Ώλενος
Αρχαία ελληνική πόλη της Πελοποννήσου. Τόσο η Ώλενος όσο και η Δύμη ήταν πόλεις της Αχαΐας (Παυσανίας, Ἑλλάδος Περιήγησις, 7, 17. 5).
Την Ώλενο, την Δύμη και την Βούραν αναφέρει σε στίχους του ο Λυκόφρων (Ἀλεξάνδρα, στίχοι 590 - 591), σε σχέση προς αποικισμό της Κύπρου από Αχαιούς, με αρχηγό τον Κηφέα*:
...Κηφεύς δέ καί Πράξανδρος...
....
πέμπτοι τέταρτοι γαῖαν ἴξονται θεᾶς
Γόλγων ἀνάσσης ۬ ὤν ὁ μέν Λάκων ۬ ὄχλον
ἄγων Θεράπνης, θάτερος δ' ἀπ' Ὠλένου
Δύμης τε Βουραίοισιν ἡγεμών στρατοῦ...
Σε μετάφραση:
...Μά ο Κηφεύς κι ο Πράξανδρος...
θα φθάσουν πέμπτοι τέταρτοι στη γη της θεάς
της άνασσας των Γόλγων۬ κι ο ένας σέρνοντας
όχλο Λακωνικό απ' τη Θεράπνη, κι ο άλλος
απ' την Ώλενο κι από τη Δύμη, των Βουραίων
στρατηλάτης...
Η θεά η άνασσα των Γόλγων είναι, βέβαια, η Κύπριδα Αφροδίτη. Συνεπώς ο Κηφεύς κι ο Πράξανδρος με λαό από την Θεράπνη της Λακωνίας και την Ώλενο και την Δύμη της Αχαΐας, είχαν έλθει στη γη αυτής της θεάς, δηλαδή στην Κύπρο. Τούτο διευκρινίζει κι ο Τζέτζης, στα Σχόλιά του εις Λυκόφρονα, όπου όμως θεωρεί ότι ο Κηφεύς είχε έλθει από την Αχαΐα κι ο Πράξανδρος από τη Λακωνία.
Τον Πράξανδρο αναφέρει ως Λάκωνα, και ιδρυτή της Λαπήθου στην Κύπρο, κι ο Στράβων:
...Λάπαθός τε ἐστί πόλις ... Λακώνων κτίσμα καί Πραξάνδρου...
Συνεπώς από την Ώλενο και την Δύμη είχαν εποικίσει την Κύπρο Αχαιοί με αρχηγό τον Κηφέα. Το χωριό Δύμες της Πιτσιλιάς ίσως διασώζει αρχαίο τοπωνύμιο, σχετιζόμενο με την Δύμη της Αχαΐας.
Οι Βουραίοι, τους οποίους επίσης αναφέρει στους στίχους του ο Λυκόφρων, ήσαν κάτοικοι της Βούρας, άλλης μιας αρχαίας αχαϊκής πόλης, που βρισκόταν κοντά στην αρχαία πόλη Κερύνεια της Πελοποννήσου (πράγμα σημαντικό, αφού το όνομα της αρχαίας αυτής πελοποννησιακής πόλης φέρει ως σήμερα η Κερύνεια της Κύπρου).
Ο Κηφεύς, συνεπώς, υπήρξε ο αρχηγός κύματος Αχαιών αποίκων που, μετά τα Τρωικά, είχαν εποικίσει την Κύπρο. Οι άποικοι που έφερε μαζί του κατάγονταν από τρεις πόλεις, την Ώλενον, την Δύμην και την Βούραν. Δεν κατονομάζονται όμως στις αρχαίες πηγές οι πόλεις τις οποίες οι άποικοι αυτοί είχαν ιδρύσει στην Κύπρο. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι αυτές θα είχαν πάρει τις ονομασίες των αντίστοιχων ελληνικών πόλεων από τις οποίες οι άποικοι είχαν ξεκινήσει, όπως συνέβη και με πολλές άλλες κυπριακές πόλεις (Σαλαμίς, Αιπεία, Κερύνεια, κλπ.).
Μια τολμηρή υπόθεση είναι ότι οι άποικοι από την Ώλενο είχαν εγκατασταθεί στην Τηλλυρία, κοντά στο σημερινό χωριό Πωμός. Την υπόθεση αυτή κάνουμε γνωρίζοντας ότι εκεί υπήρχε οικισμός των Βυζαντινών χρόνων, που ονομαζόταν Ελένη ή και Αγία* Ελένη και βρίσκεται σημειωμένος σε παλαιούς χάρτες ως S. Εleni. Επίσης το κοντινό ακρωτήρι του Πωμού ονομαζόταν κι ακρωτήρι* Αγία Ελένη ή κάπο ντε Σαντ' Έλενα, προφανώς λόγω του εκεί οικισμού.
Είναι πιθανό η αρχαία πόλη Ώλενος να έγινε Ελένη κατά τους πρώτους Χριστιανικούς αιώνες, στη συνέχεια δε να συνδέθηκε από την εκκλησιαστική παράδοση με την αγία Ελένη και την επίσκεψή της στην Κύπρο τον 4ο μ.Χ. αιώνα.
Βάσει της υποθέσεως αυτής, είναι δυνατό ο οικισμός Ελένη των Βυζαντινών χρόνων να ήταν η αρχαία Ώλενος, ιδρυμένη από Αχαιούς αποίκους υπό τον Κηφέα. Με το ίδιο δε σκεπτικό μπορούμε να υποθέσουμε ότι είχαν ιδρυθεί και πόλεις με τις ονομασίες Δύμη και Βούρα. Εάν δε η Δύμη διασώζεται ως τοπωνύμιο στην ονομασία του χωριού Δύμες του Τροόδους, είναι δυνατό η Βούρα να ήταν η πόλη που αργότερα αναφέρεται από τον Στράβωνα ως Βοόσουρα* και που βρισκόταν στα παράλια, μεταξύ Κουρίου και Παλαιπάφου, ίσως κοντά στο σημερινό χωριό Πισσούρι.