συμπλέγματος του Τροόδους.

 

5. Χουμανθρακικά εδάφη: Τα εδάφη αυτά διακρίνονται στις ξερορεντζίνες και τις ρεντζίνες.

α) Ξερορεντζίνες: Προήλθαν κυρίως από τη χημική αποσάθρωση των ασβεστολιθικών, των μαργαϊκών ή άλλων ασβεστούχων αποθέσεων. Είναι συνήθως βαριά εδάφη, στερούνται οργανικών ουσιών και έχουν γκριζοφαιό ή κιτρινοφαιό χρώμα. Περιλαμβάνουν τις πιο κάτω κατηγορίες:

α1) Ξερορεντζίνες που σχηματίστηκαν πάνω σε αποθέσεις του σχηματισμού Κυθρέας: Το είδος αυτό απαντάται πληθωρικά στην Καρπασία, στις βόρειες και νότιες υπώρειες του Πενταδάκτυλου καθώς και νοτιότερα μέχρι τον Γερόλακκο, τη Λευκωσία, την Κυθρέα, το Λευκόνοικο και το Τρίκωμο.

α2) Ξερορεντζίνες που σχηματίστηκαν πάνω σε ασβεστόλιθους, κρητίδες και άλλες ασβεστούχες αποθέσεις: Καταλαμβάνουν μεγάλες εκτάσεις στην παράκτια πεδιάδα της Λάρνακας και δυτικότερα μέχρι το Καλό Χωριό Λάρνακας, τα Κλαυδιά, τις Αγκλεισίδες, την Κοφίνου και τη Χοιροκοιτία. Απαντώνται επίσης στην περιοχή μεταξύ των χωριών Άρσος (Λάρνακας), Αθηένου, Ποταμιά, Δάλι, Πέρα Χωριό, Μαρκί, Αλάμπρα, Λύμπια, Κόση και Πετροφάνι. Στην Πάφο βρίσκονται μόνο μεταξύ των χωριών Αγία Βαρβάρα, Τίμη και Φοίνικας.

α3) Ξερορεντζίνες που σχηματίστηκαν πάνω σε πλειοκαινικές μάργες: Το είδος αυτό απαντάται κυρίως στην κοιλάδα της Χρυσοχούς, γύρω από το Πισσούρι, νότια της Αυδήμου, βόρεια της Μύρτου, γύρω από τη Λευκωσία, κοντά στο χωριό Μόρα και νότια του Πυροΐου.

β) Ρεντζίνες: Βρίσκονται κυρίως στην ανατολική οροσειρά του Πενταδάκτυλου. Τα εδάφη με βόρεια θέα είναι πλούσια σε οργανικές ουσίες, ενώ εκείνα με νότια θέα είναι λιγότερο πλούσια σε τέτοιες ουσίες. Γενικά οι ρεντζίνες είναι ωριμότερα και παραγωγικότερα εδάφη από τις ξερορεντζίνες.

 

6. Ασβεστούχα ανώριμα εδάφη: Είναι τα εδάφη που προήλθαν από τη μηχανική αποσάθρωση των ασβεστολιθικών σχηματισμών Πάχνας και Λευκάρων. Τα περισσότερα αμπέλια της Λεμεσού και της Πάφου έχουν φυτευτεί πάνω στα εδάφη αυτά. Τα κύρια χαρακτηριστικά των εδαφών αυτών είναι το άσπρο χρώμα, η χαλικώδης δομή και η υδροπερατότητα. Επίσης ευκολοδιαλύονται στο νερό, έχουν ξηρή επιφάνεια και οι οργανικές ουσίες είναι λίγες ή ελλείπουν. Τα ασβεστούχα εδάφη απαντώνται πληθωρικά στη λοφώδη περιοχή που εκτείνεται στα ανατολικά, νότια και δυτικά του πυριγενούς συμπλέγματος του Τροόδους.

 

7. Προσχωσιγενή εδάφη: Πρόκειται για εδάφη που σχηματίστηκαν από τις προσχώσεις ποταμών. Τα προσχωσιγενή εδάφη απαντώνται, εκτός από τις κοιλάδες και τις εκβολές των ποταμών, στην πεδιάδα της Μεσαορίας, στο λεκανοπέδιο της Μόρφου καθώς και στις παράκτιες πεδιάδες της Λάρνακας, της Λεμεσού, της Πάφου και της Χρυσοχούς. Στη Μεσαορία τα εδάφη είναι βαριά (αργιλοπηλώδη) και έχουν επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από τον φλύσχη της Κυθρέας που βρίσκεται στο βόρειο τμήμα. Στο λεκανοπέδιο της Μόρφου τα εδάφη είναι αμμοαργιλοπηλώδη και λίγο ασβεστούχα, λόγω της μεγαλύτερης επίδρασης από τα πυριγενή πετρώματα του Τροόδους. Στην πεδιάδα της Πάφου τα εδάφη είναι βαριά αργιλώδη με ποικίλλουσα περιεκτικότητα σε ασβεστούχες ουσίες.

