Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η ακτή (αμμουδιά), είναι η ζώνη αλληλεπίδρασης μεταξύ της ξηράς και της θάλασσας. Αντιστοιχεί με την ακροθαλασσιά.

Η Κύπρος, σαν νησί, περιβάλλεται από θάλασσα. Το συνολικό μήκος των ακτών της ανέρχεται στα 782 χμ, από τα οποία τα 403 βρίσκονται από το 1974 κάτω από τουρκική κατοχή. Οι ακτές της Κύπρου, όπως είναι στη σημερινή τους μορφή, διαμορφώθηκαν στα τελευταία 6.000-8.000 χρόνια, μετά το τελευταίο λιώσιμο των παγετώνων. Τότε, με την τελευταία προέλαση της θάλασσας στη ξηρά, σταθεροποιήθηκε η βασική φυσιογνωμία της σημερινής ακτογραμμής.

Βλέπε λήμμα: Αττίλας '74

Δυο μεγάλα παράλληλα αντίκλινα αποτελούν τις οροσειρές του Πενταδάκτυλου και του Τροόδους. Ένα μικρότερο αποτελεί τον ημιορεινό όγκο του Ακάμα με προέκταση τις εξάρσεις Ακρωτηρίου, Πύλας και Κάβο Γκρέκο. Μεταξύ των δυο οροσειρών βρίσκεται η κεντρική πεδιάδα της Μεσαορίας, που αποτελεί ένα σύγκλινο, σε συνίζηση.   Ένα δεύτερο σύγκλινο σχηματίζεται μεταξύ Ακάμα και Τροόδους, από τη Χρυσοχού ως το Πισσούρι. Το κέντρο της χερσονήσου του Ακρωτηρίου και η λιμνώδης περιοχή Λάρνακας αποτελούν προεκτάσεις του. Αυτές οι γεωλογικές πτυχώσεις, αποτέλεσμα της αλπικής ορογένεσης, κατακλύστηκαν στα χαμηλά μέρη για τελευταία φορά από την Καλαβρία προέλαση της θάλασσας πριν από 2 εκατομμύρια χρόνια περίπου, και ρήγματα εμφανίστηκαν γύρω από το νησί, δίδοντάς του το σημερινό σχήμα. Στην Τεταρτογενή περίοδο, με τις συνεχείς περιόδους παγετώνων, σχηματίστηκαν θαλάσσιες αναβαθμίδες κατά μήκος των ακτών, όπως και ποτάμιες αναβαθμίδες κατά μήκος των ποταμών που έχουν την πηγή τους στο Τρόοδος.

Διαχωρισμός ακτών: Οι ακτές του νησιού χωρίζονται σε τμήματα που ορίζονται το καθένα από δυο σημαντικά ακρωτήρια. Από Α. προς Δ. είναι:

1. Βόρεια ακτή (ακρωτήρι Αποστόλου Ανδρέα- ακρωτήρι Κορμακίτη): Είναι αποτέλεσμα συνίζησης και καταβύθισης. Η αρχαία τεταρτογενής θαλάσσια αναβαθμίδα των 100 μ. σήμερα βρίσκεται σε επίπεδα από 100 μέχρι και 0 μ. Άλλες νεότερες θαλάσσιες αναβαθμίδες βρίσκονται σε ύψος 60,25,10,2 μ.

2. Δυτική ακτή (ακρωτήρι Κορμακίτη - ακρωτήρι Αρναούτη): Είναι επίσης αποτέλεσμα καταβύθισης. Κατά τόπους η επαφή βουνού και θάλασσας δίνει την εντύπωση βουνού που κολυμπά μέσα στη θάλασσα. Η κοιλάδα της Χρυσοχούς έχει καλυφθεί με ιζήματα Πλειόκαινης περιόδου. Προέκταση της κοιλάδας είναι ο ομώνυμος κόλπος.

3. Νοτιοδυτική ακτή (ακρωτήρι Αρναούτη - ακρωτήρι Ζευγάρι): Οι ψηλές ακτές του Ακάμα και οι θαλάσσιες αναβαθμίδες στην πεδιάδα Πάφου και στην περιοχή Επισκοπής δείχνουν μια παραλία μάλλον σταθερή, ενώ τεκτονικές κινήσεις χαρακτηρίζουν τον ενδιάμεσο χώρο— Κούκλια ως Κούριον.

4. Νότια ακτή (ακρωτήρι Ζευγάρι - ακρωτήρι Γκρέκο): Οι ΝΑ. παρυφές της οροσειράς του Τροόδους χωρίζουν την πεδιάδα Λεμεσού από αυτή της Λάρνακας. Παράλιες αποθέσεις απαντούνται σ' αυτό το τμήμα όπως εξάλλου και στα υπόλοιπα. Η έξαρση Κάβο Γκρέκο δείχνει απαλλαγμένη από τεκτονικές κινήσεις ενώ αυτό δεν συμβαίνει με τις περιοχές Πύλας και βόρεια του Κάβο Γκρέκο.

