«Προσκυνητάριον Ιεροσολύμων»
Μακροσκελές ποιητικό κυπριακό έργο που γράφτηκε το έτος 1590, μόλις 20 χρόνια μετά την κατάκτηση της Κύπρου από τους Οθωμανούς, και πρωτοεκδόθηκε στη Βενετία αρκετά χρόνια αργότερα, το έτος 1645. Το ποιητικό αυτό ταξιδιωτικό εντοπίστηκε το 1969 από τον π. Μάρκο Φώσκολο ανάμεσα στα έργα που φυλάσσονται στη βιβλιοθήκη του Ελληνικού Κολλεγίου του Αγίου Αθανασίου στη Ρώμη (δες σχετική δημοσίευση του Μ. Φώσκολου, Προσκυνητάριον..., σε «Νεοελληνική Διαλεκτολογία», τόμο 5, Αθήνα, 2008).
Βλέπε λήμμα: Δαρκές Αντώνιος
Το Προσκυνητάριον είναι γραμμένο σε 15σύλλαβους ομοιοκατάληκτους στίχους, συνολικά 2.582 (28 ανά σελίδα στην έκδοση του 1645) από ένα Κύπριο ποιητή, τον Αντώνιο Δαρκές. Οι ελάχιστες πληροφορίες που υπάρχουν για τον ποιητή προέρχονται από το ίδιο το ποίημά του, στο οποίο αναφέρει ότι καταγόταν από το χωριό Κοιλάνι, από Ρωμαίους (=Έλληνες) γονείς και ήταν Χριστιανός Ορθόδοξος:
...εγώ είμαι Κυπριώτης
Ρωμαίος από τους γονείς, αφέ[ν]της Κοιλανιώτης...
Εξάλλου και στον μακροσκελή υπότιτλο του ποιήματος τονίζεται η κυπριακή του καταγωγή:
...ποιηθέν παρά Αντωνίου του Δαρκές
εκ της περιφήμου Νύσου Κύπρου...
Δεν είναι σαφές το τι ακριβώς σημαίνει ο αυτοχαρακτηρισμός του Δαρκές ως «αφέντης». Μπορούμε να υποθέσουμε ότι ίσως η οικογένειά του, ή και ο ίδιος, να υπήρξε κάτοχος κάποιου τίτλου ή αξιώματος κατά τα τελευταία χρόνια της περιόδου της Βενετοκρατίας.
Ο Δαρκές είχε κάνει, φυσικά, προσκυνηματικό ταξίδι στους Αγίους Τόπους, αφού αυτό είναι το θέμα του μακροσκελούς του ποιήματος. Το ταξίδι αυτό φαίνεται να είχε γίνει λίγο μετά την οθωμανική κατάκτηση της Κύπρου, περί το 1588. Είναι πιθανό να πήγε ο ίδιος αργότερα στη Βενετία, αλλά μάλλον το έργο του εκδόθηκε εκεί μετά το θάνατό του, αφού η έκδοση έγινε αρκετά χρόνια αργότερα, το 1645. Το ταξίδι του στους Αγίους Τόπους το άρχισε από την Αμμόχωστο, με καράβι προς τη Βηρυτό. Ταξίδεψε μόνος, αλλά στο καράβι γνωρίστηκε με άλλους Κυπρίους προσκυνητές και συνταξιδιώτες. Μεταξύ τούτων, αναφέρει κάποιον ιερέα Μαρκαντώνη Δεγκρέ, καθώς και άλλους τρεις ιερείς από τα χωριά Στρόβολος, Παλαιχώρι και Φτερικούδι.
Το μακροσκελές του ποίημα, από 2.582 στίχους 15σύλλαβους είναι γραμμένο στη δημοτική κυπριακή διάλεκτο της εποχής του. Ο Δαρκές δεν φαίνεται να είχε ανώτερη μόρφωση αλλά γνώριζε καλά την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη, μάλιστα και κάποια από τα Απόκρυφα Ευαγγέλια. Ακόμη, φαίνεται να είχε και αρκετές γνώσεις Ιστορίας και Γεωγραφίας, ενώ ήξερε και πολλές θρησκευτικές παραδόσεις. Όλα αυτά προκύπτουν από το ίδιο το έργο του.
Ενώ ο Δαρκές θα πρέπει να είχε ζήσει τη μεγάλη τραγωδία του πολέμου του 1570-1571 και την κατάκτηση της Κύπρου από τους Οθωμανούς, ωστόσο δεν έχει καμία σχετική αναφορά στο συγκεκριμένο του έργο. Βέβαια το έργο του αυτό είχε άλλο στόχο. Ίσως δε να είχε γράψει, αφού ήταν λόγιος, και κάποιο έργο σχετικό με τον πόλεμο του 1570-1571, που δεν σώθηκε.
Στόχος του Προσκυνηταρίου ήταν να βοηθήσει και καθοδηγήσει τους ενδιαφερομένους και ιδίως τους προσκυνητές των Αγίων Τόπων, όπως εξάλλου αναφέρεται και στον υπότιτλο του έργου:
...Διήγησις εὐμορφωτάτη εἰς ἐκείνους ὃπου ἐπιθυμοῦν νά ἀκούσουν διά τά Ἱεροσόλυμα, καί ὃστις ἐπιθυμᾶ ἂς ὑπάγει νά εἰδῆ, καί μέ τοῦτο τό Βιβλίον ἠμπορεῖ νά τό ἒχη εἰς ὃτι θέλει χρειαστεῖ, νά ἰδῆ εἰς ἐκείνους τούς τόπους».
Το ποιητικό αυτό δημιούργημα του Αντωνίου Δαρκές αποτελεί ένα ακόμη αξιόλογο μνημείο της κυπριακής λογοτεχνίας, μνημείο του τέλους του 16ου αιώνα. Στο οποίο απαντώνται και πολλά κοινωνικά στοιχεία και ακόμη ασκείται και κοινωνική κριτική για διάφορα θέματα.
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια