Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Κύπριος συλλέκτης έργων τέχνης, με αξιόλογη προσφορά στα πολιτιστικά δρώμενα, μέλος της γνωστής οικογένειας Πιερίδη, της Λάρνακας. Είναι πρόεδρος του Ιδρύματος Πιερίδη το οποίο δημιούργησε το  1983 και τέθηκε στην υπηρεσία του κυπριακού αρχαίου πολιτισμού και της γενικότερης πολιτιστικής παράδοσης της Κύπρου, δημιουργώντας σε Ελλάδα και  Κύπρο εννέα Μουσεία, Πινακοθήκες και Βιβλιοθήκη Ιστορίας της Τέχνης. Γνωστός για το πηγαίο χιούμορ έχει εκδόσει τη βιογραφία του με τίτλο «Η ζωή με χιούμορ» (εκδόσεις Καστανιώτης, 2004).

 

Γεννήθηκε το 1937 στη Λάρνακα. Αποφοίτησε από το Εμπορικό Λύκειο Λάρνακας και σπούδασε Οικονομικές Επιστήμες και Νομικά στο ελβετικό Πανεπιστήμιο της Λωζάννης μεταξύ 1955-1960. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του διετέλεσε Πρόεδρος τού Συνδέσμου Ελλήνων Φοιτητών η ΑΘΗΝΑ - ΜΙΝΕΡΒΑ (1892). Το 1960, χρονιά της ανεξαρτησίας της Κύπρου, επέστρεψε στην Κύπρο και ανέλαβε διευθυντικές θέσεις στο ναυτιλιακό, τραπεζικό, ασφαλιστικό, τουριστικό και ξενοδοχειακό όμιλο εταιρειών της οικογένειάς του, με έδρα την Αμμόχωστο.

 

Βλέπε λήμμα: Αμμόχωστος- Τουρισμός, σύγχρονη ζωή

 

Το 1968 έγινε γενικός πρόξενο της Σουηδίας στην Κύπρο, την οποία υπηρέτησαν ως πρόξενοι οι τέσσερις προηγούμενες γενιές της οικογένειας, από το 1892. Το καλοκαίρι του 1974 με την  τουρκική εισβολή έχασε μεγάλο μέρος της περιουσίας του και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα όπου δραστηριοποιήθηκε στον τοµέα της ναυτιλίας.

Στο σπίτι του στη Γλυφάδα άρχισε να δημιουργεί τη δική του συλλογή –αποκλειστικά σύγχρονης ελληνικής (ελλαδικής και κυπριακής) ζωγραφικής, γλυπτικής, καλλιτεχνικής κεραμικής και χαρακτικής–, που στον κολοφώνα της περιελάμβανε 1.089 έργα, από την περίοδο της Γενιάς του ’30 μέχρι τη Γενιά του ’80.  Από το 1983, η Πινακοθήκη ανέπτυξε εντατικές πολιτιστικές δραστηριότητες στην Αθήνα, στην περιφέρεια και το εξωτερικό. Επιπλέον οργάνωσε βιβλιοθήκη νεοελληνικής τέχνης και χρηματοδότησε εξειδικευμένες εκδόσεις, για τη μελέτη τόσο της κυπριακής αρχαιολογίας, όσο και της ελληνικής τέχνης στον 20ό αιώνα. 

 

Επιστροφή στην Κύπρο

Το 1996 που επέστρεψε στην Κύπρο και εγκαταστάθηκε στο σπίτι της οικογένειας Πιερίδη στη Λάρνακα, όπου οργάνωσε και το Αρχαιολογικό Μουσείο με μοναδικά έργα αρχαίας τέχνης της Κύπρου. Μαζί με τον Γιώργο Τορναρίτη συνέστησαν το Ίδρυμα Τορναρίτη – Πιερίδη Θαλάσσιας Ζωής, στο οποίο παραχώρησε ως δωρεά την προσωπική του συλλογή από απολιθώματα, κοχύλια και σπάνιο φωτογραφικό υλικό. Το Ίδρυμα προχώρησε στη δημιουργία δύο ξεχωριστών Μουσείων:  Το Μουσείο Θαλάσσιας Ζωής Τορναρίτη – Πιερίδη, το οποίο τώρα στεγάζεται στην Αγία Νάπα και φέρει το όνομα «Θάλασσα» και το Μουσείο Παλαιοντολογίας Τορναρίτη – Πιερίδη στις παλαιές αποθήκες στη Λάρνακα. Και τα δύο μουσεία είναι τα πρώτα του είδους τους στην Κύπρο, το δε «Θάλασσα» βραβεύθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση ως ένα από τα καλύτερα Μουσεία της Ευρώπης.

