Παναγία Χρυσοπατερίτισσα, Πωμός
Η εκκλησία της Παναγίας Χρυσοπατερίτισσας στα βορειοδυτικά του χωριού Πωμός είναι μονόκλιτη καμαροσκέπαστη και κτίσθηκε στις αρχές του 16ου αιώνα οπότε και διακοσμήθηκε με τοιχογραφίες. Το 1816 προστέθηκε στα δυτικά νάρθηκας και επισκευάσθηκε η εκκλησία με αποτέλεσμα πολλές από τις τοιχογραφίες να καταστραφούν. Νέα επισκευή κατά τη δεκαετία του 1960 παραμόρφωσε την εκκλησία. Υπολείμματα τοιχογραφιών σώζονται στον δυτικό τοίχο. Στην εκκλησία σωζόταν εικονοστάσιο του 16ου αιώνα. Σώζονταν επίσης εικόνα της Παναγίας Χρυσοπατερίτισσας του 1524 που έχει πάθει πολλή φθορά και εικόνες των τριών Ιεραρχών, των αρχών του 16ου αιώνα, και εικόνα του Χριστού Φωτοδότου του 1522. Νεότερες είναι οι εικόνες του Χριστού, του Προδρόμου, της αγίας Αικατερίνης, της αγίας Θέκλας.
Η εκκλησία έχει εξωτερικές διαστάσεις 8,40Χ5,95 μέτρα. Ο πρόσθετος νεότερος νάρθηκας, που αντικατέστησε τον παλαιότερο το 1962, είναι διαστάσεων 6,60Χ5,95 μέτρα. Στο δυτικό άκρο του νάρθηκα προστέθηκε νεότερο μικρό καμπαναριό κτισμένο από κόκκινα τούβλα. Γύρω από το ναό δεν σώζονται άλλα οικοδομήματα, ούτε ερείπια, παρά το ότι αναφέρεται ότι στον χώρο είχε λειτουργήσει για κάποιο διάστημα μοναστήρι. Ο χώρος στα νότια του ναού χρησιμοποιήθηκε στα νεότερα χρόνια ως κοιμητήριο.
Είναι άγνωστο πάντως το πότε και για πόσο διάστημα ο ναός λειτούργησε ως μοναστήρι. Ο George Jeffery (1918) αναφέρει απλώς τον χώρο ως μοναστήρι, χωρίς να διευκρινίζει εάν τότε λειτουργούσε. Και ο Rupert Gunnis (1936) κάνει λόγο για μοναστήρι από τα οικοδομήματα του οποίου παρέμενε μόνο ο ναός. Ο ίδιος αναφέρει και την ύπαρξη εικόνας της Παναγίας Χρυσοπατερίτισσας, έργο του έτους 1524, αφιερωμένη από κάποιον ιερέα Νικόλαον και την οικογένειά του. Επίσης, και εικόνας των Τριών Ιεραρχών, της ίδιας περιόδου, αφιερωμένης από έναν ιερέα Θωμά. Άλλη εικόνα, την οποία δεν αναφέρει ο συγκεκριμένος μελετητής, ήταν εκείνη του Χριστού Φωτοδότη, έργο του 1522. Οι εικόνες αυτές δεν σώζονται. Οι υπόλοιπες εικόνες που υπήρχαν και υπάρχουν στο ναό είναι νεότερες. Στο νότιο τοίχο, προσθέτει ο Gunnis, υπήρχε μεγάλη τοιχογραφία του αγίου Ιωάννη, που επίσης δεν σώζεται.
Ο Gunnis σημειώνει ακόμη ότι υπήρχαν κατάλοιπα ωραίου εικονοστασίου καθώς και τρεις αψίδες εξωτερικά στο νότιο τοίχο, που θεωρεί ότι πιθανό να ήταν τάφοι των ιδρυτών του μοναστηριού.
Εάν θεωρήσουμε ότι η ίδρυση του μοναστηριού συμπίπτει με την οικοδόμηση του ναού, τότε το μοναστήρι θα πρέπει να είχε ιδρυθεί κατά τις αρχές του 16ου αιώνα και να είχε διαλυθεί σχετικά νωρίς, αφού δεν αναφέρεται ούτε από τον Βασίλειο Μπάρσκυ (α΄ μισό 18ου αιώνα) ούτε και από τον αρχιμανδρίτη Κυπριανό (αργότερα τον ίδιο αιώνα), ούτε από άλλη παλαιά πηγή. Μία άλλη πιθανότητα, περισσότερο αληθοφανής, είναι ότι η εκκλησία υπήρξε αρχικά ναός κάποιου χωριού που διαλύθηκε κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Στην περιοχή υπήρχε ο μικρός οικισμός Παλιάμπελα, θεωρούμε όμως πιθανό ο ναός να ανήκε σε άλλο μεσαιωνικό χωριό, το Κρεμμύδι. Τούτο σημειώνεται σε παλαιούς χάρτες (όπως λ.χ. ο χάρτης της Κύπρου του Abraham Ortelius του έτους 1573) ως Cremidi. Μετά τη διάλυση και εξαφάνιση του οικισμού αυτού, και αφού παρέμεινε μόνος ο ναός, τότε θα πρέπει και να λειτούργησε, περιστασιακά, ως μικρό μοναστήρι, με την καταφυγή εκεί μερικών μοναχών.
Πάντως στην περιοχή υπάρχει το τοπωνύμιο «Μοναστήριν». Στον «Κτηματικό Κώδικα» της Μητρόπολης Πάφου απαντάται καταχωρημένη καταγραφή μικρής σχετικά περιουσίας (σελ. 44) από 100 περίπου σκάλες χωραφιών, 50 ελαιόδεντρα, ένα ελιόμυλο κλπ. που είχαν υπάρξει ιδιοκτησία διαλυμένου μοναστηριού της Παναγίας, προφανώς εκείνου της Χρυσοπατερίτισσας.