Ψύλλος
Pulex irritans. Οικογένεια: Pulicidae. Μικρό έντομο, χωρίς φτερά, ένα από τα τρία είδη που παρασιτούν και στον άνθρωπο, και τρέφονται με το αίμα τόσο των ανθρώπων, όσο και των ζώων και των πουλιών. Τα άλλα, δυο είδη είναι ο κορκός (Cimex lectularius) και η φτείρα (Pediculus humanus). Ήταν πραγματική μάστιγα για τον άνθρωπο προτού ανακαλυφθούν τα εντομοκτόνα.
Ανήκουν στο γένος Siphonaptera, υπάρχουν δε 1.100 γνωστά είδη ψύλλων στον κόσμο. Χωρίζονται σε επτά οικογένειες: Pulicidae, Tungidae, Hystrichopsyllidae, Ischnopsyllidae, Dolychopsyllidae, Malacopsyllidae, Vermipsyllidae.
Είναι έντομα προσαρμοσμένα σε παρασιτικό τρόπο ζωής, γι’ αυτό και τα πόδια τους είναι επιμήκη, ικανά να πηδούν μακριά, για να αποφεύγουν τους εχθρούς τους και να βρίσκουν εύκολα τα θύματά τους. Το στόμα τους είναι ικανό να τρυπά το δέρμα και να απομυζά το αίμα. Και τα δυο (αρσενικό και θηλυκό) τρυπούν το δέρμα και απομυζούν το αίμα των θυμάτων τους.
Οι ψύλλοι είναι πολύ ζωηρά έντομα και κινούνται διαρκώς πάνω στο σώμα, προκαλώντας, εκτός από το τσίμπημα, και την ενόχληση με τις κινήσεις τους. Είναι σχετικά μακρόζωα έντομα και ζουν περισσότερο από ένα χρόνο. Συνήθως τρέφονται καθημερινά, αλλά μπορούν να ζήσουν και χωρίς τροφή για πολύ καιρό. Έχει παρατηρηθεί ότι ο ψύλλος που παρασιτεί στον άνθρωπο έζησε χωρίς τροφή γύρω στους τέσσερις μήνες. Πιστεύεται, πάντως, ότι το θηλυκό πρέπει να τραφεί με αίμα προτού αναπτύξει τα αυγά του. Τα αυγά των ψύλλων, που είναι άσπρα και στρογγυλά, είναι μεγάλα σε σχέση με το σώμα τους, τα γεννούν δε πάνω στο σώμα ζώων ή στο έδαφος. Τα αυγά εκκολάπτονται σε ένα μικροσκοπικό ασπριδερό σκουλήκι χωρίς πόδια. Είναι καλυμμένα με αραιά τριχίδια και έχουν ένα ζευγάρι μικροσκοπικά άγκιστρα στο τέλος του κορμού τους. Μετά κλείνονται σ' ένα «κουκούλι» και από εκεί βγαίνουν τα τέλεια έντομα.
Επιδημίες
Οι ψύλλοι μεταδίδουν και επιδημικές ασθένειες, η κυριότερη των οποίων είναι η βουβωνική πανώλης που είναι πολύ επικίνδυνη και πολλές φορές είναι και θανατηφόρα, με ψηλά ποσοστά θανάτων. Αυτή η πανώλης είναι αρχικά ασθένεια των τρωκτικών και μεταδίδεται από το ένα τρωκτικό στο άλλο μέσω του ψύλλου. Ο άνθρωπος μολύνεται όταν δαγκωθεί από μολυσμένο ψύλλο. Μια άλλη σοβαρή ασθένεια που μεταδίδεται από το ίδιο έντομο είναι ο τυφοειδής πυρετός (σπανίως θανατηφόρος). Πρόκειται και πάλι για ασθένεια των τρωκτικών που μεταδίδεται στον άνθρωπο μέσω των ψύλλων. Είναι ασθένεια ελαφράς μορφής τύφου, που δεν πρέπει να συγχέεται με τον επιδημικό τύφο ο οποίος μεταδίδεται με τις φτείρες (Pediculus humanus).
Βλέπε λήμμα: Επιδημίες
Παλαιότερα οι ψύλλοι αναφέρονταν ακόμη και κατά τις εκδηλώσεις εις μνήμην αγίων, όπως κατά την παραμονή της εορτής εις μνήμην του Βαπτιστού Ιωάννου, που ονομαζόταν «γιορτή τ' άη Γιαννιού του Λαμπροφόρου». Κατ' αυτήν συνήθιζαν να ανάβουν φωτιές μπροστά στα σπίτια και οι νέοι συνήθιζαν να τριγυρνούν στις γειτονιές, πηδώντας πάνω από τις φωτιές και φωνάζοντας:
Ψύλλοι, ψύλλοι φύετε
τζ'αι κορκοί ψοφήσετε!
Ή
Ψύλλοι, ψύλλοι φύετε
τζ'αι κορκοί ψοφήσετε
τζ'ι άης Γιάννης έρκεται
με το κονταρόξυλον
τζ'αι κονταροξυλίζει σας!
Η παραλλαγή αυτή αναφέρεται και από τον Αθ. Σακελλάριο (Τά Κυπριακά, τόμ. Β', σ. 248).
Στο χωριό Αλεθρικό είναι γνωστή και μια άλλη παραλλαγή:
Ψύλλοι, ψύλλοι φύετε
τζ'αι κορκοί ψοφήσετε
τζ'ι άης Πρόδρομος έρκεται
με την γεροματσούκαν του.
Στην πλούσια λαογραφία της Κύπρου ανευρίσκουμε και παροιμίες σχετικές με τους ψύλλους, όπως:
Εσυναχτήκαν οι ψύλλοι στον κόρφον του (ανησυχεί).
Ψύλλος τον εδάκκασεν (ασήμαντα για μερικούς).
Οι ψύλλοι στ' αυκιά του εμπήκαν (αισθάνθηκε κίνδυνο).
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
Φώτο Γκάλερι