 

Με δική του συμβολή δημιουργήθηκαν το Δημοτικό Κέντρο Τεχνών Λευκωσίας – Συνεργασία Ίδρυμα Πιερίδη στην Παλιά Ηλεκτρική, το Αρχαιολογικό Μουσείο Πιερίδη στη Λάρνακα και το Εθνογραφικό στο Αυγόρου με τις συλλογές της μητέρας του. Το  ομώνυμο Αρχαιολογικό Μουσείο στη Λάρνακα με συλλογές πέντε γενεών της οικογένειας αρχίζει με ευρήματα της Νεολιθικής Εποχής της Κύπρου και καταλήγει στην Ελληνιστική (για την Κύπρο, Πτολεμαïκή) περίοδο, τη Ρώμη, το Βυζάντιο, τους τρεις αιώνες Φραγκοκρατίας των Λουζινιανών έως και την Ενετοκρατία μέσα από 3.200 εκθέματα. Το Εθνογραφικό Μουσείο φιλοξενεί τις λαογραφικές συλλογές (19ου–αρχές 20ού αιώνα) με δωρεές της μητέρας του Θεοδώρας, της αδελφής του Λουκίας και της ανιψιάς της Ευγενίας Μαντοβάνη-Αστζιάν, αποτελείται, δε, από 400 και πλέον κεντήματα, υφαντά, έργα ξυλογλυπτικής, καλαθοπλεκτικής, αργυροχοΐας, αγροτικής χρήσης, παλαιές προικώες κασέλες, έργα ναΐφ ζωγράφων κ.ά. Τόσο η αρχαιολογική όσο και η συλλογή λαϊκής τέχνης βρίσκονται σήμερα κάτω από Καταπίστευμα με το Πολιτιστικό Ίδρυμα Τράπεζας Κύπρου, υπό τη διεύθυνση του Πήτερ Αστζιάν, γενικού γραμματέα του Κοινωφελούς Ιδρύματος Πιερίδη.

 

 

Η αγάπη του για την αρχαία τέχνη

Γόνος μιας από τις πιο εμβληματικές οικογένειες της Κύπρου, ο Δημήτρης Πιερίδης είχε την τύχη να γεννηθεί σε ένα σπίτι που περισσότερο έμοιαζε με μουσείο, το οποίο ανήκε στον παππού του, τον Δημήτρη Πιερίδη, ο οποίος, με τη σειρά του, έφερε το ίδιο όνομα με το δικό του παππού, γνωστό λόγιο του 19ου αιώνα, συνεργάτη του Καποδίστρια και συλλέκτη αρχαιοτήτων από το 1830. Βλέποντας τη λατρεία, κυριολεκτικά, των γονιών του για την Κύπρο, την ιστορία της, τη λαϊκή της τέχνη –κυρίως η μητέρα του με μέντορα τη φίλη της, σημαντική εθνογράφο Αθηνά Ταρσούλη– μπολιάστηκε και μεγαλώνοντας πήρε το μήνυμα της ευθύνης και του συνεχιστή.

 

Βλέπε λήμμα: Διακοινοτικές ταραχές 1963

 

