Ακλήρημα
Από το ρήμα ακληρέω-ώ = είμαι δυστυχής. Σημαίνει αρχικά δυστύχημα, απώλεια. Καταλήγει, όμως, το ακλήρημα να σημαίνει χαρακτηρολογικό άσμα, σκωπτικό συνηθέστατα, που παραθέτει τα επαγγέλματα που χαρακτηρίζουν κάθε χωριό ή/και πόλη ενός τόπου, όπως και τα συγγενικά προς τα ακληρήματα, πειράγματα των χωριών. Η διαδικασία αυτή μπορεί να οφείλεται στο ότι αρχικά οι χαρακτηρισμοί αναφέρονταν βασικά σε δυσάρεστες καταστάσεις και αργότερα επεκτάθηκαν και μεταπλάστηκαν σε σκώμματα. Πάντως τα ακληρήματα θυμίζουν και άλλα είδη της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας, όπως τον «φιλόγελων» του Ιεροκλέους (ή Φιλιστίωνος), που ήταν συλλογή σκωμμάτων σε βάρος κατοίκων πόλεων και χωριών, και που παραδόθηκαν σε μεταγενέστερη βυζαντινή παραλλαγή.
Κυπριακό ακλήρημα από τη Λάπηθο δημοσιεύτηκε στον Κυπριακό Λόγο Α',2, Μάρτ. Απρίλ. 1969, σσ. 93-96,98, (βλ. αυτ., Κ.Π. Κύρρη, «Επαγγέλματα, χαρακτηρισμοί, χαρακτήρες και μορφαί του Λαϊκού οικονομικού και κοινωνικού βίου των Κυπρίων» που συνεχίζεται σε πολλά τεύχη του περιοδικού, καλύπτοντας ευρύτερα θέματα). Το ακλήρημα έψαλλε ο (Παπα)Κυριάκος Χατζαντώνης Λαπηθιώτης, ράφτης, ψάλτης, λαουτάρης και τραγουδιστής σε γάμους και διασκεδάσεις, 67 χρόνων στα 1969, που ισχυριζόταν ότι αυτός το είχε συντάξει με βάση παιδικές αναμνήσεις και ακούσματα, ένα από τα οποία ήταν δίσκος από το εξωτερικό: από αυτόν άντλησε τους χαρακτηρισμούς για Ελλαδικούς τύπους: Αθηναίος κάγκαρος, Πειραιώτης μαουνιέρης κλπ. Το μεγαλύτερο υπόλοιπο τμήμα του ακληρήματος αναφέρεται σε κυπριακούς τύπους κατά ενότητες, που κάθε μια τελειώνει με την επωδό τον υμνούμενον τον δοξολογούμενον: Μορφίτης πορτοκκαλλοφάς, Ζωδκιάτης παττιχοπούλης, Καπεδκιώτης ψαθάς, Κατωκοπίτης αλουπονούρης. Παλιομεσίτης πομιλοροφάς, Κότσινοτρεμιθκιώτης ππαντζ'ιαροπούλης, Αστρομεθκιανός σιτέμπορος, τον υμνούμενον τον δοξολογούμενον... Η μελωδία με την οποία ψαλλόταν το ακλήρημα από τον Παπακυριάκο δημοσιεύθηκε κι αυτή στο πιο πάνω άρθρο (σ. 98) σε ευρωπαϊκή παρασημαντική, όπως ακούστηκε: έχει ύφος βυζαντινό και θα μπορούσε να λεχθεί ότι συγγενεύει κάπως προς τη μουσική μερικών κυπριακών θύραθεν ύμνων (βλ. Κυπριακαί Σπουδαί, ΛΒ-ΛΖ', 1968 -1973). Το ίδιο ακλήρημα ξαναδημοσίευσε ο Χρύσανθος Στ. Κυπριανού στη Λαογραφική Κύπρο, Α', 2, Μάιος-Αύγ. 1971, σσ. 94-96, με σκίτσο του Παπακυριάκου από τον Ανδρέα Λαδόμματο. Αν και στην ουσία πρόκειται για συρραφή αιχμηρών χαρακτηρισμών και πειραγμάτων, που παρόμοιοί τους υπάρχουν σε πολλά άλλα μέρη του Ελληνισμού, στα Βαλκάνια (Βουλγαρία, Ρουμανία, Τουρκία κλπ.), σε χώρες της Εγγύς και Μέσης Ανατολής, της Ευρώπης κλπ., ωστόσο η συναρμολόγησή τους σε τραγούδι με ενότητες, ιδιόρρυθμη μουσική και επωδό (refrain) είναι δημιουργική εργασία ενδιαφέρουσα που δεν είναι γνωστό αν απαντάται και αλλού. Περισσότερη βιβλιογραφία, ερμηνείες, σχόλια και συσχετίσεις, βλ. στο άρθρο στον Κυπριακό Λόγο.