Κύπρος Γεωγραφία
Υδρολογία
Οι υδάτινοι πόροι της Κύπρου, επιφανειακοί και υπόγειοι, είναι περιορισμένοι και αυτό οφείλεται στο ξηροθερμικό της κλίμα, το ανάγλυφο, τη γεωλογία, τη μικρή έκταση του νησιού και την ανομοιόμορφη κατανομή της βροχόπτωσης στις διάφορες περιοχές της.
Ο εμπλουτισμός των υδατίνων πόρων της Κύπρου γίνεται αποκλειστικά από τη βροχόπτωση. Γενικά η ποσότητα της βροχής που δέχεται η Κύπρος είναι χαμηλή (η μέση ετήσια βροχόπτωση της περιόδου 1916-1980 ήταν 503 χιλιοστόμετρα) και η εξάτμιση μεγάλη, πράγμα που περιορίζει σοβαρά τους υδάτινους πόρους του νησιού. Επίσης η βροχόπτωση κατανέμεται ανομοιόμορφα στην έκταση του νησιού. Στην πεδιάδα της Μεσαορίας κυμαίνεται μεταξύ 300 και 350 χιλιοστομέτρων ενώ στις ορεινές περιοχές του Τροόδους μεταξύ 600 και 1.100 χιλιοστομέτρων. Ωστόσο, σύμφωνα με νεότερες παρατηρήσεις, η μέση ετήσια βροχόπτωση, περιλαμβανομένης και της χιονόπτωσης, κατά την τριακονταετία 1971-2000 έχει μειωθεί στα 463 χιλιοστόμετρα. Η ποσότητα νερού που αντιστοιχεί στην ολική επιφάνεια της ελεύθερης περιοχής της Κύπρου ανέρχεται στα 2.670 εκατομμύρια κυβικά μέτρα (ΕΚΜ), αλλά μόνο το 14% ή 370 ΕΚΜ προσφέρεται για ανάπτυξη, αφού τα υπόλοιπα 86% περίπου επιστρέφουν στην ατμόσφαιρα ως απευθείας εξάτμιση.
ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΟΙ ΥΔΑΤΙΝΟΙ ΠΟΡΟΙ
Επιφανειακοί υδάτινοι πόροι είναι το σύνολο των νερών των ποταμών, των λιμνών, των ελών, των πηγών κλπ. Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνεται και το σύνολο των νερών που αποθηκεύεται στα φράγματα.
Ένα μεγάλο μέρος των επιφανειακών υδατίνων πόρων χρησιμοποιείται για αρδεύσεις και ένα άλλο μέρος, με κατάλληλη επεξεργασία, χρησιμοποιείται για οικιακούς και βιομηχανικούς σκοπούς. Επίσης ένα άλλο μέρος εισχωρεί στο έδαφος και εμπλουτίζει τα υπόγεια υδροφόρα στρώματα, πολύ μικρό μέρος διαπνέεται από τα φυτά που βρίσκονται κοντά στην κοίτη των ποταμών ή εξατμίζεται κατευθείαν από την ελεύθερη επιφάνεια του νερού των ποταμών. Το υπόλοιπο αποτελεί τη ροή των ποταμών.
α) Ποταμοί: Οι ποταμοί στην Κύπρο γενικά ρέουν από τον Δεκέμβριο μέχρι το τέλος Μαΐου και είναι χείμαρροι. Ορισμένοι όμως από αυτούς σε υψόμετρο πάνω από 1.000 μέτρα έχουν ροή και το καλοκαίρι. Το νερό που καταλήγει στους ποταμούς (επιφανειακή απορροή) είναι κατά μέσο όρο 600 εκατομμύρια κυβικά μέτρα. Από αυτό χρησιμοποιείται μόνο το 25%, δηλαδή 150 εκατομμύρια κυβικά μέτρα το χρόνο, και τα υπόλοιπα 450 εκατομμύρια κυβικά μέτρα χάνονται στη θάλασσα. Το ποσοστό νερού που χάνεται κάθε χρόνο στη θάλασσα μειώνεται σταθερά, σαν αποτέλεσμα της πολιτικής για ανάπτυξη των υδατίνων πόρων του νησιού και την κατασκευή μεγάλων υδατοφρακτών, στο πλαίσιο υδατικών σχεδίων, στους οποίους διοχετεύονται τα νερά μεγάλων ποταμών.
Η ποσότητα του νερού που ρέει κάθε χρόνο στους ποταμούς, ο τρόπος και η διάρκεια της ροής, η κατανομή της στο χρόνο, η μεγίστη παροχή και το ποσοστό σε κάθε μια από τις χρήσεις, υπολογίζονται με τις κατάλληλες υδρομετρήσεις και παρατηρήσεις που διενεργεί τακτικά το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων. Επίσης γίνονται τακτικές μετρήσεις των μεταφερομένων ιζημάτων και της ποιότητας του νερού των ποταμών. Οι μετρήσεις αυτές είναι πρωταρχικής σημασίας, γιατί πάνω σ' αυτές στηρίζονται οι διάφορες μελέτες για τον προγραμματισμό και την αξιοποίηση των επιφανειακών νερών με την κατασκευή των κατάλληλων υδατικών έργων.
Οι μεγαλύτεροι ποταμοί του νησιού πηγάζουν από το Τρόοδος, που δέχεται και τη μεγαλύτερη βροχόπτωση απ' όλες τις περιοχές της Κύπρου. Οι περισσότεροι από αυτούς αρχίζουν τη ροή τους βόρεια ή νότια της κορυφογραμμής, η οποία αρχίζει από τη βουνοκορφή του Μαχαιρά στα ανατολικά και συνεχίζεται δυτικότερα προς τις κορφές Σταυρόπευκος, Παπούτσα, Αδελφοί, Τρόοδος, Κύκκος και Τρίπυλος.
Οι μεγαλύτεροι ποταμοί της Κύπρου είναι οι ακόλουθοι (βλέπε επίσης χωριστό λήμμα ποταμοί):
1. Πηδιάς (Πεδιαίος)
2. Γιαλιάς
3. Σερράχης
4. Διαρίζος
5. Ξερός ποταμός
6. Έζουσα
7. Κούρης
8. Ακάκι
9. Χάποταμι
10. Περιστερώνα
11. Οβγός
12. Τρέμιθος
13. Ελιά
14. Σταυρός της Ψώκας
15. Πεντάσχοινος
16. Καρκώτης
17. Βασιλικός
18. Μαρώνι
19. Γερμασόγεια
20. Ατσάς
21. Λιμνάτης
22. Κρυός
23. Αλυκός
24. Γαρύλλης
25. Σέτραχος
26. Λιμνίτης
27. Ξερός
Από τους πιο πάνω ποταμούς, ο μεγαλύτερος σε μήκος είναι ο Πηδιάς (98 χιλιόμετρα) και ακολουθούν οι ποταμοί Γιαλιάς (88 χιλιόμετρα), Σερράχης (55 χιλιόμετρα), Διαρίζος (42 χιλιόμετρα), Ξερός ποταμός (41,5 χιλιόμετρα) και Έζουσα (41 χιλιόμετρα).
Από την οροσειρά του Πενταδάκτυλου πηγάζουν μικρά ρυάκια που είτε χύνονται στη θαλάσσια περιοχή της Κερύνειας (αργάκι των Καραβιών, Καταρράκτης, Κηπιά, Μαυρολίμνη κ.α.), είτε διασχίζουν την κεντρική πεδιάδα και χύνονται στον κόλπο της Μόρφου (Αλουπός και αργάκι του Παλαιοκάστρου) και στον κόλπο της Αμμοχώστου (Γεροκόλυμπος, Καλαμούλης, ’γιος Σάββας, Γεροπόταμος κ.α.). Επίσης άλλα ρυάκια που πηγάζουν από τον Πενταδάκτυλο διασχίζουν την κεντρική πεδιάδα και ενώνονται με άλλους κύριους ποταμούς. Μεταξύ των ρυακιών αυτών είναι ο Αλμυρός και το αργάκι του Βλου που ενώνονται με τον Πηδιά, το ρυάκι Στενώματα που ενώνεται με τον Οβγό κ.α. (βλέπε και λήμμα αρκάτζ΄ια).
Πηγές: Είναι σημεία της επιφάνειας της γης απ' όπου αναβλύζει νερό. Οι πηγές μελετώνται με τους επιφανειακούς υδάτινους πόρους γιατί τροφοδοτούν τη ροή των ποταμών καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου (βλέπε επίσης χωριστό λήμμα κεφαλόβρυσον).
Οι πηγές είναι ζωτικής σημασίας γιατί σ' αυτές στηρίζεται η υδατοπρομήθεια μεγάλου αριθμού χωριών, ακόμη και πόλεων, και η άρδευση σημαντικών εκτάσεων γης.
Υπάρχουν εκατοντάδες πηγές στην Κύπρο, που είναι σκορπισμένες σε όλη της την έκταση. Οι μεγάλες πηγές της Κύπρου είναι κάπου 300. Μετρούνται τακτικά ογκομετρικά, εκτός από ορισμένες στις οποίες υπάρχουν εγκατεστημένοι αυτόματοι μετρητές. Ταυτόχρονα με τις μετρήσεις παροχής των πηγών γίνεται και δειγματοληψία για να εξετασθεί ο χημικός και βιολογικός τους χαρακτήρας.
