Χύτρων επισκοπή
Μια από τις 14 (ή ίσως και περισσότερες κατά καιρούς) επισκοπές της Κύπρου κατά την μακρά Βυζαντινή περίοδο. Θα πρέπει να ιδρύθηκε κατά τον 4ο μ.Χ. αιώνα, με πρώτο επίσκοπο τον Πάππον, σύμφωνα προς τις υπάρχουσες μαρτυρίες, και καταργήθηκε κατά το πρώτο μισό του 13ου αιώνα από τους Λατίνους (περίοδος Φραγκοκρατίας), όταν αυτοί μείωσαν τις Ορθόδοξες έδρες της Κύπρου από 14 σε 4.
Ότι η επισκοπή των Χύτρων ιδρύθηκε τον 4ο αιώνα με πρώτο επίσκοπο τον Πάππον, συμπεραίνεται από σχετική αναφορά στον Βίο του αγίου Επιφανίου, (αρχι)επισκόπου Σαλαμίνος:
...ἦν δέ τις τῶν ἐπισκόπων ὃσιος ἀνήρ ἀπό σημείων κε' τῆς Σαλαμινέων πόλεως χειροτονηθείς ἐν πόλει οἰκτρᾷ Κυθρίᾳ καλουμένη۬ τοῦτον ἔλεγον ἔχειν ἐν τῇ ἐπισκοπῇ ۬ ἀπεκαλύφθη περί Ἐπιφανίου ὅπως χειροτονηθῇ ἐπί τῆς Σαλαμινέων ἐκκλησίας ἐπίσκοπος...
Άρα ο επίσκοπος Χύτρων Πάππος ήταν εκείνος στον οποίο είχε αποκαλυφθεί ότι ο άγιος Επιφάνιος έπρεπε να γίνει επίσκοπος στη Σαλαμίνα, συνεπώς ο Πάππος τον είχε εισηγηθεί. Γνωρίζουμε ότι ο άγιος Επιφάνιος* ο Μέγας εκλήθη κι ανέλαβε ως επίσκοπος Σαλαμίνος το 367 μ.Χ., αλλ' ο Πάππος ήταν ήδη από χρόνια επίσκοπος Χύτρων, αφού στον Βίο του αγίου Επιφανίου αναφέρεται πως τότε (367 μ.Χ.) ο Πάππος ήταν ήδη ηλικιωμένος και σεβάσμιος, συνολικά δε είχε παραμείνει στον θρόνο των Χύτρων 58 χρόνια.
Μπορούμε να θεωρήσουμε, συνεπώς, ότι ο Πάππος έγινε επίσκοπος Χύτρων γύρω στο 310 μ.Χ. ή λίγο αργότερα. Εάν δε λάβουμε υπόψιν και την αναφορά στο πιο πάνω παρατιθέμενο απόσπασμα, ότι είχε γίνει επίσκοπος σε μια πόλη οικτρά (=αξιοθρήνητη), μπορούμε να πούμε ότι πριν από τον Πάππον δεν υπήρχε επίσκοπος στην οἰκτρά αυτή πόλη που ήταν οι Χύτροι. Δεν υπάρχει, εξάλλου, καμιά μαρτυρία για οποιονδήποτε προγενέστερο επίσκοπο Χύτρων.
Οι Χύτροι* (περιοχή σημερινής Κυθρέας), ήταν σημαντική αρχαία πόλη που φαίνεται ότι είχε πέσει σε παρακμή πλέον, όταν ο Πάππος έγινε επίσκοπος εκεί, και συμπεραίνουμε ότι από μετριοφροσύνη και ταπεινότητα ο όσιος αυτός απεδέχθη τη θέση του επισκόπου σ' αυτή την πόλη, αν και (όπως αναφέρεται στον Βίο του αγίου Επιφανίου) όλοι τον σέβονταν και πάντες οι άλλοι επίσκοποι τον θεωρούσαν πατέρα τους.
Μετά τον Πάππον παραδίδεται το όνομα του Αθανασίου από μια πηγή (βλέπε πιο κάτω), κι ακολουθεί το όνομα του Φωτεινού ως επισκόπου Χύτρων. Ο Φωτεινός αναφέρεται ότι κατείχε τον θρόνο κατά την εποχή που πραγματοποιήθηκε η Δ' Οικουμενική Σύνοδος στη Χαλκηδόνα το 451. Στη σύνοδο αυτή ο επίσκοπος Φωτεινός εκπροσωπήθηκε από τον διάκονό του, ονομαζόμενο Διονύσιον. Το όνομα του Φωτεινού ως επισκόπου Χύτρων περιλαμβάνεται πάντως στα πρακτικά της συνόδου.
Ασφαλώς θα υπήρξαν κι άλλοι επίσκοποι μεταξύ του Πάππου (ή και του Αθανασίου) και του Φωτεινού, των οποίων τα ονόματα είναι άγνωστα γιατί δεν διασώθηκαν. Μεγάλο κενό υπάρχει και μεταξύ του Φωτεινού και του επόμενου γνωστού επισκόπου Χύτρων, που ήταν ο Σπυρίδων.
Ο Σπυρίδων κατείχε τον θρόνο των Χύτρων κατά το β' μισό του 8ου αιώνα. Μας είναι γνωστός από συμμετοχή του στην Ζ' Οικουμενική Σύνοδο που πραγματοποιήθηκε το 787 στη Νίκαια. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι στα πρακτικά της συνόδου εκείνης, τα οποία ο Σπυρίδων προσυπέγραψε, αναφέρεται με τον τίτλο: επίσκοπος Παλαιών και Κύθρων. Οι Κύθροι ήταν οι Χύτροι (Κυθρέα). Οι Παλαιές θα πρέπει να ήταν κοντινός οικισμός, πιθανότατα το σημερινό Παλαίκυθρον.
Μετά τον Σπυρίδωνα υπάρχει και πάλι κενό, αφού ο επόμενος γνωστός επίσκοπος Χύτρων, ο Γερμανός, ήταν κάτοχος του θρόνου κατά το β' μισό του επόμενου αιώνα. Ο Γερμανός μας είναι γνωστός από συμμετοχή του στην Η' Οικουμενική Σύνοδο που πραγματοποιήθηκε το 869. Υπάρχει ωστόσο αμφιβολία εάν ο Γερμανός ήταν πράγματι Κύπριος, γιατί στα πρακτικά της συνόδου αναφέρεται ως Germanus, misericordio. Dei episcopus Ectri (ή Cytri) που μερικοί μελετητές θεωρούν πως δεν επρόκειτο για τους Χύτρους της Κύπρου αλλά για τους Κίτρους, πόλη της Ιλλυρίας.
Ο επόμενος γνωστός επίσκοπος Χύτρων είναι και ο σημαντικότερος. Πρόκειται για τον άγιο Δημητριανό*, μια από τις φωτεινότερες μορφές της Εκκλησίας της Κύπρου, που υπολογίζεται ότι κατείχε τον θρόνο των Χύτρων από το 890/891 μέχρι τον θάνατο του το 915, σε ηλικία 80 ή 81 χρόνων.
Επί ημερών του Δημητριανού συνέβη (911-912) η καταστροφική επιδρομή στην Κύπρο του εξωμότη ναυάρχου Δαμιανού ή Νταμιάνα* από την Ταρσό. Η πόλη των Χύτρων επλήγη καίρια από τις δυνάμεις του επιδρομέα, λεηλατήθηκε, οι δε κάτοικοί της μεταφέρθηκαν σαν σκλάβοι στην Ανατολή. Ο επίσκοπός τους Δημητριανός, αν και ηλικιωμένος (πλησίαζε τότε την ηλικία των 80 χρόνων) οικειοθεώς ακολούθησε τους συμπατριώτες του αιχμαλώτους στα βάθη της Ασίας, πεζός, φθάνοντας μέχρι τη Βαγδάτη όπου τελικά κατόρθωσε να απελευθερώσει όσους είχαν επιζήσει. Το συγκλονιστικό παράδειγμα του Δημητριανού είναι μοναδικό για ιεράρχη.
Οι χρονογράφοι αναφέρουν τα ονόματα και άλλων επισκόπων Χύτρων, χωρίς όμως σαφή χρονολόγηση. Αναφέρονται συγκεκριμένα τα ονόματα του Αθανασίου*, του Ευσταθίου* και του Νικήτα*, από τον Λεόντιο Μαχαιρά, τον Φλώριο Βουοτρώνιο και τον Στραμβάλδι. Οι δυο τελευταίοι τον Ευστάθιον αναφέρουν ως Ευστάχιον. Για τους τρεις αυτούς επισκόπους δεν υπάρχουν σαφή στοιχεία που να καθορίζουν ακριβώς την εποχή που έζησαν, αν και για τον Νικήτα αναφέρεται σε μια πηγή (Trésor de Chronologie) ότι διετέλεσε επίσκοπος Χύτρων τον 3ο ή τον 4ο μ.Χ. αιώνα. Μια ένδειξη υπάρχει και για τον Αθανάσιον, στον Βίο του αγίου Δημητριανού, όπου αναφέρεται: Πάππος τε καί Ἀθανάσιος οἱ τῷ τῆς φύσεως συνδέσμῳ... κατά διαδοχήν τήν καθέδραν ἐδέξαντο...
Αναφέρεται, συνεπώς, ότι αν ο Αθανάσιος είχε διαδεχθεί στον θρόνο των Χύτρων τον Πάππον, τότε θα πρέπει να κατείχε τον θρόνο λίγο μετά το 367 ή 368.
Αλλά και για τον Ευστάθιον αναφέρεται στον Βίο του αγίου Δημητριανού ότι είχε γίνει αργότερα αρχιεπίσκοπος. Με βάση την αναφορά αυτή, υπολογίζεται ότι ο Ευστάθιος κατείχε τον θρόνο των Χύτρων περίπου μεταξύ του 855 και του 869 ή του 890/91 οπότε έγινε αρχιεπίσκοπος Κύπρου.
Εάν αποδεχθούμε ως ορθές όλες τις πιο πάνω (όχι απόλυτα σαφείς) πληροφορίες, μπορούμε να καθορίσουμε ως εξής τη σειρά των γνωστών επισκόπων Χύτρων:
1. Πάππος (περ. 310-368)
2. Αθανάσιος (μετά το 368)
3. Νικήτας (τέλη 4ου αιώνα;)
4.Φωτεινός (μέσα του 5ου αιώνα)
5. Σπυρίδων (β' μισό του αιώνα)
6. Ευστάθιος (855-869 ή 890/91)
7. Γερμανός (κατά το 869, εάν υπήρξε επίσκοπος Χύτρων)
8. Δημητριανός (890/91-915)
Στην Κυθρέα υπήρχε εκκλησία (και συνοικία) επ' ονόματι του αγίου Δημητριανού που γιόρταζε στις 6 Νοεμβρίου.
Ο Estienne de Lusignan αναφέρει την έδρα της επισκοπής Χύτρων ως Chitria. Η επισκοπή των Χύτρων καταργήθηκε από τους Λατίνους μετά το 1222.
ΣΗΜ: Οι επίσκοποι Χύτρων που σημειώνονται με αστερίσκο (*) περιλαμβάνονται στην Μ.Κ.Ε. ως αυτοτελή λήμματα, όπου και περισσότερες γι’ αυτούς πληροφορίες.