Μεγάλο μέρος αρχαιοτήτων της συλλογής Πιερίδη κατάφερε να διαφυλάξει την περίοδο των περίοδο των διακοινοτικών, στους τ/κ θύλακες όπου γίνονταν εκσκαφές και δεν μπορούσε να επέμβει η Αστυνομία. Τον Μάρτιο του 1964 ήρθαν στην Κύπρο 10.000 στρατιώτες των Ηνωμένων Εθνών για να αντιμετωπίσουν την κατάσταση. Σε ορισμένα από αυτά τα χωριά, που έκρυβαν στα σπλάχνα τους αριστουργηματικές προϊστορικές νεκροπόλεις, γίνονταν παράνομες εκσκαφές. Το Τμήμα Αρχαιοτήτων -βλέποντας τη λεηλασία των αρχαιολογικών θησαυρών και την εξαγωγή τους στο εξωτερικό- επέτρεψε σε αρχαιόφιλους συλλέκτες να τους προστατεύσουν αγοράζοντάς τους. Εκείνη την εποχή ήμασταν μόνο δυο αγοραστές: ο Δημήτρης Πιερίδης και ο Χριστάκης Χατζηπροδρόμου από την Αμμόχωστο, του οποίου η μοναδική συλλογή λεηλατήθηκε με την τουρκική εισβολή. Σημαντικά νεκροταφεία προϊστορικά, όπως στον Κοτσιάτη, στο Μαρκί, ή στη Σουσκιού στην Πάφο, που βρέθηκαν στους τ/κ θύλακες γινόταν τρομερές παράνομες εξαγωγές, από τους πάντες, οπότε ο Δημήτρης Πιερίδηςήταν  σε επαφή με κάποιους Τ/κ από τους οποίους αγόραζε τις αρχαιότητες, διαφυλάσσοντας  έτσι 620 αριστουργήματα. Κατά την εκστρατεία του την περίοδο 1964-1974 στα τ/κ χωριά μπόρεσε και συγκέντρωσε πάμπολλα αριστουργήματα, ιδίως από την προϊστορική εποχής με ιδιαίτερη αγάπη στα  χειροποίητα ερυθρά στιλβωτά αγγεία του 2300-1950 π.Χ. της πρώιμης Εποχής του Χαλκού.

Διηγείται ο ίδιος:

»Ο πατέρας μου πέθανε το 1967. Ένα βράδυ του 1969 ήρθε στον ύπνο μου ολοζώντανος και μου είπε τη λέξη Μαρκί. Πήρα τη μητέρα μου τηλέφωνο και της το είπα, αλλά δεν μπορούσαμε να καταλάβουμε τι σήμαινε η λέξη. Την ίδια μέρα έφθασε ο “κατάσκοπός” μου. “Κύριε Πιερίδη, βρέθηκαν πολλά αντικείμενα, κόκκινα ερυθροστιλβωτά”, μου είπε. Βάλαμε τη σημαία της Σουηδίας στο προξενικό αυτοκίνητό μου, πήραμε τον δρόμο για τον Κοτσιάτη και τελικά φτάσαμε, πού; Στο άγνωστο σε μένα Μαρκί! Ένα μικρό χωριό με 90 Τ/κ κατοίκους. Με υποδέχθηκε ο κοινοτάρχης με ένα αριστουργηματικό αγγείο, τον “Κύκλο της Ζωής”. Μου λένε, “ούτε το Λούβρο, ούτε το Βρετανικό Μουσείο έχει το ίδιο”, και ότι το πούλησαν ήδη. Εγώ διπλασίασα την τιμή και το πήρα στην αγκαλιά μου. Έγινα συχνός επισκέπτης στο Μαρκί το 1968 - 1969. Αγόραζα συνέχεια, ξόδεψα χιλιάδες λίρες. Το χωριό είχε πλινθόχτιστα σπιτάκια και ένα ετοιμόρροπο καφενείο. Την τρίτη φορά που πήγα, για μια κοσμηματοθήκη του 2.000 π.Χ., υπήρχε καινούργιο καφενείο και καινούργια σπίτια. Με υποδέχθηκαν με χειροκρότημα και μου είπαν “να σου κάνουμε άγαλμα και να το βάλουμε δίπλα στον Ατατούρκ”. Τους απάντησα “δεν θέλω άγαλμα, όταν πεθάνω, κάνετε μια προτομή να με θυμάστε”. Μετά από δυο μήνες, πηγαίνοντας στο Μαρκί, μου δείχνουν τα νέα ευρήματα και ο επικεφαλής μου λέει, “εμείς αποφασίσαμε, …περιτομή σου να κάνουμε...”. Κι αν δεν ήταν γλωσσικό λάθος; Έφυγα τρέχοντας.

 

»Ένα χρόνο μετά, το 1970, ήρθε ο “κατάσκοπός” μου και μου είπε ότι βρήκαν χαλκολιθικά στο χωριό Σιουσκιού στην Πάφο. Στο φυλάκιο έξω από το χωριό με σταμάτησε ένας αξιωματικός της Εθνικής Φρουράς. “Πού πάτε κύριε πρόξενε;”, μου λέει, “το χωριό έχει 80 κατοίκους και είναι επικίνδυνο. Θα πάτε ιδίω κινδύνω γιατί η σημαία σας μοιάζει με την Ελληνική”.  Δεν τον άκουσα φυσικά και ανεβαίνοντας στο χωριό, με σταμάτησαν άντρες του αποσπάσματος της Δανίας. Μου είπαν και αυτοί ότι υπάρχει κίνδυνος. Τους πρότεινα να μου δώσουν συνοδεία για να πάω. Εντέλει, οι κάτοικοι, με πήγαν σε ένα κούφωμα βράχου, όπου μου έδειξαν ένα ειδώλιο γυμνής ανδρικής μορφής, ένα αριστούργημα. Ήταν πολύ εντυπωσιακό. Το Εθνικό Πανεπιστήμιο των Αθηνών εκτιμά ότι είναι της εποχής 5.000-4.000 π.Χ. Οι αρχαιολόγοι υποστηρίζουν ότι είναι το μεγαλύτερο και αρχαιότερο ειδώλιο που βρέθηκε σε όλο τον ελληνικό κόσμο. Το πήρα στην αγκαλιά μου, μαζί με άλλα σταυρόσχημα ειδώλια και κάποια αγγεία. Όταν μου είπαν το ποσό, τους απάντησα ότι μαζί μου είχα μόνο 4.000 λίρες μετρητά που δεν έφθαναν. Έτσι συμπλήρωσα την επόμενη μέρα.

 

»Σε μια άλλη περίπτωση, με ειδοποίησαν για δυο αριστουργηματικά επιτύμβια αγάλματα της Κλασικής Εποχής του 400 π.Χ. που βρέθηκαν ακέραια στο αρχαίο Μάριον, στην Πόλη της Χρυσοχούς. Τα είχαν σε κουτιά που έγραφαν απ’ έξω “Brooklyn Museum - New York”. Τους είπα να τους δώσω τα διπλάσια λεφτά απ’ ό,τι τους πρόσφεραν, αλλά ήταν ανένδοτοι. Τότε, ένας από αυτούς μου είπε, “αν μας φέρετε ώς το απόγευμα δύο καινούργια διπλοκάμπινα, να τα πάρετε”. Αυτό ήταν το ιαπωνέζικο αντίτιμο για να μείνουν αυτά τα αριστουργήματα στην Κύπρο. Γινόταν ένα απίστευτο λαθρεμπόριο εκείνη την εποχή. Από τα σπλάχνα της Κύπρου έχουν εξαχθεί σπάνιοι θησαυροί. Εκείνη την περίοδο, 1964 με 1974, κατάφερα να συλλέξω 620 αριστουργήματα που προστέθηκαν στα 2.500 αντικείμενα της συλλογής μας. Μιας συλλογής πέντε γενεών». 

 

Απόσπασμα από το βιβλίο του Δημήτρη Πιερίδη, “Η ζωή με χιούμορ”

«Με την Αλίκη Βουγιουκλάκη, κάναμε καλή παρέα  όταν βρέθηκε αρχές της δεκαετίας του ’60 με τον θίασό της στην Κύπρο. Οι ηθοποιοί του θιάσου διέμεναν πότε στη Λευκωσία και πότε στη Λάρνακα στο ξενοδοχείο «Τα Τέσσερα Φανάρια».

 

»Είχα αγοράσει ένα σπορ αυτοκίνητο μάρκας Volvo. Ένα βράδυ μετά την παράσταση στο θέατρο “Royal” στη Λευκωσία, συνόδεψα την Αλίκη στη Λάρνακα. Ήταν περασμένα μεσάνυχτα και η πόλη κοιμόταν βαθιά. “Άσε με, βρε Δημήτρη, να το οδηγήσω”, με παρακάλεσε.

 

»Και βέβαια εγώ δέχτηκα με χαρά. Σε μια στροφή του δρόμου κάπου στα προάστια της Λευκωσίας, το Βόλβο βρέθηκε χωμένο κατά το ήμισυ στο ισόγειο μιας πλινθόκτιστης κατοικίας. Τα παιδιά φοβισμένα έκλαιγαν και έτρεχαν πάνω-κάτω, η μάνα τους τσίριζε, ο πατέρας έψαχνε το δίκανο κυνηγετικό όπλο του για να υπερασπιστεί το βιος του, ενώ η γιαγιά μάς καταριόταν.

 

»Σε όλη αυτή την αναπουμπούλα ανοίγει η πόρτα του οδηγού και εμφανίζεται χαριέστατη, η θεά Αλίκη λέγοντάς τους: “Σας αναστατώσαμε; Συγγνώμη βρε παιδιά. Δεν το θέλαμε!”

 

»Η αλλαγή του σκηνικού με την εμφάνιση της Αλίκης ήταν εντυπωσιακή, με πρώτη τη γιαγιά να φωνάζει ενθουσιασμένη: “H Βουγιουκλάκη στο σπίτι μας, η Βουγιουκλάκη στο φτωχικό μας!”

 

“Στο μισοκατεστραμμένο”, σιγοψιθύρισα.

 

»Απαθανάτισα με τη φωτογραφική μου μηχανή τη φαμίλια να ποζάρει με τη σταρ, ενώ  συμφώνησα με τον πατέρα της οικογένειας τις λεπτομέρειες για την άμεση αποκατάσταση των ζημιών του σπιτιού από το νυχτερινό στραβοδήγημα της Αλίκης!

 

»Όμως αυτά ήταν πια δευτερεύοντα θέματα».

 

 

Ο Δημήτρης Πιερίδης διετέλεσε μεταξύ άλλων:

Αντιπρόεδρος τού Συμβουλίου τού Πανεπιστημίου Κύπρου (1998-2001).

Μέλος από το 2016, τού Συμβουλίου τού Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου.

Κρατικές και Κυβερνητικές τιμητικές διακρίσεις:

1970: Ο Βασιλεύς τής Σουηδίας Γουσταύος 6ος Αδόλφος τού απονέμει το παράσημο τού Ιππότη Πρώτης Τάξεως τού Βασιλικού Τάγματος Βάζα.

1992: Ο Βασιλεύς τής Σουηδίας Κάρολος 16ος Γουσταύος, προσωπικά τού απονέμει στη Στοκχόλμη τα διάσημα τού Ταξιάρχη τού Τάγματος τού Πολικού Αστέρα.

1996: Ο Πρόεδρος τής Κυπριακής Δημοκρατίας Γλαύκος Κληρίδης τού επιδίδει το χρυσό μετάλλιο Ζήνωνος τού Κιτιέως για την προσφορά του στο κοινωνικό σύνολο.

2000: Η Κυβέρνηση τής Γαλλίας διά τής Υπουργού Πολιτισμού τον αναγορεύει Αξιωματικό τού Τάγματος των Γραμμάτων και Τεχνών.

2001: Ο Πρόεδρος τής Γαλλικής Δημοκρατίας Jacques Chirac τον προάγει σε Ταξιάρχη τού Εθνικού Τάγματος τής Αξίας.

2001: Η κυβέρνηση τής Ιταλίας διά τού Προέδρου Carlo Agelio Ciampi και τού Πρωθυπουργού Silvio Berlusconi τού απονέμει τον Ταξιάρχη τού Εθνικού Τάγματος τής Αξίας.

2002: Ο Πρόεδρος τής Ελληνικής Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Στεφανόπουλος τού απονέμει τον Χρυσό Σταυρό τού Τάγματος τής Τιμής. Το τιμητικό δίπλωμα συνυπογράφει ο Υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Α. Παπανδρέου.

2004: Ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Τάσσος Παπαδόπουλος τού επιδίδει το κρατικό βραβείο για τη διάσωση και προβολή της αρχαιολογικής κληρονομιάς της Κύπρου.

2011: Η Κυπριακή Κυβέρνηση διά τού Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού τον βραβεύει με το βραβείο «Στασίνος» για τον Πολιτισμό. Υπουργός ο Καθ. Δρ Ανδρέας Δημητρίου.

2013: Ο Πρόεδρος Dr Giorgio Napolitano τού απονέμει το εκ των ανωτάτων παρασήμων τής Ιταλικής Δημοκρατίας, τού Μεγάλου Αξιωματούχου τού κράτους και το Αστέρι τής Ιταλίας, για τη μεγάλη προσφορά του στη διάδοση τού Δυτικού (Ευρωπαϊκού) Πολιτισμού.

2014: Ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας Κάρολος Παπούλιας τού απονέμει την υψηλή διάκριση τού Ανώτερου Ταξιάρχη τού Τάγματος τής Τιμής, στο Προεδρικό Μέγαρο Αθηνών.

 

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια

Polignosi.com

«Η ζωή με χιούμορ», Δημήτρης Πιερίδης,  εκδόσεις Καστανιώτης, 2004.