Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Χωριό της επαρχίας Λάρνακας, περί τα 33 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της πόλης της Λάρνακας.

 

Ο Ψεματισμένος είναι κτισμένος κοντά στη δυτική όχθη του ποταμού Μαρώνι, σε μέσο υψόμετρο 120 μέτρων. Το τοπίο του έχει μια γενική κλίση προς τη θάλασσα που περιβρέχει το νότιο τμήμα του.

 

Γεωλογία

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι αποθέσεις του σχηματισμού Πάχνας (εναλλασσόμενες στρώσεις κρητίδων, μαργών και ψαμμιτών), οι υφαλογενείς ασβεστόλιθοι του σχηματισμού Κορωνιάς, οι γύψοι του σχηματισμού Καλαβασού, οι αποθέσεις του σχηματισμού Αθαλάσσας (ασβεστολιθικοί ψαμμίτες και άμμοι) και οι πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης γεωλογικής περιόδου. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν ασβεστούχα εδάφη, ξερορεντζίνες και τέρρα ρόζα.

 

Ο Ψεματισμένος δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 400 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή του καλλιεργούνται τα εσπεριδοειδή, οι ελιές, οι χαρουπιές, τα σιτηρά, τα νομευτικά φυτά και λαχανικά.

 

Ο Ψεματισμένος περιλαμβάνεται στο υδατικό έργο Βασιλικού-Πεντάσχοινου και έχει ευεργετηθεί από αυτό με την άρδευση έκτασης γης, στην οποία εφαρμόστηκε και σχέδιο αναδασμού. Το σχέδιο αυτό, που περιλαμβάνει και έκταση των χωριών Μαρώνι και Ζύγι, είναι γνωστό σαν σχέδιο Μαρωνιού - Ζυγίου - Ψεματισμένου.

 

Βλέπε λήμμα: Βασιλικού- Πεντάσχοινου υδατικό έργο

 

Από συγκοινωνιακής απόψεως, ο Ψεματισμένος συνδέεται στα βόρεια με τον νέο δρόμο Λευκωσίας - Λεμεσού και στα νοτιοανατολικά με το χωριό Μαρώνι (περί τα 2 χμ.). Συνδέεται επίσης με σκυρόστρωτο δρόμο στα νότια με το χωριό Ζύγι (περί τα 4,5 χμ.).

 

Πληθυσμός

Το χωριό γνώρισε πληθυσμιακές αυξομειώσεις. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

 

Χρονολογία	Κάτοικοι
1881	223
1891	264
1901	288
1911	276
1921	270
1931	301
1946	290
1960	246
1973	211
1976	219
1982	169
1992	146
2001	179
2011	271
2021	301

 

 

Ιστορία- Ονομασία

Το χωριό υφίστατο κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια. Βρίσκεται δε σημειωμένο σε παλαιούς χάρτες ως Pismanmeno (παραφθορά της ελληνικής του ονομασίας). Ο ντε Μας Λατρί αναφέρει το χωριό ως Psemtismeno και το περιλαμβάνει μεταξύ των φέουδων της περιόδου της Φραγκοκρατίας, οπότε διοικητικά ανήκε στο διαμέρισμα του Μαζωτού.

 

Η ελληνική ονομασία του χωριού υποδηλώνει ότι τούτο είχε μάλλον ιδρυθεί πριν από την περίοδο της Φραγκοκρατίας, δηλαδή κατά τα Βυζαντινά χρόνια.

 

Ωστόσο δεν είναι σαφές από πού προήλθε η ονομασία Ψεματισμένος. Σύμφωνα προς την ευκολότερη ερμηνεία, το χωριό πήρε και διασώζει το επώνυμο κάποιου πρώτου οικιστή. Οι κάτοικοι του χωριού, πάντως, θεωρούν ότι η ονομασία του ήταν αρχικά Γυψοματισμένος, δηλαδή γυψωμένος [τόπος], περιοχή με γύψο. Πράγματι, υπάρχει γύψος στην περιοχή του χωριού.

 

Αρχαιολογικά ευρήματα

Η περιοχή είχε κατοικηθεί από τα αρχαιότατα Προϊστορικά χρόνια, υφίσταται δε εκεί αρχαιολογικός χώρος της Χαλκολιθικής ή και της Πρώιμης εποχής του Χαλκού. Διάφορα κινητά ευρήματα έχουν έλθει στο φως κατά καιρούς, αλλά δεν έχουν γίνει ακόμη συστηματικές και εκτενείς ανασκαφές. Εξάλλου η ευρύτερη αυτή περιοχή της Κύπρου είναι κατάσπαρτη από αρχαιολογικούς χώρους, ιδίως των Προϊστορικών χρόνων (Ψεματισμένος, Μαρώνι, στα νότιά του, Καλαβασός στα δυτικά, Μαρίν στα νοτιοδυτικά, Χοιροκοιτία στα βόρεια), πράγμα που σημαίνει ότι η περιοχή αυτή της νότιας Κύπρου ήταν αρκετά πυκνοκατοικημένη κατά τα Προϊστορικά χρόνια. Εξάλλου κατά τα Ιστορικά χρόνια της Αρχαιότητας πιστεύεται ότι υφίστατο στην ίδια περιοχή η μικρή πόλη Παλαιά ή, αν όχι αυτή, κάποια άλλη άγνωστης ονομασίας.

