Παναγία Χόρταινη Πελαθούσα
Η εκκλησία της Παναγίας Χόρταινης βρίσκεται στα βόρεια του χωριού Πελαθούσα και σ' απόσταση 1,5 χιλιομέτρου περίπου απ' αυτό. Ανήκει στον τύπο του μονόκλιτου με τρούλλο. Έχει εσωτερικές διαστάσεις 9X4,30 μ. Οι τοίχοι της εκκλησίας έχουν πάχος 0,60 μ. και είναι κτισμένοι με ακατέργαστους πωρόλιθους. Μόνο στα τόξα χρησιμοποιούνται πελεκημένοι πωρόλιθοι. Η εκκλησία καταλήγει στ' ανατολικά σε ημικυκλική αψίδα που έχει χορδή 3 μ. περίπου και βέλος 1,40 μ. Στα βόρεια της εκκλησίας υπήρχε παρεκκλήσιο ίσου μήκους με την εκκλησία αλλά πλάτους μόλις 2 μ., που επικοινωνούσε με την εκκλησία με άνοιγμα στο ανατολικό τυφλό τόξο του βόρειου τοίχου. Το παρεκκλήσιο αυτό έχει ερειπωθεί. Πιθανότατα καλυπτόταν με καμάρα. Μεταξύ του 1958 και του 1974 οι Τούρκοι της περιοχής προσπάθησαν να καταστρέψουν την εκκλησία. Κατεδάφισαν τον δυτικό τοίχο, τμήματα των καμαρών και του τυμπάνου του τρούλλου και αφαίρεσαν τα κάτω τμήματα του βόρειου και του νότιου τοίχου. Κατέστρεψαν επίσης μεγάλο μέρος της αψίδας κι όσες τοιχογραφίες ήσαν ευδιάκριτες.
Ο τρούλλος έχει τέσσερα παράθυρα με ημικυκλικά τόξα. Εσωτερικά τα τυφλά τόξα και οι καμάρες είναι οξυκόρυφα και ξεκινούν από απλά υφαψίδια. Ψηλά στον δυτικό τοίχο φαίνεται ότι υπήρχε δίλοβο παράθυρο. Σήμερα σώζεται μόνο μικρό τμήμα της επίστεψής του.
Αρχικά η εκκλησία ήταν ολόκληρη διακοσμημένη με τοιχογραφίες. Σήμερα σώζονται υπολείμματα της Πλατυτέρας στο τεταρτοσφαίριο της αψίδας, τμήμα του Παντοκράτορος στον τρούλλο και πολλά από τα 12 μετάλλια με αγγέλους. Μεταξύ των παραθύρων του τρούλλου σώζονται προφήτες, ελάχιστοι ακέραιοι και οι περισσότεροι από τη μέση και πάνω. Στο δυτικό τυφλό τόξο του βόρειου τοίχου σώζεται μεγάλο τμήμα της Κοίμησης της Θεοτόκου. Άλλη τοιχογραφία, αδιάγνωστη από την καπνιά, σώζεται στο δυτικό τυφλό τόξο του νότιου τοίχου. Οι περισσότερες τοιχογραφίες είναι καλυμμένες με παχύ στρώμα καπνιάς και έτσι ορθή αποτίμηση της αξίας τους και ορθή χρονολόγησή τους είναι αδύνατη. Από εξέταση των προφητών στο τύμπανο του τρούλλου, που είναι λιγότερο επηρεασμένοι από την καπνιά, μπορεί να υποστηριχθεί με κάποια βεβαιότητα ότι οι τοιχογραφίες μπορούν να χρονολογηθούν στα τέλη του 15ου αιώνα. Είναι πιθανό ότι η εκκλησία κτίσθηκε τον 14ο ή 15ο αιώνα.