5. Ανατολική ακτή (ακρωτήρι Γκρέκο - ακρωτήρι Αποστόλου Ανδρέα): Είναι αποτέλεσμα σημαντικής συνίζησης. Οι προσχώσεις, από ποτάμιες αποθέσεις των τελευταίων λίγων χιλιάδων χρόνων, περισσότερο και απ' ό,τι στον κόλπο Μόρφου, διαμόρφωσαν τη σημερινή ακτή του κόλπου Αμμοχώστου, επεκτείνοντας τη ξηρά σε βάρος της θάλασσας.

Οι ακτές της Κύπρου είναι βασικά ανυψωμένες ακτές, δηλαδή ακτές που ξεπρόβαλαν από τη θάλασσα είτε για λόγους τεκτονικής, είτε για λόγους απόσυρσης της θάλασσας εξαιτίας των παγετώνων. Οι θαλάσσιες αναβαθμίδες, συνέπεια της διαβρωτικής ενέργειας, σε διαφορετικά επίπεδα, της θάλασσας πάνω στο μέτωπο της ξηράς, είναι εμφανείς στα κυπριακά παράλια, όπως π.χ. στη βόρεια ακτή, σ' εκείνες της Τηλλυρίας και της πεδιάδας Πάφου κλπ. Η οικονομική σημασία τους μπορεί να είναι σημαντική. Τέτοιες θαλάσσιες αναβαθμίδες χρησίμευσαν σαν υπόβαθρο για την κατασκευή παραθαλάσσιων δρόμων (Τηλλυρία), ή για τη δημιουργία καλλιεργήσιμων εκτάσεων και ανθρώπινων οικισμών. Η παράλια ζώνη της επαρχίας Κερύνειας, γνωστή σαν παράκτια πεδιάδα (χαμηλό οροπέδιο κατά τον William Dreghorn), είναι μια θαλάσσια αναβαθμίδα 25 μ. πάνω από το επίπεδο της θάλασσας, με μικρή κλίση προς τη θάλασσα. Ολόκληρη η περιοχή αυτή, είναι διάσπαρτη από χωριά μεγάλα και φιλοξενεί την ίδια την πόλη της Κερύνειας.

Στην Κύπρο υφίσταται μια ποικιλία ακτών: ακτές χαμηλές, αμμουδερές ή με χαλίκια και κροκάλες, και ακτές απόκρημνες, βραχώδεις. Ακτές που αποτελούν κατάληξη μιας εκτεταμένης πεδιάδας ή που αποτελούν απλώς την επαφή μεταξύ βουνού και θάλασσας. Θα χωριστούν έτσι οι ακτές σε χαμηλές και ψηλές.

Χαμηλές ακτές: Θεωρούνται ουσιαστικά οι ακτές των κόλπων όπου καταλήγουν παράλιες πεδιάδες (της Λεμεσού και της Λάρνακας) και προπαντός τα δυο άκρα της κεντρικής πεδιάδας της Μεσαορίας. Η Μεσαορία αποτελεί, όπως αναφέρθηκε, μια ζώνη συνίζησης που καταλήγει στη λεκάνη της Μόρφου δυτικά και στην ανατολική πεδιάδα ή πεδιάδα της Αμμοχώστου ανατολικά. Αυτές οι τέσσερις φυσικές περιφέρειες αποτελούν ισάριθμες προσχωσιγενείς περιοχές που δημιουργήθηκαν και διαμορφώθηκαν από σημαντικά ποτάμια δίκτυα (Σερράχης, Πηδιάς-Γιαλιάς, Γαρύλλης, Κούρης, Τρέμιθος). Στις περιπτώσεις Λεμεσού και Λάρνακας, η πολύπλοκη διεργασία των παράλιων ρευμάτων και η ανύψωση της στεριάς ή η απόκλιση της θάλασσας σφράγισαν τη σημερινή μορφή των παράλιων πεδιάδων. Οι ακρογιαλιές αυτών των περιοχών, μαζί και της κοιλάδας της Χρυσοχούς, έχουν λεπτά θραυσματογενή υλικά που σχηματίζουν ακτές με χαλίκια ή κροκάλες (κόλποι Χρυσοχούς, Επισκοπής, Λεμεσού ανατολικό τμήμα, Λάρνακας βόρειο τμήμα), ή ακτές αμμουδερές (κόλποι Μόρφου νότιο και βόρειο άκρο, Λεμεσού δυτικό τμήμα, Λάρνακας νότιο τμήμα, Αμμοχώστου). Αποτελούν αυτές οι ακτές τμήματα όπου το έργο της θάλασσας είναι βασικά δημιουργικό, δηλαδή η θάλασσα αποθέτει υλικά διαφόρων διαμέτρων με τάση να δημιουργεί αμμώδεις παραλίες.

Ψηλές ακτές: Είναι οι ακτές επαφής μεταξύ βουνού και θάλασσας και διακρίνονται: α) Στις απότομες επαφές που οφείλονται σε ρήγματα, π.χ. ακτές Τυλληρίας και Ακάμα. β) Ακτές που οφείλονται στην τεκτονική με εγκατακρημνίσεις, όπως στα ακρωτήρια Άσπρο και Πύλας, στις ακτές Ακρωτηρίου και νότια της Αμμοχώστου κλπ. γ) Στη βόρεια ακτή, κατεξοχήν βραχώδη που γεννήθηκε από καταβύθιση οφειλόμενη σε ρήγματα. Χαρακτηρίζεται δε από μια σημαντική θαλάσσια διάβρωση που ενισχύεται από το καθεστώς των ΒΔ. ανέμων που πνέουν στα παράλια. δ) Ακτές με παλιούς θαλάσσιους κρημνούς (ανυψωμένη γραμμή ακτής), π.χ. οι παραλίες Πάφου και Λεμεσού (στα τμήματα που τις αφορούν) και τμήματα της βόρειας ακτής.

Συνοψίζοντας και για τους δυο τύπους έχουμε βασικά τέσσερις περιοχές ακτών: α) Χαμηλά αμμουδερά ακρογιάλια, π.χ. κόλπος Αμμοχώστου, β) ακτές απότομες, π.χ. Ακάμας, γ) ακτές βραχώδεις μ' αμμουδιές, π.χ. ακτή Παραλιμνίου, και δ) ακτές κρημνώδεις με αμμουδιές, π.χ. κόλπος των Κοραλλίων. Μια ταξινόμηση των ακτών φαίνεται στον πίνακα που ακολουθεί:

Οι ψηλές ακτές αποτελούνται από ιζηματογενή πετρώματα όπως τον ασβεστολιθικό ψαμμίτη ή πουρόπετρα όπως είναι πιο γνωστός, και το φλύσχη της Κυθρέας. Η βόρεια ακτή είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα όπου οι βραχώδεις προεξοχές από ασβεστολιθικό ψαμμίτη και οι εσοχές ή κολπίσκοι από φλύσχη δείχνουν ότι η ακτή λαξεύεται με βάση τη σκληρότητα των πετρωμάτων της. Υπάρχουν κι άλλα πετρώματα κροκαλοπαγή, χαλικοπαγή ή αμμολιθικά. Στον Ακάμα τα πετρώματα, εκτός από τον ασβεστολιθικό ψαμμίτη, είναι και εκείνα του συμπλέγματος των Μαμωνιών ή και οφιολιθικά. Στην Τηλλυρία απαντούνται μόνο οφιολιθικά.

Παράκτια μορφώματα: Κατά μήκος των ακτών του νησιού κι ανάλογα με τις γεωλογικές δυνάμεις που εξασκήθηκαν ή τις διεργασίες των παράκτιων ρευμάτων, έχουν διαμορφωθεί τοποθεσίες ιδιαίτερης ομορφιάς που αποτελούν σημεία έλξης για τον διερχόμενο επισκέπτη. Έτσι στο βόρειο τμήμα του νησιού συναντούμε βραχώδεις ακτές, δαντελωτές με αμμουδιές, π.χ. στις τοποθεσίες Έξι μίλι. Πέντε μίλι, Αλακάτι, ή με κολπίσκους όπου οι άνεμοι έχουν επιστρώσει τις αιολικές θίνες, ψηλές, επιβλητικές αλλά ακινητοποιημένες στο χρόνο, με μια βλάστηση που τις καταλαμβάνει ή και που έχουν απολιθωθεί (π.χ. Έξι μίλι και ανατολικά της Κερύνειας). Αλλού η γή ακουμπά ομαλά στη θάλασσα, ο ορίζοντας πλαταίνει κι από τις δυο μεριές, και εκτεταμένες πλαζ αμμουδερές σχηματίζονται (κόλποι Αμμοχώστου, Μόρφου). Ορισμένες φορές οι παράκτιες αποθέσεις έφτιαξαν λωρίδες από ιζήματα που απέκοψαν τμήματα της θάλασσας στο μακρινό παρελθόν και σχημάτισαν τις γνωστές αλυκές Ακρωτηρίου και Λάρνακας, κατάλευκες το καλοκαίρι από τ' αλάτι, γαλανές το χειμώνα, βιότοποι που φιλοξενούν, άνοιξη και φθινόπωρο, μεταναστευτικά πουλιά. Στις Απλώστρες ή Λέιτυς Μάιλ του Ακρωτηρίου βρίσκεται η ωραιότερη εκτεταμένη πλαζ της νότιας ακτής. Γι’ αυτούς που επιθυμούν την αγριάδα και μεγαλοπρέπεια μαζί στο τοπίο, προσφέρονται οι ακτές των επαρχιών Λεμεσού και Πάφου, όπου ένας μπορεί ν' αγναντέψει τη θάλασσα να σπάζει μέσα σε αφρούς στα ύφαλα των κρημνών στο Κούριον, στο ακρωτήρι Άσπρο, στην Πέτρα του Ρωμιού με τη μυθολογική ομορφιά, στην Πέγεια, στον Ακάμα. Εκεί, καρστικά μορφώματα αναπτύσσονται, όπως οι θαλασσινές σπηλιές στην Πέγεια, εσωτερικές καταβόθρες, μικροβουλιαγμένες (Ακάμας), όλα μαρτυρία μιας αέναης πάλης του κύματος με τα ιζηματογενή κι άλλα πετρώματα των ακτών.