Οι μεγαλύτερες πηγές της Κύπρου βρίσκονται στην οροσειρά του Πενταδάκτυλου. Αυτές είναι: (α) το κεφαλόβρυσον της Κυθρέας, με μέση ημερήσια απόδοση 13.000 κυβ. μέτρα (1945-1971), (β) το κεφαλόβρυσον της Λαπήθου, με μέση ημερήσια απόδοση 3.500 κυβικά μέτρα (1955-1971) και (γ) το κεφαλόβρυσον του Καραβά, με μέση ημερήσια απόδοση 2.850 κυβικά μέτρα (1957-1971).
Οι πιο σημαντικές πηγές στην οροσειρά του Τροόδους είναι: (α) το συγκρότημα των πηγών Χάρτζιη, κοντά στον Πρόδρομο, με ημερήσια απόδοση 1.500 κυβικά μέτρα, (β) η πηγή Αρκολαχανιά στον Μέσα Ποταμό, με 1.500 κυβικά μέτρα και (γ) η πηγή του χωριού Φαρμακάς με 550 κυβικά μέτρα.
’λλες σημαντικές πηγές της Κύπρου είναι οι ακόλουθες:
ΟΝΟΜΑ ΠΗΓΗΣ - ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ
1. Αγία Μονή Στατός
2. Αγία Τριάς Γερακιές
3. ’γιος Νικόλαος Δαυλός
4. ’γιος Νικόλαος Στέγης Κακοπετριά
5. Χρυσόβρυση Τρόοδος
6. Επτάβρυσες Τρόοδος
7. Ευρετούρες Κάμπος
8. Χατζή Εφέντη Καλό Χωριό (Καπούτι)
9. Χατζή Ττοουλή Καννούρκα Λάρνακας Λαπήθου
10. Κάλαμος Μεσόγη
11. Κεφαλόβρυσον Καλό Χωριό (Καπούτι)
12. Κεφαλόβρυσον Πάνω Κιβίδες
13. Κεφαλόβρυσον Παλαιομύλου Λάρνακας Λαπήθου
14. Κεφαλόβρυσον Πάνω Πλάτρες
15. Κληματαριά Τσάδα
16. Κρίτου Τέρρα Κρίτου Τέρρα
17. Κρύα Πηγάδια ’λασσα
18. Κρύο Νερό ’λασσα
19. Λουτρά της Αφροδίτης
20. Μαυροκόλυμπος (Κρύα Βρύση) Κοίλη
21. Μαυρομμάτα ’λασσα
22. Μηλιά Τρόοδος
23. Μοναστήρι Σινά Βασίλεια
24. Μόζορας Κάτω Αμίαντος
25. Νερό του Αλεθρικού Τερσεφάνου
26. Παναγιά Μαρκή Μύρτου
27. Παπαγιώρκη ’γιος Γεώργιος Σολέας
28. Πλατάνια Πεδουλάς
29. Τροζίνα Γεροβάσα
30. Βασιλική Καζάφανι
31. Βρύση του Μουχτάρη Λεμύθου
32. Βρύση του Ρότσου Παραμύθα
33. Μυλάρι Τάλα
34. Βρύση του Μύλου Δελίκηπος
Λίμνες: Οι βασικές λίμνες της Κύπρου είναι η αλυκή της Λάρνακας και η αλυκή της Λεμεσού. Η πρώτη βρίσκεται στα νότια της πόλης της Λάρνακας και η δεύτερη στη χερσόνησο του Ακρωτηρίου, στα νοτιοδυτικά της πόλης της Λεμεσού (για περισσότερες λεπτομέρειες βλέπε χωριστά λήμματα Λάρνακας αλυκή και Λεμεσού αλυκή). Σε πρόσφατους τοπογραφικούς χάρτες ωστόσο εμφαίνεται και μια τρίτη λίμνη, εκείνη του Παραλιμνίου, η οποία βρίσκεται στα δυτικά του ομώνυμου οικισμού. Πρόκειται για μια σχετικά αβαθή λεκάνη, στην οποία συλλέγονται τα νερά της βροχής και των μικρών ρυακιών του χειμώνα. Η αλμυρότητα της λίμνης οφείλεται στα άλατα που βρίσκονται στις αργίλους της καθώς και στη μεγάλη εξάτμιση που επικρατεί. Το περισσότερο διάστημα του χρόνου η λίμνη είναι χωρίς νερό.Επίσης στα δυτικά της πόλης της Αμμοχώστου υπάρχει η λίμνη του Αγίου Λουκά, που τροφοδοτείται από τον ποταμό Γιαλιά. Η σχετικά μικρή αυτή λίμνη πήρε την ονομασία της από την ύπαρξη, κάποτε, μικρού μοναστηριού αφιερωμένου στον απόστολο Λουκά, που βρισκόταν στην ανατολική της πλευρά. Η περιοχή σήμερα ανατολικά της λίμνης, μέχρι και την πόλη της Αμμοχώστου, είναι οικιστική.
Φράγματα: Οι περιορισμένοι υδάτινοι πόροι του νησιού και οι αυξανόμενες υδατικές ανάγκες για αρδευτικούς, οικιστικούς, βιομηχανικούς και τουριστικούς σκοπούς, οδήγησε στην κατασκευή υδατοφρακτών για αύξηση των υδατικών αποθεμάτων και προώθηση της ορθολογιστικής τους χρησιμοποίησης (βλέπε επίσης χωριστό λήμμα φράγματα). Από το 1900 κατασκευάστηκε στο χωριό Κούκλια, της επαρχίας Αμμοχώστου, φράγμα χωρητικότητας 4.545.000 κυβικών μέτρων. Μέχρι το 1980 η συνολική χωρητικότητα των φραγμάτων της Κύπρου ήταν 65 περίπου εκατομμύρια κυβικά μέτρα, ενώ το 1985 έφθασε στα 151 εκατομμύρια κυβικά μέτρα. Σήμερα (2012) η ολική χωρητικότητα των υδατοφρακτών του νησιού ανέρχεται στα 327.469.000 κυβικά μέτρα.
Το μεγαλύτερο φράγμα της Κύπρου είναι εκείνο στον ποταμό Κούρη, χωρητικότητας 115 εκατομμυρίων μ³, η κατασκευή του οποίου συμπληρώθηκε το 1988. Το φράγμα κατασκευάστηκε στο πλαίσιο της πρώτης φάσης του αρδευτικού σχεδίου του Νότιου Αγωγού. Μερικά άλλα αξιόλογα φράγματα κατασκευάστηκαν επίσης στο πλαίσιο μεγάλων υδατικών και αναπτυξιακών έργων. Το φράγμα του Ασπρόκρεμμου, χωρητικότητας 51 εκ. μ³, αποτελεί την κύρια πηγή νερού του αρδευτικού σχεδίου της Πάφου. Τα φράγματα της Καλαβασού, χωρητικότητας 17 εκ. μ³, και του Διπόταμου, χωρητικότητας 15 εκ. μ³, κατασκευάστηκαν στα πλαίσια του αρδευτικού σχεδίου του Βασιλικού-Πεντάσχοινου. Ο υδατοφράκτης Ξυλιάτου, χωρητικότητας 1,3 εκ. μ³, κατασκευάστηκε στο πλαίσιο του σχεδίου Ενιαίας Αγροτικής Αναπτύξεως Πιτσιλιάς. Στο πλαίσιο του αρδευτικού σχεδίου Χρυσοχούς κατασκευάστηκε το φράγμα της Ευρέτου, χωρητικότητας 25 εκ. μ³. Το 2005 ολοκληρώθηκε το φράγμα της Κανναβιού, επί του ποταμού Έζουσα, χωρητικότητας 18.000.000 μ³. Συνολικά υπάρχουν στην Κύπρο 108 φράγματα, μικρά και μεγάλα.
Τα κυριότερα φράγματα της Κύπρου που κατασκευάστηκαν από το 1900 και εξής, καθώς και η χωρητικότητα και ο χρόνος συμπλήρωσής τους, δίνονται πιο κάτω:
ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΦΡΑΓΜΑΤΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΗΣ ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑ (1.000 μ³)
1. Κούκλια 1900 4.545
2. Λύμπια 1945 18
3. Λυθροδόντα 1945 32
4. Καλό Χωριό Κλήρου 1947 82
5. Ακρούντα 1947 23
6. Γαληνή 1947 23
7. Πέτρα 1948 32
8. Πέτρα (δεύτερο φράγμα) 1951 23
9. Λυθροδόντα 1952 32
10. Καφίζες 1953 113
11. ’γιος Λουκάς 1955 455
12. Γύψου 1955 100
13. Καντού 1956 34
14. Πέρα Πεδί 1956 55
15. Πύργος 1957 285
16. Τριμίκλινη 1958 340
17. Πρόδρομος 1962 122
18. Μόρφου 1962 1.879
19. Λεύκα 1962 368
20. Κιόνελι 1962 1.045
21. Αθαλάσσα 1962 791
22. Κανλί 1963 1.113
23. Αργάκα 1964 1.150
24. Μια Μηλιά 1964 355
25. Οβγός 1964 845
26. Τρέμιθος 1964 1.614
27. Αγρός 1964 99
28. Λιοπέτρι 1964 340
29. Πολεμίδια 1965 3.864
30. Αγία Μαρίνα (Χρυσοχούς) 1965 311
31. Καλοπαναγιώτης 1966 391
32. Μαυροκόλυμπος 1966 2.180
33. Πωμός 1966 859
34. Γερμασόγεια 1968 13.600
35. Σύγκραση 1968 1.115
36. Λεύκαρα 1973 13.850
37. Μάσαρι 1973 2.273
38. Παλαιχώρι - Καμπί 1973 620
39. Αρακαπάς 1975 130
40. Λύμπια 1977 220
41. Ξυλιάτος 1982 1.300
42. Ασπρόκρεμμος 1982 51.000
