Ακρίτας Λουκής
Πολιτικός, δημοσιογράφος και λογοτέχνης. Γεννήθηκε στη Μόρφου τον Αύγουστο του 1908. Πέθανε στις 7 Φεβρουαρίου 1965 σε νοσοκομείο του Λονδίνου. Παντρεύτηκε την Σύλβα Ακρίτα και απέκτησαν μια κόρη την επίσης γνωστή δημοσιογράφο Έλενα Ακρίτα. Η Σύλβα Ακρίτα υπήρξε η πρώτη γυναίκα βουλευτής στην ιστορία του ΠΑΣΟΚ, μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης και Υπουργός Υγείας, Πρόνοιας και Κοινωνικής Ασφάλισης
Ο Λουκής Ακρίτας ήταν το τέταρτο παιδί της εννεαμελούς οικογένειας του (Χατζη)Γιαννακού Χατζηλούκα από τη Ζώδια και της Μορφίτισσας Ελένης Καττιρτζήγιαννη.
Τέλειωσε το Παγκύπριο Γυμνάσιο και το Παγκύπριο Διδασκαλείο το 1925 κι από το 1926 μέχρι το 1930 εργάστηκε ως δάσκαλος στη Μόρφου στη Σύγκραση και το Κελλάκι.
Αφιέρωμα Λουκής Ακρίτας:
Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος -Αρχείο ΡΙΚ
Στα 22 του χρόνια ξεκίνησε τη δημοσιογραφική του δράση δημοσιεύοντας κείμενα του στην εφημερίδα της Λεμεσού, Χρόνος. Το 1929, ένα χρόνο αργότερα δηλαδή, μετεβη στην Αθήνα για να σπουδάσει αγγλική φιλολογία στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο. Παράλληλα, έγραφε για τις εφημερίδες Πρωία και Εστία και δούλευε ως ανταποκριτής για την κυπριακή εφημερίδα Πρωινή. Ακόμα και όταν κατατάχθηκε, το 1939, για να πολεμήσει στο αλβανικό μέτωπο, συνέχισε τη δημοσιογραφική του δράση, στέλνοντας ανταποκρίσεις σε εφημερίδες ενώ κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής εξέδιδε την παράνομη εφημερίδα, Καθημερινά Νέα μαζί με τον αδελφό του Ευριπίδη Ακρίτα.
Από το 1930 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα κι αφιερώθηκε στη δημοσιογραφία ενώ ταυτόχρονα σπούδαζε αγγλική φιλολογία. Στη λογοτεχνία εμφανίστηκε το 1931 με ένα διήγημα στο περιοδικό «Πρωτοπόροι».
Το 1935 κυκλοφόρησε στην Αθήνα το πρώτο του αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα «Νέος με καλάς συστάσεις» και τον επόμενο χρόνο το μυθιστόρημα «Ο Κάμπος». Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου πολέμου υπηρέτησε ως εθελοντής στο αλβανικό μέτωπο, ενώ κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής της Ελλάδας μπήκε στην αντίσταση κι εργάστηκε στον αντιστασιακό τύπο. Εξέδιδε παράνομα, μαζί με τον αδελφό του Ευριπίδη Ακρίτα, την αντιστασιακή εφημερίδα «Καθημερινά Νέα», η έκδοση της οποίας συνεχίστηκε και μετά την απελευθέρωση, μέχρι το 1946. Με την απελευθέρωση, εισέρχεται ενεργά στην πολιτική ζωή της Ελλάδας. Στα 1944 είναι ήδη μέλος της τριμελούς επιτροπής απελευθερώσεως, η οποία αποτελούσε κλιμάκιο της κυβέρνησης εθνικής ενότητας κατά την κατοχή. Τον ίδιο χρόνο διορίζεται, στην πρώτη μεταπελευθερωτική ελληνική κυβέρνηση, υφυπουργός Τύπου. Ηταν ανάμεσα σε αυτούς που υποδέκτηκαν τον πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου στην Αθήνα, τον Οκτώβριο του 1944. Συνέχισε το συγγραφικό και δημοσιογραφικό του έργο, ενώ μετά το τέλος του Εμφυλίου επέστρεψε στην πολιτική, στην ΕΠΕΚ του Νικόλαου Πλαστήρα και στις εκλογές του Μαρτίου 1951 εκλέχθηκε πρώτος σε σταυρούς βουλευτής Αθηνών. Την ίδια χρονιά, ως μέλος της ελληνικής αντιπροσωπείας στην 6η Σύνοδο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, στο Παρίσι, έθεσε για πρώτη φορά το ζήτημα της Κύπρου στον διεθνή οργανισμό. Μέλος του Συμβουλίου της Κυπριακής Εθναρχίας στην Αθήνα, παραιτήθηκε απογοητευμένος, ύστερα από την υπογραφή των συμφωνιών Ζυρίχης – Λονδίνου. Εκλέχθηκε βουλευτής στις εκλογές του 1963 και 1964 με την «Ένωση Κέντρου» και διετέλεσε, από τον Φεβρουάριο του 1964 μέχρι τον θάνατό του, υφυπουργός Παιδείας, έχοντας αναλάβει το κύριο βάρος της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης.
Το 1947 εξέδωσε το μυθιστόρημα «Αρματωμένοι», εμπνευσμένο από το έπος της Αλβανίας. Από το 1952 μέχρι το 1954 εκδίδει το περιοδικό «Ελληνικά Χρονικά», μαζί με τον αδελφό του Ευριπίδη Ακρίτα και στενό συνεργάτη τον Νικηφόρο Βρεττάκο.
Το 1956 δημοσίευσε στη «Νέα Εστία» το θεατρικό του έργο «Όμηροι». Από το 1959 εκδίδει το περιοδικό «Κόσμος Επιστήμη και Ζωή» με ποικίλη ύλη, συνολικά 136 τεύχη.
Βουλευτής Αθηνών εξελέγη και στα 1963 και 1964, με το κόμμα της Ένωσης Κέντρου, υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου. Ανέλαβε τότε ως υφυπουργός Παιδείας με υπουργό τον πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου, κι εργάστηκε με ζήλο και έμπνευση αλλά και με προοδευτικές ιδέες για την αναμόρφωση της εκπαίδευσης στην Ελλάδα κι ήταν ο εισηγητής της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης στη Βουλή των Ελλήνων.
Το 1965, το λογοτεχνικό περιοδικό «Κυπριακά Χρονικά» εξέδωσε τη θεατρική του τραγωδία «Θεοδώρα».
Ο Λουκής Ακρίτας, μια ξεχωριστή και φωτεινή μορφή του κυπριακού και γενικότερα του ελληνικού πνευματικού και πολιτικού χώρου, υπηρέτησε την πρόοδο και τη δημοκρατική αλλαγή στην Ελλάδα. Ελευθερία, δημοκρατία, πνευματική προκοπή, χαρακτηρίζουν το έργο και τις προσπάθειές του.
Το πεζογραφικό του έργο: Το πεζογραφικό έργο του Λουκή Ακρίτα συνάπτεται με σκληρές προσωπικές εμπειρίες και βιώματα. Στο μυθιστόρημα «Νέος με καλάς συστάσεις» περιγράφει την σκληρή περίοδο της ανεργίας. Στον «Κάμπο» κυριαρχεί η ρεαλιστική και ωμή πραγματικότητα των συγκρούσεων της κυπριακής υπαίθρου. Στους «Αρματωμένους» μιλά για το έπος της Αλβανίας που κι ο ίδιος το έζησε, σαν απλός στρατιώτης, σε όλες τις τραγικές και ηρωικές του στιγμές. Σαν πρώτη ύλη για το μυθιστόρημά του αυτό απετέλεσαν οι δικές του ανταποκρίσεις που έστειλε από το μέτωπο και δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα «Εστία» στην οποία είχε πιο πριν εργαστεί και σαν πολιτικός συντάκτης. Οι «Αρματωμένοι», που καλύτερα μπορούν να χαρακτηριστούν σαν μυθιστορηματικό χρονικό αντί μυθιστόρημα, θεωρούνται ένα από τα καλύτερα του είδους. Από τα άλλα του αφηγήματα που κατά καιρούς δημοσίευσε, ξεχωρίζει ιδιαίτερα το αφήγημα «Φορτίο ανθρώπου» που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Κόσμος Επιστήμη και Ζωή» που εξέδιδε ο ίδιος. Το κείμενο αυτό, αφιερωμένο στο παιδί του, επελέγη και από τον ίδιο τον Ακρίτα σαν το πιο αντιπροσωπευτικό της πεζογραφικής του δουλειάς (έρευνα Νέας Εστίας στα 1962).