 

Μεταξύ των προσχωσιγενών εδαφών υπάρχουν αλμυρά εδάφη που κυρίως οφείλονται στην παρουσία υψηλής υδάτινης στάθμης, ή στην υπεράντληση του υποκείμενου στρώματος, που με τη σειρά του επιτρέπει στο θαλάσσιο νερό να εισχωρήσει σ' αυτό. Αλμυρά εδάφη απαντώνται στις περιοχές των Κουκλιών (Αμμοχώστου) και του Συριανοχωρίου. Κυριότερο στοιχείο των εδαφών αυτών είναι το χλωριούχο νάτριο. Η βελτίωση και η αξιοποίησή τους γίνεται με τεχνητή αποστράγγιση, με έκπλυση των αλάτων και με προσθήκη γύψου.

 

8. Πυριτιούχα ανώριμα εδάφη: Τα εδάφη αυτά, όπως είναι φυσικό, απαντώνται εκεί που τα πετρώματα περιέχουν άφθονο πυρίτιο, δηλαδή στα πυριγενή πετρώματα του ορεινού συμπλέγματος του Τροόδους.

 

9. Ποτζολικά εδάφη: Είναι εδάφη με γκριζοφαιό χρώμα στην επιφάνεια που σχηματίστηκαν πάνω σε πυριτιούχα ανώριμα εδάφη. Απαντώνται σε περιοχές του Τροόδους με υψόμετρο πάνω από 1.600 μέτρα, που δέχονται μέση ετήσια βροχόπτωση η οποία ξεπερνά τα 700 χιλιοστόμετρα.

 

10. Μαμώνια: Πρόκειται για εδάφη που σχηματίστηκαν πάνω στα πετρώματα του Συμπλέγματος των Μαμωνιών, Τριαδικής (210 εκ. χρόνων) μέχρι Κρητιδικής ηλικίας (80 εκ. χρόνων). Το Σύμπλεγμα των Μαμωνιών αποτελείται από ιζηματογενή πετρώματα, οφιολιθικά πετρώματα αρχαιότερα του Τροόδους όπως πίλλοου-λάβες, σερπεντινίτες, ραδιολαριτικούς κερατολίθους και μια ποικιλία μεταμορφωμένων πετρωμάτων όπως αμφιβολίθων, μαργαϊκών σχιστολίθων, φυλλιτών και μαρμάρων.

 

Τα εδάφη αυτά έχουν βαθύ ερυθροφαιό χρώμα και δεν χαρακτηρίζονται από καλές καλλιεργητικές ιδιότητες. Επίσης όταν είναι υγρά είναι κολλώδη και πλάθονται, εξαιτίας των πολλών αργιλικών ουσιών που περιέχουν, και όταν αποξηρανθούν σκληρύνονται και γίνονται συμπαγή. Το είδος αυτό του εδάφους απαντάται στις επαρχίες Πάφου και Λεμεσού, όπου καλύπτει αρκετά μεγάλες εκτάσεις γης.

 

11. Οργανικά ή χουμικά εδάφη: Τα εδάφη αυτά απαντώνται στα δάση και κυρίως σε θαμνώδεις παρθένες εκτάσεις, κάτω από δέντρα και θάμνους, εκεί όπου οι κλιματολογικές συνθήκες και οι μικροοργανισμοί μπορούν να ενεργήσουν δραστικά στη χουμοποίηση των φυτικών υπολειμμάτων και κυρίως των φύλλων. Στην Κύπρο τα εδάφη αυτά είναι γνωστά με το όνομα «φυτοχώματα» και εξαιτίας του πλούτου των σε φυτικά θρεπτικά στοιχεία, είναι περιζήτητα σε κήπους για την ανθοκαλλιέργεια. Το χρώμα τους είναι μαύρο, καστανό ή ερυθροκαστανό, ανάλογα με τον τύπο του εδάφους που εξελίχθηκε σε χουμικό.

 

12. Αιολικά ή ανεμογενή εδάφη: Πρόκειται για αποθέσεις αιολικής προέλευσης, οι οποίες αποτελούνται από άμμο της θάλασσας. Μερικές φορές ο άμμος αυτός μεταφέρεται σε αρκετή απόσταση στο εσωτερικό από τους ανέμους και δημιουργεί θίνες ή αμμόλοφους. Οι θίνες είναι συνήθως ασταθή εδάφη και ακατάλληλα για γεωργική εκμετάλλευση. Απαντώνται κοντά στον κόλπο της Μόρφου, στα νότια του Καλού Χωριού (Μόρφου), σε ορισμένες παράκτιες περιοχές της χερσονήσου του Ακρωτηρίου, στα ανατολικά της Αμαθούντος, κοντά στην Αγία Νάπα, σε μια στενή παράκτια λωρίδα βόρεια της Σαλαμίνος μέχρι το Τρίκωμο, γύρω από τον όρμο Ροννά στην Καρπασία, και σε μια στενή διακεκομμένη παράκτια λωρίδα μεταξύ του ακρωτηρίου Ελαίας και του χωριού Νέτα. Οι θίνες απαντώνται επίσης και σε μερικές άλλες παράκτιες περιοχές της Κερύνειας και της Καρπασίας.