43. Καλαβασός 1984 17.000
44. Διπόταμος 1984 15.000
45. Ευρέτου 1986 25.000
46. Κούρης 1988 115.000
47. Αρμίνου 1998 4.300
48. Κανναβιού 2005 18.000
49. Κλήρου-Μαλούντα-Ακάκι 2007 2.000
ΥΠΟΓΕΙΟΙ ΥΔΑΤΙΝΟΙ ΠΟΡΟΙ
Τα υπόγεια νερά είναι αποθηκευμένα μέσα σε κατάλληλα υδροφόρα στρώματα (υδροφορείς) του υπεδάφους. Τα υδροφόρα αυτά στρώματα έχουν συνήθως μικρό πάχος, που σπάνια ξεπερνά τα 100 μέτρα. Αποτελούνται κυρίως από ποτάμιες αποθέσεις, ασβεστολιθικούς ψαμμίτες, ασβεστόλιθους και καρστοποιημένους γύψους.
Οι υπόγειοι υδάτινοι πόροι είναι μεγάλης σημασίας για την οικονομία του νησιού, ιδιαίτερα για τη γεωργική ανάπτυξη. Κατά τους θερινούς μήνες που δεν πέφτει βροχή και η ροή των ποταμών σταματά, μεγάλες γεωργικές εκτάσεις αρδεύονται με άντληση από τα υπόγεια νερά.
Ο ετήσιος εμπλουτισμός των υπόγειων υδροφόρων στρωμάτων είναι περίπου 350 εκατομμύρια κυβικά μέτρα. Δυστυχώς τα περισσότερα υδροφόρα στρώματα υπεραντλούνται με αποτέλεσμα τη διείσδυση θαλάσσιου νερού στις παράκτιες περιοχές. Στην Κύπρο υπάρχουν πολλές χιλιάδες διατρήσεις (υπολογίζεται ότι από αυτές οι 50.000 είναι παράνομες) από τις οποίες αντλούνται τεράστιες ποσότητες νερού, που είναι πολύ μεγαλύτερες από τον εμπλουτισμό των υδροφόρων στρωμάτων.
Σε έκθεση που ετοι΅άστηκε από το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων και υποβλήθηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση από την Κυπριακή ∆η΅οκρατία το 2005, σχετικά ΅ε την επισκόπηση των περιβαλλοντολογικών επιπτώσεων στα νερά από ανθρώπινες δραστηριότητες, αναφέρεται ότι από τους 20 ο΅αδοποιη΅ένους υπόγειους υδροφορείς της Κύπρου, 15 υπεραντλούνται κατά 40% πέραν της ση΅ερινής αειφόρου απόδοσής τους. Ως αποτέλεσ΅α αυτής της υπεράντλησης, σε όλους σχεδόν τους υδροφορείς παρουσιάζεται ΅ια έντονη πτωτική τάση της στάθ΅ης του υπόγειου νερού και σε αρκετούς, τάση υποβάθ΅ισης της ποιότητάς τους. Συγκεκρι΅ένα, στην ελεύθερη περιοχή της Κύπρου, υπολογίζεται ότι η υπεράντληση ανέρχεται στα 31 εκατο΅΅ύρια κυβικά ΅έτρα νερού το χρόνο. Τα τελευταία 50 χρόνια, από τότε περίπου που άρχισε η εντατική εκ΅ετάλλευση των υδροφορέων, υπολογίζεται ότι έχουν υπεραντληθεί περίπου 1.500 εκατο΅΅ύρια κυβικά ΅έτρα νερού
Τα κυριότερα υδροφόρα στρώματα της Κύπρου είναι τα ακόλουθα:
1. Υδροφόρο στρώμα Δυτικής Μεσαορίας (Μόρφου): Είναι το σημαντικότερο υδροφόρο στρώμα της Κύπρου, η άντληση από το οποίο συνέβαλε στην άρδευση των εκτεταμένων κήπων εσπεριδοειδών της πεδιάδας της Μόρφου. Αποτελείται από αμμοχάλικα και ασβεστολιθικούς ψαμμίτες με παρεμβολές από φακούς ιλύος και αργίλου. Ο εμπλουτισμός του υδροφόρου στρώματος γίνεται κυρίως από τους ποταμούς που το διασχίζουν. Το πάχος του υδροφορέα κυμαίνεται μεταξύ 30 και 100 μέτρων και αυξάνεται από τα ανατολικά προς τα δυτικά. Το ανατολικό τμήμα αποτελείται από ασβεστολιθικούς ψαμμίτες και οι παροχές των γεωτρήσεων κυμαίνονται μεταξύ 10 και 50 κυβικών μέτρων την ώρα. Το δυτικό τμήμα του υδροφορέα έχει καλύτερες υδραυλικές ιδιότητες και οι παροχές των γεωτρήσεων κυμαίνονται από 50 μέχρι 250 κυβικά μέτρα την ώρα.
Ο μέσος ετήσιος εμπλουτισμός του υδροφορέα είναι 60 περίπου εκατομμύρια κυβικά μέτρα και η άντληση 80 εκατομμύρια κυβικά μέτρα. Σαν αποτέλεσμα της υπεράντλησης παρατηρήθηκε εισροή θαλάσσιου νερού σε παράκτιες περιοχές. Χαρακτηριστικά στην περιοχή κοντά στη Μόρφου, η στάθμη του υπόγειου νερού είναι 1-25 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Από το 1974 το μεγαλύτερο τμήμα του υδροφόρου στρώματος βρίσκεται κάτω από τουρκική στρατιωτική κατοχή και δεν υπάρχουν πληροφορίες για τη σημερινή του κατάσταση.
2. Υδροφόρο στρώμα Νοτιοανατολικής Μεσαορίας (Κοκκινοχωριών): Είναι το δεύτερο σημαντικότερο υδροφόρο στρώμα της Κύπρου. Καλύπτει έκταση 500 τετραγωνικών χιλιομέτρων και αποτελείται από ασβεστολιθικούς ψαμμίτες, ασβεστόλιθους και προσχώσεις. Εμπλουτίζεται, σχεδόν αποκλειστικά, από την ετήσια βροχόπτωση αφού δεν υπάρχουν μεγάλοι χείμαρροι που να το εμπλουτίζουν τον χειμώνα.
Το υδροφόρο στρώμα των Κοκκινοχωριών γνώρισε, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, εντατική εκμετάλλευση. Σ' αυτό έχουν ανορυχθεί δεκάδες χιλιάδες διατρήσεις, από τις οποίες οι περισσότερες είναι παράνομες. Ως αποτέλεσμα της υπεράντλησης, έχει προκληθεί εισροή θαλάσσιου νερού στο υδροφόρο στρώμα και πολλές διατρήσεις εγκαταλείφθηκαν. Με βάση ΅ετρήσεις από το δίκτυο παρακολούθησης, στον Υδροφορέα Κοκκινοχωριών, στις περιοχές Ξυλοφάγου, Λιοπετρίου και Φρενάρους η στάθ΅η του νερού φτάνει τα 50 ΅έτρα κάτω από τη θάλασσα. Στην περίπτωση που η στάθ΅η του νερού της θάλασσας είναι ψηλότερη από τη στάθ΅η του νερού ΅έσα στον υδροφορέα, προκαλείται εισροή θαλάσσιου νερού ΅έσα στον υδροφορέα που είναι ανάλογη ΅ε την υψο΅ετρική διαφορά της στάθ΅ης. Στις περιοχές αυτές, το ΅έτωπο του θαλάσσιου νερού είναι περίπου 5 χιλιό΅ετρα ΅έσα στον υδροφορέα.
3. Υδροφόρο στρώμα Ακρωτηρίου-Κούρη: Είναι το τρίτο σημαντικότερο υδροφόρο στρώμα της Κύπρου. Καλύπτει έκταση 42 τετραγωνικών χιλιομέτρων και το πάχος του είναι 30 περίπου μέτρα. Αποτελείται από αμμοχάλικα με φακοειδείς παρεμβολές ιλύος και αργίλων. Οι παροχές των γεωτρήσεων κυμαίνονται από 50 μέχρι 300 κυβικά μέτρα την ώρα. Ο ετήσιος εμπλουτισμός του στρώματος είναι 22 εκατομμύρια κυβικά μέτρα και η άντληση 17 εκατομμύρια κυβικά μέτρα. Ωστόσο λόγω τοπικής υπεράντλησης παρατηρήθηκε εισροή θαλάσσιου νερού στο νοτιοανατολικό του τμήμα.
4. Υδροφόρο στρώμα των ασβεστόλιθων του Πενταδάκτυλου: Καλύπτει έκταση 69 περίπου τετραγωνικών χιλιομέτρων και τροφοδοτεί τις μεγάλες πηγές της οροσειράς του Πενταδάκτυλου, ιδιαίτερα τα κεφαλόβρυσα της Κυθρέας, της Λαπήθου και του Καραβά. Ο μέσος ετήσιος εμπλουτισμός του υδροφόρου στρώματος είναι 11 εκατομμύρια κυβικά μέτρα. Από αυτά, 8 περίπου εκατομμύρια αντιπροσωπεύουν τη ροή των μεγάλων πηγών της οροσειράς, 1,3 περίπου εκατομμύρια την άντληση νερού από τις γεωτρήσεις που ανορύχθηκαν, και το υπόλοιπο αντιπροσωπεύει τη ροή πολύ μικρών πηγών και υγράνσεων.
Το υδροφόρο στρώμα των ασβεστόλιθων του Πενταδάκτυλου είναι μεγάλης σπουδαιότητας γιατί σ' αυτό στηρίζεται η υδατοπρομήθεια της πόλης της Κερύνειας, πολλών χωριών της επαρχίας και των τουριστικών της εγκαταστάσεων, καθώς και μέρους της πόλης της Λευκωσίας. Για την προστασία του υδροφόρου στρώματος, η κυπριακή κυβέρνηση είχε ετοιμάσει ειδικό πρόγραμμα για έλεγχο της ροής των πηγών. Εξάλλου, πριν από την τουρκική εισβολή του 1974 έγιναν από την κυβέρνηση στην περιοχή βαθιές διατρήσεις με πολύ καλά αποτελέσματα. Από το 1974 βρίσκεται υπό τουρκική στρατιωτική κατοχή.
5. Υδροφόρο στρώμα Κεντρικής Μεσαορίας: Αποτελείται από πλειοκαινικές και πλειστοκαινικές αποθέσεις και καλύπτει έκταση 200 περίπου τετραγωνικών χιλιομέτρων. Το πάχος του κυμαίνεται μεταξύ 20 και 100 μέτρων. Περιλαμβάνει σύστημα διαφόρων υδροφόρων οριζόντων, πολλοί από τους οποίους παρέχουν αλμυρό ή ακατάλληλο νερό για υδρευτικούς και αρδευτικούς σκοπούς. Στους υδροφόρους ορίζοντες που η ποιότητα του νερού είναι καλή, παρουσιάζεται μια σχετική υπεράντληση.
6. Υδροφόρο στρώμα παράκτιας ζώνης Κερύνειας: Καλύπτει έκταση 160 περίπου τετραγωνικών χιλιομέτρων και αποτελείται από πλειοκαινικές και πλειστοκαινικές αποθέσεις. Από το υδροφόρο αυτό στρώμα, που το πάχος του δεν ξεπερνά τα 30 μέτρα, χάνονται υπογείως περίπου 16 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού στη θάλασσα.
7. Υδροφόρο στρώμα Πόλης Χρυσοχούς: Αποτελείται από ποτάμιες αποθέσεις, μειοκαινικούς γύψους και ψαμμίτες και καλύπτει έκταση 75 περίπου τετραγωνικών χιλιομέτρων. Η υδρογεωλογία του υδροφόρου αυτού στρώματος δεν είναι ακριβώς γνωστή. Υπολογίζεται ότι από αυτό χάνονται υπογείως περίπου 20 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού το χρόνο.
8. Υδροφόρο στρώμα Κιτίου - Περβολιών - Μενεού: Το στρώμα αυτό καλύπτει έκταση 12 περίπου τετραγωνικών χιλιομέτρων και το πάχος του κυμαίνεται μεταξύ 5 και 30 μέτρων. Το δυτικό του σύνορο αρχίζει περί το μισό μέχρι ένα χιλιόμετρο δυτικά του ποταμού Τρέμιθου ενώ το ανατολικό του σύνορο φθάνει μέχρι την αλυκή της Λάρνακας. Αποτελείται από αλλουβιακές και πλειστοκαινικές αποθέσεις, ενώ λόγω υπεράντλησης παρατηρήθηκε εισροή θαλάσσιου νερού σ' αυτό.
9. Υδροφόρο στρώμα παράκτιας ζώνης Πάφου: Αποτελείται από αποθέσεις θαλάσσιων αναβαθμίδων καθώς και αποθέσεις των σχηματισμών Λευκωσίας και Αθαλάσσας. Το πάχος του υδροφόρου στρώματος δεν ξεπερνά τα 8 μέτρα, ενώ η έκταση που καλύπτει είναι 49 περίπου τετραγωνικά χιλιόμετρα. Η γεωλογική κατασκευή του υδροφόρου στρώματος, η θέση του και οι μεγάλες κλίσεις του υδροφόρου ορίζοντα συνέβαλαν ώστε από τον ετήσιο εμπλουτισμό, πέντε περίπου εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού να χάνονται στη θάλασσα.
10. Υδροφόρα στρώματα ποτάμιων αποθέσεων Έζουσας, Ξερού Ποταμού και Διαρίζου στην Πάφο: Πρόκειται για τρία μικρά υδροφόρα στρώματα που σχηματίστηκαν από τις ολοκαινικές ποτάμιες αποθέσεις της Έζουσας (9 τετρ. χιλιόμετρα), του Ξερού Ποταμού (10,2 τετρ. χιλιόμετρα) και του Διαρίζου (7,5 τετρ. χιλιόμετρα). Το πάχος των αποθέσεων των τριών ποταμών ποικίλλει αλλά δεν ξεπερνά τα 35 μέτρα. Ο εμπλουτισμός των υδροφόρων στρωμάτων εξαρτάται από τη ροή των τριών ποταμών κατά τον προηγούμενο χρόνο. Μπορεί όμως να λεχθεί ότι σχεδόν κάθε χρόνο και τα τρία στρώματα εμπλουτίζονται πλήρως.
11. Υδροφόρο στρώμα Πισσουρίου - Παραμαλίου: Αποτελείται από 4 ζώνες: την παράκτια ζώνη, τη ζώνη των γύψων, τη ζώνη των ψαμμιτών και κρητίδων, και τη ζώνη των κρητίδων. Η αντλούμενη ποσότητα νερού από τη ζώνη των γύψων και την παράκτια ζώνη είναι μικρή και εξαρτάται από τη ροή του ποταμού Χάποταμι ο οποίος τις εμπλουτίζει. Η υδρογεωλογία των υπολοίπων ζωνών δεν είναι ακριβώς γνωστή.
12. Υδροφόρο στρώμα του ποταμού της Γερμασόγειας: Το μικρό αυτό υδροφόρο στρώμα, έκτασης 5 τετραγωνικών χιλιομέτρων, αποτελείται από ολοκαινικές ποτάμιες αποθέσεις του ποταμού της Γερμασόγειας. Το πάχος του στρώματος είναι 25 μέτρα και ο εμπλουτισμός του εξαρτάται από τις ποσότητες που αφήνονται από το φράγμα της Γερμασόγειας.
13. Υδροφόρο στρώμα Μαρωνιού - Αλαμινού: Αρτεσιανό υδροφόρο στρώμα με καλές προοπτικές, το οποίο δεν έχει ακόμη υποστεί εντατική εκμετάλλευση. Αποτελείται από αποθέσεις του σχηματισμού Πάχνας (εναλλασσόμενες στρώσεις κιμωλιών, μαργών και ψαμμιτών).
14. Υδροφόρο στρώμα Λαπάθου: Πρόκειται για μικρό υδροφόρο στρώμα στην περιοχή του χωριού Λάπαθος Αμμοχώστου, που αποτελείται από πλειοκαινικές και πλειστοκαινικές αποθέσεις. Εξαιτίας της υπεράντλησης το υδροφόρο στρώμα έχει σχεδόν αποξηρανθεί.
15. Υδροφόρο στρώμα Αγίου Ανδρονίκου: Μικρό υδροφόρο στρώμα στην περιοχή του Αγίου Ανδρονίκου της Καρπασίας. Λόγω της υπεράντλησης έχει πέσει η στάθμη ολόκληρου του υδροφόρου στρώματος.
16. Υδροφόρο στρώμα Ριζοκαρπάσου: Μικρό υδροφόρο στρώμα στην περιοχή του Ριζοκαρπάσου, που αποτελείται από πλειοκαινικές και πλειστοκαινικές αποθέσεις. Μέρος του υδροφόρου στρώματος ήταν, μέχρι την τουρκική εισβολή του 1974, ανεκμετάλλευτο.
17. Υδροφόρο στρώμα Τροόδους: Μέχρι το 1968 επιστεύετο ότι τα εκρηξιγενή πετρώματα του Τροόδους δεν είχαν καμιά υδρογεωλογική σημασία και το Ινστιτούτο Γεωλογικών Επιστημών της Μεγάλης Βρετανίας είχε αποφανθεί ότι ήταν αδύνατο να ανορυχθούν γεωτρήσεις με παροχή μεγαλύτερη από 4 κυβικά μέτρα την ώρα. Ωστόσο το Τμήμα Γεωλογικής Επισκοπήσεως της Κύπρου είχε αντίθετη άποψη και από το 1976 άρχισε μια συστηματική υδρογεωλογική έρευνα των εκρηξιγενών πετρωμάτων του Τροόδους. Μέχρι σήμερα έχουν ανορυχθεί πάνω από 150 γεωτρήσεις σε βάθος 150-200 μέτρων με πολύ καλά αποτελέσματα. Οι περισσότερες γεωτρήσεις έγιναν μέσα στους γάββρους και αρκετές από αυτές είχαν απόδοση 20-250 κυβικά μέτρα την ώρα.
Φώτο Γκάλερι