 

Βλέπε λήμματα: Μαρώνι- αρχαιολογικός χώρος  και Χοιροκοιτία- αρχαιολογικός χώρος 

 

Φραγκοκρατία- Τουρκοκρατία

Ο ιστορικός του 16ου αιώνα Φλώριος Βουστρώνιος βεβαιώνει ότι ο Ψεματισμένος υπήρξε φέουδο κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας. Συγκεκριμένα, αναφερόμενος στην αναδιανομή των φέουδων στην οποία είχε προβεί ο βασιλιάς της Κύπρου Ιάκωβος Β΄ μετά την άνοδό του στο θρόνο το 1460, ο Φλώριος δίνει την πληροφορία ότι τότε ο Ψεματισμένος είχε παραχωρηθεί, μαζί με το χωριό Μαρίν, στον Μάριο Σκουρτζολούππι, τότε πρόξενο της Φλωρεντίας στην Κύπρο. Ο Φλώριος γράφει την ονομασία του χωριού ακριβώς ως Psematismeno.

 

Μέχρι και τα τέλη του 19ου αιώνα ζούσαν στο χωριό και λίγοι Τουρκοκύπριοι, που το ονόμαζαν Yalanci Koy (που σημαίνει Χωριό του Ψεύτη ή Ψεύτικο Χωριό, Ψευτοχώρι, προφανώς παρεξηγώντας την ελληνική ονομασία του). Φαίνεται όμως ότι οι «Τουρκοκύπριοι» του Ψεματισμένου ήταν, στην πραγματικότητα, Λινοβάμβακοι (=κρυπτοχριστιανοί της περιόδου της Τουρκοκρατίας) που λίγο αργότερα επανήλθαν και φανερά στις τάξεις των Χριστιανών.

 

Βλέπε λήμμα: Λινοβάμβακοι

 

Εκκλησίες

Η εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στην αγία Μαρίνα. Επρόκειτο για παλαιά εκκλησία, πιθανόν του 16ου αιώνα κατά τον R. Gunnis (1936), που όμως ξανακτίστηκε σχεδόν εξολοκλήρου το 1886, εκτός από το ιερό όπου ο ίδιος συγγραφέας σημειώνει ότι είχε δει αρκετές τοιχογραφίες σε σχετικά καλή κατάσταση, τις οποίες θεωρεί πιθανόν του 16ου αιώνα. Το εικονοστάσιο είναι του 1850. Ο G. Jeffery (1918) μνημονεύει μόνο την εκκλησία του Αγίου Ανδρονίκου, που βρίσκεται στα νότια του χωριού, στην όχθη του ποταμού του Μαρωνίου.

 

Εκπαίδευση

Σχετικά με την εκπαίδευση στον Ψεματισμένο έχουμε πληροφορίες από τον Ιερώνυμο Περιστιάνη. Κατ' αυτόν, ο πρώτος που δίδαξε τα «κοινά γράμματα» στο χωριό ήταν ο ντόπιος Χατζηπαπααντώνης Μιχαήλ, από το 1868. Αυτός δίδασκε έξω στα χωράφια την ώρα της ανάπαυσής του κι έπαιρνε από τους γονείς των μαθητών ό,τι αυτοί προαιρούνταν. Δεύτερος δάσκαλος ήταν ο Μανώλης, πιθανόν από την Πάτμο (ίσως ο Μανώλης Αποστολίδης, δάσκαλος της Αραδίππου) ο οποίος διακρινόταν και για την ικανότητά του στη σύνταξη εγγράφων, αιτήσεων κλπ. Δίδασκε σ' ένα σπίτι και κήρυττε στην εκκλησία την Κυριακή. Η αμοιβή του ήταν 30 γρόσια τον μήνα από κάθε μαθητή, το σαββατιάτικο ψωμί και λίγο λάδι. Στο σχολείο φοίτησαν και παιδιά από τη Σκαρίνου. Ο τρίτος δάσκαλος πριν από την ίδρυση σχολείου ήταν κάποιος καλόγερος, του οποίου τ' όνομα δεν διασώθηκε, και ο οποίος δίδαξε για πολύ λίγο καιρό.

 

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια