Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ζωγράφος. Γεννήθηκε το 1913 στο χωριό Ασκάς και πέθανε το 1987. Έζησε τα παιδικά του χρόνια στο χωριό του, ενώ από το 1929 μέχρι το 1935 φοίτησε στο Παγκύπριο Γυμνάσιο στη Λευκωσία.

Μετά την αποφοίτησή του πήγε στην Αθήνα όπου με υποτροφία φοίτησε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών (εργαστήριο Γιάννη Κεφαλληνού), όπου φοιτούσε τότε και ο δεύτερος ξάδελφός του, γνωστός ζωγράφος Τηλέμαχος Κάνθος με τον οποίον διατήρησε στενές σχέσεις καθ’ όλη του τη ζωή. Η πενταετής θητεία του στη Σχολή (1936-1941), εξαιτίας μεγάλων οικονομικών δυσχερειών και κυρίως, εξαιτίας της έκρηξης του δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου έληξε, χωρίς καν να μπορέσει να πάρει το δίπλωμά του.

Στην Κύπρο εργάστηκε για σύντομο διάστημα στο Γραφείο Δημοσίων Πληροφοριών, σχεδιάζοντας αφίσες. Για δύο χρόνια δίδαξε τέχνη στη Σχολή Μελκονιάν. Το 1943 εγκατέλειψε την εκπαίδευση και ίδρυσε δικό του υφαντουργείο στους Αγίους Ομολογητές, όπου διατηρούσε και εργαστήρι ζωγραφικής. Το υφαντουργείο του έχει σκοπό να καλύψει – και καλύπτει για το διάστημα που λειτουργεί – ανάγκες της εγχώριας αγοράς. Το 1947, τέσσερα χρόνια μετά τη λειτουργία του υφαντουργείου και έχοντας ξεκινήσει να παρουσιάζει σημάδια κατάθλιψης και περνώντας σε φάση απομόνωσης, αποφασίζει να κλείσει την επιχείρησή του. Δύο χρόνια αργότερα, μεταβαίνει στην Αθήνα με τον πατέρα του για εξετάσεις και μένει εκεί για μερικούς μήνες εσώκλειστος σε ιδιωτική ψυχιατρική κλινική, αφού αρνήται να εισαχθεί στο Δαφνί. Μετά από φαρμακευτικές αγωγές και ηλεκτροσόκ, επιστρέφει στην Κύπρο και από το 1950 μέχρι και τον θάνατό του, το 1987, μένει στο ατελιέ του στον Ασκά, όπου και ζωγραφίζει.

Το ζωγραφικό έργο του Κώστα Στάθη ήταν άγνωστο στο ευρύ κοινό, έως ότου το 2013 οργανώθηκε μεγάλη αναδρομική έκθεση έργων του από το Ίδρυμα Τηλέμαχος Κάνθος και τις Πολιτιστικές Υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη γέννηση του. Παράλληλα εκδόθηκε και βιβλίο για τη ζωή και το έργο του σημαντικού αυτού Κυπρίου ζωγράφου. Το βιβλίο με τίτλο «Ο ζωγράφος Κώστας Στάθης»  ήταν αποτέλεσμα έρευνας του Νικηφόρου Ορφανού, της Ευρυδίκης Περικλέους Παπαδοπούλου και του Στάθη Ορφανίδη και με τη στήριξη του Ιδρύματος Τηλέμαχος Κάνθος, καθώς και των Πολιτιστικών Υπηρεσιών Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού. Το βιβλίο παρουσιάστηκε στα εγκαίνια της έκθεσης στις 21 Νοεμβρίου 2013 (Βλέπε Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος Αρχείου ΡΙΚ).

Στις 10 Ιανουαρίου 2018 παρουσιάστηκε αναδρομική έκθεση έργων του Κώστα Στάθη στο Ίδρυμα Μιχάλη Κακογιάννη στην Αθήνα με τίτλο "ΚΩΣΤΑΣ  ΣΤΑΘΗΣ- Η ανακάλυψη ενός πρωτοπόρου του Ελληνικού και Κυπριακού Μοντερνισμού".  Το έργο του καλλιτέχνη ανέλυσε η Ομότιμη Καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών Αθήνας, Δρ Νίκη Λοϊζίδη, η οποία σε κριτικό σημείωμα της αναφέρει: "......Η απομόνωσή του αυτή, μαζί με το γεγονός της υπαρξιακής του αυτοεγκατάλειψης μέσα σε μια κλειστή αγροτική κοινωνία της Κύπρου που δεν του πρόσφερε καμιά δυνατότητα επικοινωνίας πέρα από τα πειράγματα των μικρών παιδιών, δημιούργησε ένα γραφικό μύθο «ιδιοφυίας και τρέλας» γύρω από το όνομά του, ο οποίος τον συνόδευσε σε όλη του τη ζωή. Ο χρωματικός λυρισμός των αφαιρετικών συνθέσεών του οι οποίες συχνά παραπέμπουν εύστοχα σε πίνακες του Σεζάν, του Ματίς ή του Βαν Γκογκ, η δραματική εξπρεσιονιστική έκφραση μερικών προσωπογραφιών του και η πέραν της συμβατικής λογικής ανατρεπτική οπτική του, δεν στάθηκαν μέχρι τώρα ικανές να πείσουν  ότι ο Κώστας Στάθης δεν είναι ένας ονειροπαρμένος αλλόκοτος αλλά μια καλλιτεχνική ιδιοφυία που δεν ευνοήθηκε από την τύχη. Μαζί με τον εξίσου ιδιοφυή καλλιτέχνη Χριστόφορο Σάββα (1924-1968) – ο οποίος ωστόσο κατάφερε να θητεύσει για ένα διάστημα (Αγγλία, Γαλλία) σε  εργαστήρια της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας- αποτελούν δυο μέγιστα σημεία αναφοράς του κυπριακού περιφερειακού μοντερνισμού ο οποίος, είναι αλήθεια, δεν διαμορφώθηκε μόνο στο κέντρο της Μητροπολιτικής Αγγλίας αλλά σε μεγάλο βαθμό και στην Ελλάδα.

Η πρώτη παρουσίαση του έργου του Κώστα Στάθη στην Αθήνα, ευχόμαστε να αποτελέσει και την πρώτη αφορμή για μια επανεξέταση της καθ΄ όλα σημαντικής συμβολής της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών  στη διαμόρφωση  της μοντέρνας τέχνης στην Κύπρο."

Οι εκθέσεις του Κώστα Στάθη

Το καλοκαίρι του 1936 πριν φύγει για τις σπουδές του στην Αθήνα ο Κώστας Στάθης πραγματοποίησε την πρώτη ατομική του έκθεση με τριάντα έργα, στο αθλητικό σωματείο ΑΠΟΕΛ. Η έκθεση σημείωσε μεγάλη επιτυχία και τα σχόλια ήταν πολύ θετικά. Ένα εγκωμιαστικό άρθρο έγραψε ο Τεύκρος Ανθίας στην εφημερίδα «Πρωϊνή» (9 Ιουλίου 1936), αναφέροντας ότι η έκθεση αποτέλεσε την πιο αληθινή δικαίωση των προβλέψεών του για τον νεαρό ζωγράφο: «Η καλλιτεχνική ορμή που κλείνει μέσα του κάθε αληθινό ταλέντο τον έσπρωχνε προς τη δημιουργία, προς την εξέλιξη. Δεν του ψαλίδισε τα όνειρα η ζωή. Δεν τον απέλπισε η αστοργία του περιβάλλοντός του».

Δύο χρόνια αργότερα τον Σεπτέμβριο του 1938 ο Κώστας Στάθης οργάνωσε ξανά ατομική έκθεση ζωγραφικής στο ΑΠΟΕΛ με πιθανό κίνητρο την οικονομική ενίσχυση των σπουδών του.

Το Μάρτιο του 1940 συμμετείχε μαζί με άλλους έλληνες καλλιτέχνες στην Τρίτη Ετήσια Ομαδική Έκθεση της «Συντροφιάς Καλλιτεχνών» στον «Παρνασσό». Την ίδια χρονιά, με την ίδια ομάδα εξέθεσε έργα του στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά.

Ένα χρόνο μετά το τέλος της κατοχής στην Ελλάδα ο ζωγράφος επέστρεψε στην Αθήνα (15 Ιανουαρίου 1946) για να συνεχίσει τις σπουδές του και να πάρει το πτυχίο του κάτι που δεν έγινε τελικά κατορθωτό και γύρισε στην Κύπρο 6 μήνες αργότερα. Λίγο καιρό μετά, το 1947 συμμετείχε στην Ετήσια Κυπριακή Έκθεση Τέχνης.

Το 1948 όταν ήταν μόλις 35 χρονών μια σοβαρή ψυχική ασθένεια τον καθήλωσε. Άρχισε να μελαγχολεί, να κλείνεται στον εαυτό του, να χάνεται στην κατάθλιψη και την απομόνωση. Αποσύρθηκε το 1950 στο χωριό του, τον Ασκά, εγκαταλειμμένος και απομονωμένος, συνεχίζοντας όμως να δημιουργεί αδιάκοπα σε μια μοναχική πορεία μέχρι τον θάνατο του, το 1987, παραμένοντας δυστυχώς και αδίκως στην αφάνεια.

Ωστόσο κατά τη δεκαετία του ’60 πήρε μέρος σε έκθεση που οργάνωσε το περιοδικό «Κυπριακά Χρονικά» και το 1965 εξέθεσε έργα του στη Δεύτερη Παγκύπρια Έκθεση Κυπρίων Καλλιτεχνών.

Πηγές

*Ο ζωγράφος Κώστας Στάθης, Λευκωσία, 2010. Έρευνα και συγγραφή βιογραφικού κειμένου Νικηφόρος Ορφανός, Ευρυδίκη Περικλέους-Παπαδοπούλου και Στάθης Ορφανίδης.-Έρευνα, τεχνοκριτική ανάλυση και παρουσίαση του έργου του ζωγράφου, Δρ Ελένη Νικήτα.

*Κώστας Στάθης : ο αφανής πρωτοπόρος της σύγχρονης κυπριακής τέχνης, Νίκη Λοϊζίδη [επιμέλεια Νικηφόρος Ορφανός], Λευκωσία,  2013