Βλέπε λήμμα: Σπηλιές και Πέγεια

Δυναμική ακτών: Οι ακτές δεν είναι δημιουργήματα στατικά. Μάλιστα η συνηθισμένη φυσιογνωμία τους μεταβάλλεται καθημερινά κάτω από την επίδραση των κυμάτων και της αλμύρας. Και ενώ είναι ανεπαίσθητη η μεταβολή στις βραχώδεις ακτές, στις αμμώδεις μπορεί να είναι θεαματική, π.χ. στις ακτές της Λάρας όπου βράχοι ξεπροβάλλουν τη μια μέρα και την άλλη σκεπάζονται με άμμο. Τα παράλια ρεύματα κουβαλούν υλικά από το ένα μέρος της ακτής στο άλλο, δημιουργούν στρωματικές αποθέσεις ή διαβρώνουν. Στον κολπίσκο Νησσί κοντά στην Αγία Νάπα, σχηματίζεται εποχιακά (το χειμώνα) ένα τόμπολο. Αυτό είναι γεωμορφολογικό φαινόμενο, μια ράχη ή ταινία αμμουδερή που ενώνει κάθετα τη ξηρά με το νησάκι που βρίσκεται 50 μ. από αυτήν. Μάλιστα την ίδια εποχή φαίνεται να σχηματίζεται υποθαλάσσια και μια άλλη παράλληλη ράχη που αν βγει στην επιφάνεια θα έχουμε το φαινόμενο του διπλού τόμπολο. Σε ένα τέτοιο φαινόμενο, κατασκεύασμα των παράλιων ρευμάτων και δινών με υλικό φερμένο από τους ποταμούς Κούρη και Γαρύλλη, οφείλεται προφανώς και η δημιουργία της χερσονήσου του Ακρωτηρίου με την αλυκή στο κέντρο της. Και η αλυκή της Λάρνακας, ανοιχτός κόλπος κάποτε, απομονώθηκε από τη θάλασσα με παράκτια ταινία, μόνο που αυτή σχηματίστηκε παράλληλα με τη ξηρά.

Πάνω στη διαδικασία των ακτών επεμβαίνει κι ο άνθρωπος. Το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι η κατασκευή κάθετων προβλήτων από ογκόλιθους σε ακτές που ανήκουν σε τουριστικές περιοχές και υποφέρουν από διάβρωση ή που δεν έχουν αρκετή άμμο, για προσάμμωση. Παράδειγμα η ακτή από τη Λεμεσό ως την Αμαθούντα.

Σημασία των ακτών: Ο παραλιακός χώρος μέχρι πριν από μισό αιώνα απωθούσε τους Κυπρίους που, παρόλο νησιώτες, δεν ήταν θαλασσινός λαός (αξίζει ν' αναφέρουμε πως τα παραθαλάσσια χωριά είναι ελάχιστα). Σιγά σιγά η παραλιακή αυτή ζώνη καθιερώθηκε σαν πηγή τροφής (θαλασσινά, ψάρια) και μπογιάς (φύκια), πηγή εισοδήματος (εμπορικά και τουριστικά λιμάνια ή και ψαρολίμανα), τόπος αναψυχής (παραθαλάσσια κέντρα) και τουρισμού (τουριστικά καταλύματα), πηγή κερδοσκοπίας (αξιοποίηση παραλιακής γης σε τουριστικές ζώνες), τόπος που συγκεντρώνεται κατά προτίμηση η βαριά βιομηχανία. Οι ακτές ωστόσο είναι πολύ εύθραυστες οικολογικά. Και είναι εδώ που ο κίνδυνος της ρύπανσης είναι μεγαλύτερος από οπουδήποτε αλλού. Η ρύπανση είναι ο υπ’ αριθμόν ένα κίνδυνος για την οικολογία των ακτών, που χρειάζονται προστασία.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια