Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Βρετανός πολιτικός του Συντηρητικού κόμματος, υπουργός των Αποικιών κατά το 1954, σε κυβέρνηση του Ουίνστον Τσέρτσιλ, που μια δήλωσή του στις 28 Ιουλίου 1954 σχετική προς το πρόβλημα της Κύπρου προκάλεσε θύελλα διαμαρτυριών και αντιδράσεων. Επρόκειτο για το περίφημο never (=ουδέποτε) που στάθηκε καθοριστικό για τον Ελληνισμό της Κύπρου ο οποίος έτσι σπρώχτηκε τελεσίδικα πλέον προς την απόφαση να αρχίσει τον ένοπλο απελευθερωτικό του αγώνα (που άρχισε πράγματι την 1η Απριλίου του επόμενου χρόνου, 1955).

Συγκεκριμένα σε μια συζήτηση στη Βουλή των Κοινοτήτων, στις 28 Ιουλίου 1954, ο Εργατικός πρώην υπουργός των Αποικιών Γκρίφφιθς (Τ. Griffiths) είχε ρωτήσει τον Χόπκινσον σχετικά με την Κύπρο, εάν η παραχώρηση συντάγματος προς τον λαό του νησιού θα μπορούσε να ερμηνευθεί σαν ένα βήμα που θα οδηγούσε σταδιακά την Κύπρο στο καθεστώς του Dominion. Ο Χόπκινσον απάντησε ως εξής:

Υπήρξε πάντοτε παραδεδεγμένη η άποψη ότι ορισμένες περιοχές μέσα στην Κοινοπολιτεία, λόγω των ιδιαζουσών συνθηκών τους, δεν μπορούν να αναμένουν ότι θα είναι ποτέ δυνατό να γίνουν πλήρως ανεξάρτητες. Πιστεύω ότι ο εντιμότατος κύριος θα συμφωνήσει, πως υπάρχουν μερικές περιοχές που ουδέποτε μπορούν να περιμένουν κάτι τέτοιο (βλέπε Parliamentary Debates [Commons], 28.7.1954, v. 531, 1033- 1034).

Η αντίδραση προς αυτή την ωμή κι απάνθρωπη δήλωση του Χόπκινσον υπήρξε άμεση ακόμη και μέσα σ' αυτό το Βρετανικό κοινοβούλιο, αλλά και στην Κύπρο προκάλεσε θυελλώδεις αντιδράσεις μόλις έγινε γνωστή.

Στη Βουλή των Κοινοτήτων ο Εργατικός βουλευτής Tom Driberg προκάλεσε αμέσως συζήτηση, τονίζοντας ότι το ουδέποτε του Χόπκινσον έθετε υπό αμφισβήτηση τα θεμέλια και τις αρχές των κοινοπολιτειακών σχέσεων κι έθετε επίσης υπό αμφισβήτηση την επικρατούσα αρχή, σύμφωνα προς την οποία η κάθε βρετανική αποικία, μέσω μιας σταδιακής προοδευτικής διαδικασίας, θα έφθανε στο σημείο που θα της δινόταν η δυνατότητα εκλογής μεταξύ ορισμένων λύσεων, περιλαμβανομένης της ανεξαρτησίας (ό.π.π., 1034).

Ακόμη και ο ίδιος ο πρωθυπουργός Τσέρτσιλ αποδοκίμασε κι επέπληξε τον υπουργό του, λέγοντας ότι αυτός δεν είχε επίγνωση του τι έλεγε, μέχρις ότου είδε γραμμένη τη λέξη που είχε προφέρει. Μάλιστα ο Τσέρτσιλ συμβούλευσε τότε τους υπουργούς να μη χρησιμοποιούν τη λέξη ουδέποτε στην πολιτική, εκτός μόνο σε γενικότητες. Ακόμη περισσότερο, ο πρωθυπουργός Τσέρτσιλ απέλυσε τον Χόπκινσον ο οποίος κι «εστάλη κλωτσηδόν στους Λόρδους» (Lord Winster, «Backward in Cyprus», Baltimore Sun, 2.7.1956). Ως νέος υπουργός των Αποικιών, που σχετίστηκε άμεσα με την Κύπρο, ανέλαβε ο Λέννοξ-Μπόυντ.

Στην Κύπρο η αντίδραση προς το ουδέποτε του Χόπκινσον ήταν ιδιαίτερα δυναμική και τεραστίων διαστάσεων: απεργίες, κινητοποιήσεις, συλλαλητήρια ενώ ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος άρχισε να κάνει ιδιαίτερα φλογερές ομιλίες, στις οποίες άφηνε και σαφή υπονοούμενα για έναρξη απελευθερωτικού αγώνα. Ουσιαστικά η δήλωση του Χόπκινσον ήταν εκείνη που έκανε τους Έλληνες της Κύπρου να συνειδητοποιήσουν πλήρως τις βρετανικές θέσεις περί το Κυπριακό ζήτημα κι ήταν εκείνη που «ξεχείλισε το ποτήρι» με αποτέλεσμα να ληφθεί η τελική απόφαση για ένοπλο αγώνα. Ο Aneurin Bevan δήλωσε αργότερα ότι η περίπτωση της Κύπρου απετέλεσε κλασσικό παράδειγμα λαού που ανθίστατο σε μια δήλωση Βρετανού υπουργού, δήλωση που κανένας Άγγλος δεν θα μπορούσε ποτέ ν' ανεχθεί (The Cyprus Agreement, 20.3.1959, v. 20, p. 2).

Και πραγματικά, στη Βρετανία είχαν εκδηλωθεί σοβαρές αντιδράσεις, όχι μόνο στη Βουλή των Κοινοτήτων αλλά και από την κοινή γνώμη και τον βρετανικό τύπο.

Αργότερα (στις 5 Μαϊου 1955, κι ενώ στην Κύπρο ο ένοπλος απελευθερωτικός αγώνας είχε ήδη αρχίσει) ο Χένρυ Χόπκινσον, υπό το βάρος των γεγονότων, δήλωσε στη Βουλή των Κοινοτήτων ότι η περιβόητη δήλωσή του δεν αναφερόταν στην Κύπρο! Έτσι, ενώ αναγκάστηκε ν' απολογηθεί, δεν μπόρεσε να το κάνει τουλάχιστον έντιμα.

Ωστόσο το λάθος του Χένρυ Χόπκινσον ήταν απλώς ότι ανέφερε δημόσια κι επίσημα μιαν αλήθεια. Γιατί η δήλωσή του δεν ήταν αντίθετη προς τη βρετανική πολιτική, όπως εξ άλλου απεδείχθη αργότερα κι όπως η αλήθεια της δήλωσής του αυτής είναι εμφανής ακόμη (και ιδίως) σήμερα.