Το θεατρικό του έργο: Το πρώτο του θεατρικό έργο, «Όνειρο αγάπης», ανεβάστηκε στο θέατρο το 1941 από τον θίασο της Μαρίκας Κοτοπούλη με τίτλο «Όπου αγαπά παιδεύει». Οι «Όμηροι» είναι το σημαντικότερο από τα θεατρικά του έργα. Σαν θέμα του έχει τα αντίποινα που εφαρμόζουν οι Γερμανοί κατακτητές σε ένα χωριό της Ελλάδας, σαν εκδίκηση προς τη δράση των αντάρτικων ομάδων. Είναι μια τραγωδία γραμμένη με βάση τη δομή των αρχαίων τραγωδιών: η υπόθεση εκτυλίσσεται μπροστά στην εκκλησία του χωριού, υπάρχει χορός, πλάθονται σύμβολα περισσότερο, αντί χαρακτήρες. Η «Θεοδώρα», θεατρική τραγωδία για τη βυζαντινή αυτοκράτειρα, αποδεικνύει ότι ο συγγραφέας της ήταν γνώστης της ατμόσφαιρας της εποχής αλλά και της γυναικείας ψυχολογίας.
Μετά τον θάνατο του Λουκή Ακρίτα, το έργο του συγκεντρώθηκε σε μια έκδοση «Απάντων» με πρόλογο του Γεωργίου Παπανδρέου.
Η εκπαιδευτική ταύτιση με Ελλάδα
Σε ότι αφορά την εμπλοκή του στο Κυπριακό Εκπαιδευτικό συστημα ο Λουκής Ακρίτας φέρεται να είναι ο εισηγητής της πολιτικής της ταύτισης των εκπαιδευτικών συστημάτων Κύπρου και Ελλάδας μια πολιτική που εκδηλώθηκε μετά τις διακοινοτικές ταραχές και την αποχώρηση των Τουρκοκυπρίων από τα πολιτειακά όργανα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Συγκεκριμένα ο Λουκής Ακρίτας ως υφυπουργός Παιδείας της Ελλάδας επί διακυβέρνησης Γεωργίου Παπανδρέου θα προτείνει την ταύτιση της ελληνοκυπριακής εκπαίδευσης με την ελλαδική εκπαίδευση, έχοντας πάντα κατά νου την μεταρρύθμιση που προτείνεται στην Ελλάδα. Το Μάρτιο του 1964, σε επίσκεψή του στο νησί θα δηλώσει έπειτα από συνάντησή του με τον Κ. Σπυριδάκι ότι «πρόθεσις της Ελληνικής Κυβερνήσεως είναι να ενοποιηθεί πλήρως η εθνική παιδεία της Νήσου με την της υπολοίπου Ελλάδος, να συντονισθούν δε και όλαι αι πνευματικαί, καλλιτεχνικαί και γενικώτερον, πολιτιστικαί εκδηλώσεις Ελλάδος και Κύπρου».
Είχε φυσικά προηγηθεί η επίσκεψη τριμελούς εκπαιδευτικής αντιπροσωπείας από την Ελλάδα στο νησί υπό τον κ. Φωτεινόπουλο για να αξιολογήσει την εκπαιδευτική κατάσταση. Η έκθεση που είχε υποβληθεί από την Επιτροπή Φωτεινόπουλου διατύπωνε έντονες ανησυχίες για την εκπαιδευτική πολιτική στην Κύπρο, η οποία φαινόταν να «απομακρύνεται» από τα όσα γίνονταν εν Ελλάδι.
Το θέμα της εκπαιδευτικής ταύτισης θα συζητηθεί σε συνάντηση του ισχυρού ανδρός της Κυπριακής Εκπαίδευσης Κωνσταντίνου Σπυριδάκι με τον Λουκή Ακρίτα στην Αθήνα – χωρίς, ωστόσο, να υπάρχουν δείγματα γραφής μιας αναλυτικής σε περιεχόμενο πρότασης, ως προς το σε τι θα συνίστατο η πολιτική της «ταύτισης». Παρόλα αυτά, η γενικόλογη πρόταση περί «ταύτισης» θα υλοποιηθεί με τον Κ. Σπυριδάκι να τη χαρακτηρίζει «αυτονόητον εθνικόν καθήκον». Επιστέγασμα όλης αυτής της προσπάθειας θα είναι το ψήφισμα που θα υιοθετήσει ομόφωνα η Ελληνική Κοινοτική Συνέλευση της Κύπρου στις 25 Ιουνίου του 1964, στο οποίο αναφέρονται αυτολεξεί τα εξής:
«Επειδή η παιδεία αποτελεί βάσιν της εθνκής των Ελλήνων παραδόσεως και ανυπέρβλητον αξίαν εις την δημιουργικήν πορείαν του έθνους και επειδή η παιδεία των Ελληνοπαίδων της Κύπρου επί αιώνας αγωνισαμένη κατά μυρίων επιβουλών προερχομένων εκ των εκάστοτε κατακτητών της νήσου διετήρησε ακμαίον τον εθνικόν αυτής χαρακτήρα, επιτυχούσα μετά τον εθνικό αγώνα 1955-59 την πλήρη αυτής απελευθέρωσιν και επειδή η εθνική παιδεία των Κυπρίων είναι ανεξάρτητος πολιτικών σχημάτων το δε μέλλον αυτής είναι συνυφασμένον μετά του εθνικού μέλλοντος της Κύπρου και ολοκλήρου του έθνους, ΔΙΑ ΤΑΥΤΑ, η Ελληνική Κοινοτική Συνέλευσις αποφασίζει:
Όπως η εν Κύπρω Παιδεία ταυτισθή ως προς τα κατευθύνσεις και τα προγράμματα προς την εν Ελλάδι εισαγομένην μεταρρύθμισιν,
Όπως η Επιτροπή Διοικήσεως της Συνελεύσεως μελετήση τα αναγκαία νομοθετικά ή άλλα μέτρα προς ταχυτέραν και κατά το δυνατόν πληρεστέραν επίτευξιν της ειρημένης ταυτίσεως,
Όπως η Επιτροπή Διοικήσεως μελετήση περαιτέρω την λήψιν και άλλων νομοθετικών και διοικητικών μέτρων προς πλήρη και κατά το δυνατόν ταύτισιν των εν Κύπρω εκπαιδευτικών πραγμάτων προς τα εν Ελλάδι».
Προφανώς, αρκετοί κατοπινοί μελετητές της ιστορίας της Κυπριακής Εκπαίδευσης θεώρησαν ότι αυτό το ψήφισμα αποτελούσε και το ουσιαστικότερο τεκμήριο για την πανθομολογουμένην κοινή πορεία των δύο εκπαιδευτικών συστημάτων. Δεν πρόσεξαν, όμως, το λεκτικό της τελευταίας παραγράφου που αναφέρεται σε «κατά το δυνατόν ταύτισιν» και, προφανώς, δεν εντόπισαν ότι, στην πραγματικότητα και με βάση τα γεγονότα που ακολούθησαν, η πολιτική της «ταύτισης» ουδέποτε προσδιορίστηκε με σαφήνεια και ουδέποτε ακολουθήθηκε. Η κατάλυση της δημοκρατίας από την απριλιανή δικτατορία σήμανε στην πραγματικότητα και το τέλος της μεταρρύθμισης του Γ. Παπανδρέου, έστω και εάν η Χούντα σημείωνε με έμφαση προς η μεταρρύθμιση δεν είχε ανατραπεί.
Πηγές:
- Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
- Περί Ιστορίας -Πέτρου Παπαπολυβίου
- Ανδρέα Κασουλίδη: Λουκής Ακρίτας: ο πατέρας της πολιτικής της "ταυτισης".
Φώτο Γκάλερι
