Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η πόλη της Αμμοχώστου και η περιοχή γύρω απ' αυτήν συγκεντρώνει ένα σημαντικό αριθμό μνημείων, αρχαιοτήτων και αξιοθέατων, που μπορούν, από γεωγραφικής πλευράς, να διαχωριστούν σε αυτά που βρίσκονται στην παλιά πόλη, στα ευρισκόμενα στη νέα πόλη και στα ευρισκόμενα  γύρω και κοντά στην πόλη.

Μνημεία στην παλαιά πόλη

Η παλιά πόλη της Αμμοχώστου, η εντός των τειχών, παρουσιάζει ολόκληρη εξαιρετικό ενδιαφέρον κι αποτελεί ολόκληρη σημαντικό αξιοθέατο, δυστυχώς η παλαιά πόλη της Αμμοχώστου αποτελούσε μετά τις Διακοινοτικές Ταραχές του 1963/4 ένα κλειστό κι απρόσιτο στους Ελληνοκυπρίους γκέτο των Τουρκοκυπρίων, για το λόγο δε αυτό δεν είναι δυνατό να πούμε με βεβαιότητα ποια είναι ακριβώς η κατάσταση της πόλης και των πάμπολλων μνημείων της σήμερα. Από τα μνημεία της πόλης, μπορούμε να απαριθμήσουμε:

• Τα τείχη και τις λοιπές οχυρώσεις και ιδιαίτερα τον γνωστό πύργο του Οθέλλου στην πλευρά της θάλασσας καθώς και τους δυο κύριους προμαχώνες, τον προμαχώνα Μαρτινέγκο  και τον προμαχώνα Ραβέλιν,   που θεωρούνται εξαιρετικά μνημεία στρατιωτικής αρχιτεκτονικής και παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον τόσο εξωτερικά όσο κι εσωτερικά. Άλλα σημαντικά αξιοθέατα των οχυρώσεων της Αμμοχώστου είναι οι δυο πύλες της, η πύλη της Λεμεσού ή της Ξηράς και η πύλη της Θάλασσας.
• Στην παλαιά πόλη δεσπόζει ο επιβλητικός γοτθικός καθεδρικός ναός του Αγίου Νικολάου, κτίσμα του 14ου αιώνα, στον οποίο είχαν γίνει κατά τη φραγκοκρατία αρκετές λαμπρές τελετές στέψεως βασιλιάδων της Κύπρου και των Ιεροσολύμων. Ο ναός μετετράπη, κατά την Οθωμανοκρατία, σε τέμενος Λαλά Μουσταφά πασά.
• Αρκετές άλλες εκκλησίες, οι πιο πολλές ερειπωμένες πια, βρίσκονται στη παλαιά Αμμόχωστο: η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων (14ου αιώνα), η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου των Λατίνων (13ου αιώνα), εκείνη του Αγίου Γεωργίου Εξορινού (γνωστή και σαν εκκλησία των Νεστοριανών), γοτθική εκκλησία του 14ου αιώνα, όπως κι οι εκκλησίες των Καρμηλιτών, του Αγίου Φραγκίσκου, των Αγίων Πέτρου και Παύλου. Επίσης εξαιρετικού ενδιαφέροντος είναι ο ναός του Αγίου Συμεών, το αρχαιότερο γνωστό κτίσμα της πόλης (13ου αι.), προσαρτημένος κατά τον 14ο αιώνα στον μεγάλο ναό του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων. Του 14ου αιώνα είναι και οι βυζαντινές εκκλησίες της Αγίας Ζώνης και του Αρχαγγέλου, καθώς και οι εκκλησίες των Αρμενίων, των Γναφέων, των Ναϊτών και Ιωαννιτών, και της Αγίας Άννας της οποίας τις τοιχογραφίες που σώζονταν στα ερείπια αποδίδει (χωρίς ωστόσο να τεκμηριώνει) η τοπική παράδοση στον Λεονάρντο ντα Βίντσι.

Βλέπε Λήμμα: Αμμοχωστος Αναπαράσταση των Τειχών 

Η παράδοση αναφέρει ότι κατά την περίοδο της φραγκοκρατίας υπήρχαν στην Αμμόχωστο 365 εκκλησίες. Σήμερα σώζονται λιγότερες από 100, κι απ' αυτές οι περισσότερες σε ερείπια ή και ελάχιστα ίχνη.

• ενδιαφέρον μνημείο της παλαιάς πόλης είναι το ερειπωμένο βενετικό Παλάτι (Palazzo del Proveditore), του οποίου σώζεται μόνο μέρος της πρόσοψης, στην πλατεία του καθεδρικού ναού,  με τρεις αψίδες.
• παλαιά πόλη λειτουργούσε και το μοναδικό στην Κύπρο Μεσαιωνικό Μουσείο, ενώ μεγάλο ενδιαφέρον, από αρχιτεκτονικής πλευράς, παρουσίαζαν και πολλά από τα ιδιωτικά κτίρια και σπίτια.

Μνημεία στη νέα πόλη

 Στην εκτός των τειχών νέα πόλη της Αμμοχώστου αναφέρουμε:

• Την εκκλησία της Χρυσοσπηλιώτισσας στα Κάτω Βαρώσια, σκαμμένη στο βράχο πιθανότατα τον 14ο αιώνα, που φαίνεται ότι συλλειτουργιόταν από Ορθόδοξους και Λατίνους μέχρι το τέλος της Οθωμανοκρατίας. Μεταξύ 1955 και 1960 κτίστηκε εκεί μεγάλη ομώνυμη εκκλησία.
• Την υπόγεια (κατακόμβη) εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης.
• Τις εκκλησίες του Αγίου Νικολάου   και της Αγίας Ζώνης που κτίστηκαν κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας.
• Άλλες εκκλησίες της νέας πόλης (που αποτελούν κι ενορίες, μαζί με τις πιο πάνω) είναι του Σταυρού, της Αγίας Παρασκευής, του Αγίου Λουκά, του Αγίου Μέμνονος, και του Αγίου Ιωάννη της Σκουράθθας.
• Ο καθεδρικός ναός της νέας πόλης είναι ο ναός του Αγίου Νικολάου, συνώνυμος του (λατινικού) καθεδρικού ναού της παλαιάς πόλης. Αξίζει ν' αναφερθεί ότι οι περισσότερες από τις εκκλησίες της νέας πόλης φέρουν ονόματα εκκλησιών της παλαιάς πόλης.
• Η μοντέρνα εκκλησία του Αγίου Ιωάννη, στην περιοχή του λιμανιού, αποτελεί ενδιαφέρον δείγμα της σύγχρονης Ορθόδοξης εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής.
• Στα αξιοθέατα της νέας πόλης θα πρέπει να προστεθεί ασφαλώς και το επαρχιακό μουσείο (στην οδό 28ης Οκτωβρίου), καθώς και η δημοτική βιβλιοθήκη και πινακοθήκη (στην οδό 16ης Ιουνίου).
• Άξιο προσοχής είναι και το κεντρικό πάρκο   της Αμμοχώστου μπροστά από το Πρώτο Γυμνάσιο,  με λίμνες και συντριβάνια, καθώς κι εξέδρα για τη φιλαρμονική της πόλης.
• Η πόλη διέθετε κι αρκετά ιδιωτικά σπίτια που αποτελούσαν πολύ ενδιαφέροντα δείγματα λαϊκής αρχιτεκτονικής (μερικά από τα οποία είχαν ανακηρυχθεί σε μνημεία κι είχαν κριθεί διατηρητέα). Ακόμη, διεθνούς φήμης ήταν η ιδιωτική αρχαιολογική συλλογή του Χριστάκη Χατζηπροδρόμου (που λεηλατήθηκε από τους   Τούρκους το 1974), καθώς κι η ιδιωτική βιβλιοθήκη Μαραγκού μ' ένα μεγάλο αριθμό σπάνιων βιβλίων.

Μνημεία γύρω και κοντά στην πόλη

Μνημεία, αρχαιολογικοί χώροι και αξιοθέατα κοντά στην πόλη της Αμμοχώστου (και συνεπώς στενά δεμένα μ' αυτήν), αναφέρονται:

• Ο αρχαιολογικός χώρος της Σαλαμίνας, του οποίου τα πιο εντυπωσιακά από τα ανασκαφέντα τμήματα είναι το γυμνάσιο, το θέατρο, η βασιλική του Αγίου Επιφανίου, η αγορά,  ο ναός του Διός. Ακόμη, η νεκρόπολη της Σαλαμίνας με σημαντικά ευρήματα τους βασιλικούς τάφους.
•  Ο αρχαιολογικός χώρος της Έγκωμης, αρχαιότατης πόλης που αρχικά ταυτίστηκε προς την Αλάσια   των ανατολικών πηγών.
• Το μοναστήρι του Αποστόλου Βαρνάβα.

Πηγή:

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια