Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Βρετανός στρατιωτικός, πρώτος βαρόνος του Nether Compton (Petherton) που υπηρέτησε κι ως κυβερνήτης της Κύπρου από τις 3 Οκτωβρίου 1955 μέχρι τις 22 Οκτωβρίου 1957, στην κρισιμότερη φάση του Κυπριακού ζητήματος, όταν στην Κύπρο διεξαγόταν ο ένοπλος απελευθερωτικός αγώνας.

Ο σερ Τζων Χάρτιγκ είχε μια πολύ εντυπωσιακή στρατιωτική σταδιοδρομία. Γεννημένος το 1896 στο South Petherton, υπηρέτησε ως κατώτερος αξιωματικός κατά τον πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο. Πολέμησε στη Μάχη της Καλλίπολης εναντίον των Οθωμανών, απέναντι στον Κεμάλ Ατατούρκ  όπου έχασε μεγάλο μέρος των συστρατιωτών του. Με το βαθμό του υποστράτηγου και αντιστράτηγου συμμετείχε κατά τον δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο. Το 1946-47 ήταν διοικητής των βρετανικών δυνάμεων της κεντρικής Μεσογείου, ενώ το 1949-51 ήταν διοικητής των στρατιωτικών δυνάμεων ξηράς στην Άπω Ανατολή. Το 1951-52 υπηρέτησε στην Ευρώπη, ως διοικητής του βρετανικού στρατού του Ρήνου. Το 1952-1955 ήταν ο αρχηγός του βρετανικού αυτοκρατορικού γενικού επιτελείου, ενώ το 1953 είχε πάρει τον ανώτατο βαθμό του στρατάρχη. Μεταξύ του 1955 και του 1957 υπηρέτησε ως κυβερνήτης της Κύπρου και ως αρχηγός, ταυτόχρονα, των βρετανικών στρατιωτικών δυνάμεων στο νησί. Μετά την αντικατάστασή του στα αξιώματά του στην Κύπρο, το 1957, αποστρατεύθηκε σε ηλικία 61 χρόνων. Στη συνέχεια ασχολήθηκε με τη διοίκηση τραπεζών κι άλλων ιδρυμάτων, ενώ το 1958 τιμήθηκε με τον τίτλο του βαρόνου. Πέθανε στις 20 Ιανουαρίου 1989. (Βίντεο: Η αναχώρηση Χάρτιγκ από την Κύπρο)

Γενικά: Ο σερ Τζων Χάρτιγκ υπήρξε από τους κορυφαίους στρατιωτικούς ηγέτες της Μεγάλης Βρετανίας κι είχε αποκτήσει μεγάλη φήμη λόγω των επιτυχιών του και των στρατιωτικών του μεθόδων στην Ευρώπη, στην Αφρική (Κένυα) και στην Άπω Ανατολή. Τον ανώτατο αλλά κι αξιολογότατο αυτό στρατιωτικό είχε επιλέξει το Λονδίνο το 1955 για ν' αντιμετωπίσει στην Κύπρο την ένοπλη επανάσταση των Ελλήνων του νησιού.   Όμως στην Κύπρο ο στρατάρχης Χάρτιγκ κατηγορήθηκε και απώλεσε μέρος της  μεγάλης του φήμης, λόγω των σκληρών μεθόδων που εφάρμοσε ιδίως κατά του άμαχου πληθυσμού, αλλά και λόγω της αποτυχίας του να διαλύσει την επαναστατική οργάνωση των Ελλήνων Κυπρίων, την ΕΟΚΑ.  Παρόλα αυτά ο Χάρτιγκ πριν προχωρήσει στη λήψη σκληρών μέτρων επιχείρησε να συνενοηθεί με τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο προτείνοντας του το λεγόμενο Σχέδιο Χάρτιγκ το οποίο ο Μακάριος απέρριψε.

Ο Γρίβας για τον Χάρτιγκ

Ο στρατιωτικός αντίπαλός του στην Κύπρο Γεώργιος Γρίβας-Διγενής σκιαγραφεί τον στρατάρχη Χάρτιγκ στα Ἀπομνημονεύματά του (Αθήνα, 1961, σσ. 63-65 και σποράδην), λέγοντας και τα ακόλουθα:

...Ὁ Χάρτιγκ δέν ἦτο ἁπλῶς ὁ πολιτικός κυβερνήτης τῆς Κύπρου, ἀλλά καί ὁ  ἄμεσος στρατιωτικός ἀρχηγός τῶν ἐν Κύπρῳ δυνάμεων, ἐκ τοῦ  ὁποίου -πλαισιωμένου ὐπό στρατιωτικοῦ επιτελείου- ἀπέρρεον ὅλαι αἱ  ἀποφάσεις ἐπί τῶν στρατιωτικῶν ἐπιχειρήσεων ἐναντίον ἡμῶν. Αἱ δύο ἰδιότητές του συγκεράννυνται οὐσιαστικῶς ἐν τῇ  ἐξασκήσει τῶν καθηκόντων του ὡς κυβερνήτου, ἑκατέρα δέ τῶν ἰδιοτήτων του ἐπηρεάζεται ἀπό τήν ἄλλην. Ἐν τούτοις αἱ  ἱκανότητες τοῦ στρατάρχου δέν εἶναι αἱ αὐταί εἰς ἀμφοτέρους τούς τομεῖς -πολιτικόν καί στρατιωτικόν- οὔτε καί ἡ  ἐπ' αὐτοῦ  ἐπίδρασις τοῦ περιβάλλοντός του ἡ αὐτή. Εἰς τόν πολιτικόν τομέα ἡ  ἐπίδρασις τοῦ περιβάλλοντός του ἦτο μεγίστη, καθ' ὅσον οὗτος δέν ἦτο ἔμπειρος περί τήν πολιτικήν καί τήν διπλωματίαν, ἐνῷ  ἀφ' ἑτέρου ἡ γενική πολιτική ἐν Κύπρῳ  ὑπηγορεύετο ἐκ Λονδίνου. Εἰς τόν στρατιωτικόν τοὐναντίον τομέα ἦτο ὁ  ἀπόλυτος κύριος καί ὁ  ἀρμόδιος νά λαμβάνῃ  ἀποφάσεις, ἄνευ ὑποδείξεων. Αἱ στρατιωτικαί ἀποφάσεις καί αἱ γνῶμαί του ἐπί τοῦ στρατιωτικοῦ ἐν Κύπρῳ τομέως ἐπηρέαζαν τάς ἀποφάσεις τῆς βρεττανικῆς κυβερνήσεως ἐπί τοῦ πολιτικοῦ πεδίου. Οὕτω ἐδημιουργεῖτο εἷς φαῦλος κύκλος, διά τόν ὁποῖον ἡμεῖς, τοὐλάχιστον, μή ὄντες μεμυημένοι εἰς τά διαδραματισθέντα εἰς τά πολιτικά παρασκήνια, δέν δυνάμεθα νά καταλογίσωμεν ποῦ  ἀνήκουν αἱ εὐθῦναι: Εἰς τήν βρεττανικήν κυβέρνησιν, εἰς τόν Χάρτιγκ ἤ εἰς ἀμφοτέρους.

Αἱ πρῶται δηλώσεις τοῦ Χάρτιγκ, αἱ γενόμεναι πρό τῆς ἀφίξεώς του εἰς Κύπρον, τάς ὁποιας παρέθεσα ἀνωτέρω, τόν χαρακτηρίζουν, ὡς πρός μέν τό ὕφος, ἄνδρα ἀλαζόνα, ὡς πρός τό περιεχόμενον, ἄνδρα ἐσπευσμένως ἐνεργοῦντα, ἐφ' ὅσον πρίν ἤοὗτος ἀφιχθῇεἰς τήν νῆσον καί προσανατολισθῇκαί μελετήσῃ τήν ἐν αὐτῇ κατάστασιν, ἐξέδωκε καί τήν ἀπόφασίν του περί τοῦ τρόπου, καθ' ὅν θά ἐνήργει. Ἀποδεικνύουν ἐπίσης ἄνδρα μή γνωρίζοντα πῶς νά ἐνεργήσῃ  ἐφ' ὅσον παρουσιάζετο, ὡς σκοπεύων νά ἐφαρμόσῃ κατά τοῦ πεπολιτισμένου Ἑλληνικοῦ Κυπριακοῦ λαοῦ τήν πεῖραν, τήν ὁποίαν ἀπέκτησε, ἤ  ἀκριβέστερον (ὡς ἔπρεπε νά εἴπῃ) τά μέτρα πού ἐφήρμοσε, κατά τῶν Μάου-Μάου. Συνεπῶς, ἡ πρώτη ἐντύπωσίς μου περί τοῦ στρατάρχου δέν ὑπῆρξε διόλου καλή. Ἡ  ἀλαζονεία του ἀφ' ἑνός, καί ἡ  ὑλική δύναμις ἥν διέθετε ἀφ' ἑτέρου, τόν παρέσυραν εἰς ὑποτίμησιν τῆς ἀξίας τοῦ  ἀντιπάλου του, ἰδίᾳ δέ τῆς ψυχικῆς δυνάμεως καί ἀντοχῆς τῶν Ἑλλήνων ἀγωνιστῶν...

...Ὁ Χάρτιγκ ἐχρησιμοποίησε μέσα βάρβαρα, ἀπαγορευόμενα ὄχι μόνον ὑπό τῶν ἄγραφων ἠ θικῶν νόμων, ἀλλά καί τῶν ἀπορρεόντων ἐκ διεθνῶν συμφωνιῶν καί διακηρύξεων, αἴτινες ἐγίνοντο διά τήν κατοχύρωσιν τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων. Ἀντί νά ἐπιζητήσῃ διά μιᾶς πολιτικῆς κατευνασμοῦ καί διά πράξεων, αἵτινες θά προοιώνιζον, ἔστῳ καί εἰς τό ἀπώτερον μέλλον, δικαίωσιν τῶν λαϊκῶν πόθων, νά κερδίσῃ τόν λαόν μέ τό μέρος του, (απαραίτητος προϋπόθεσις διά νά εἶναι κανείς νικητής εἰς ἀγῶνα ὡς ὁδιεξαγόμενος ἐν Κύπρῳ), ἐπεζήτησε τοὐναντίον διά τῆς «πυγμῆς» καί τῆς ὠ μῆς βίας νά καθυποτάξῃ τόν λαόν καί νά τόν ἀναγκάσῃ νά ὑποκύψῃ. Ἡ  ὠ μή γλῶσσα τοῦ Χάρτιγκ, λέγοντος ὅτι ὁ Κυπριακός λαός δέν ἔπρεπε νά περιμένῃ τήν ἐλευθερίαν του, διότι στρατηγικαί ἀνάγκαι ἀπῂτουν τήν ἀπόλυτον καί διηνεκῆ κυριαρχίαν τῆς Μ. Βρεττανίας ἐπί τῆς νήσου, ὡδήγει  ἀκριβῶς εἰς ἀντίθετα ἀποτελέσματα. Περισσότερον ἀτυχής πολιτική δέν ἦτο δυνατόν νά ὑπάρξη. Διότι ἡ πολιτική αὓτη ἒσπρωχνε τόν λαόν, μέ μεγαλύτερον φανατισμόν, πρός τό μέρος μας...

...Ὡς στρατιωτικός, ὁ Χάρτιγκ πρέπει νά ἦτο ἄριστος, ἀφοῦ κατεῖχε τήν θέσιν τοῦ  ἀρχηγού τοῦ Βρεττανικοῦ Αὐτοκρατορικοῦ Γενικοῦ  Ἐπιτελείου. Ἐν τούτοις ἐν Κύπρῳ δέν ἀντεπεξῆλθεν εἰς τήν στρατιωτικήν του ἀποστολήν. Ἦτο πείσμων εἰς τάς ἀποφάσεις του, πείσμων ἀκόμη καί εἰς τά σφάλματά του. Ἐάν εἶναι προτέρημα τοῦ  ἡγήτορος νά ἐπιμένῃ  ἐπί μιᾶς ἀποφάσεώς του, εἶναι καί μέγιστον σφάλμα νά ἐπιμένῃεἰς ταύτην, ὅταν ἀναγνωρίζεται παρά πάντων, ὅτι αὕτη εἶναι ἐσφαλμένη. Ἔτσι, τό προτέρημα τῆς ἐμμονῆς εἰς μίαν ἀπόφασιν κατήντησε διά τόν Χάρτιγκ μέγιστον ἐλάττωμα.

Ὀφείλω ἐν τούτοις νά ὁμολογήσω, ὅτι τόν ἐχαρακτήριζεν ἡ εἰλικρίνεια τοῦ στρατιώτου, ἡ  ὁποῖα ὅμως ἀποτελεῖ μειονέκτημα δι’ ἕνα σημερινόν πολιτικόν. Ἐκείνο πού ἠσθάνετο οὐδέποτε τό ἀπέκρυπτε, ἀλλά τό ἐξωτερίκευε μέ ὠμήν παρρησίαν. Οὕτῳ, ἀπό τάς ὁμιλίας ἤ διαφόρους ἄλλας ἐκδηλώσεις του, ἀντελαμβανόμην ἀμέσως ὄχι μόνον τούς σκοπούς του, ἀλλά πολλάκις καί αὐτά τά σχέδιά του καί ἀμέσως ἐλάμβανα τά μέτρα μου.

Ἡ στρατηγική καί τακτική του συνίστατο, ὡς ἐπί τό πλεῖστον, περισσότερον εἰς τόν ἐκφοβισμόν, παρά εἰς τήν εὐελιξίαν καί εἰς τόν καταρτισμόν σχεδίων προσηρμοσμένων πρός τάς συνθήκας τοῦ  ἀγῶνος, πού διεξήγομεν. Ἐν αρχῇ  ἐνεφανίσθῃ μέ δηλώσεις ἐπιδείξεως ἰσχύος καί πυγμῆς, ἐνεφανίσθῃ μέ δηλώσεις ἐπιδείξεως ἰσχύος καί πυγμῆς, ἀκολουθούμενος ἀπό ἐνισχύσεις στρατευμάτων, τά ὁποῖα οὓτω, ἤλπιζε νά ἐκφοβίσῃ  ἡμᾶς ὥστε νά... παραδοθῶμεν ἀμαχητί. Ὣμίλει συνεχῶς περί ἱστῶν ἀράχνης, τούς ὁποίους ἔστηνε πέριξ μας, καί διέδιδεν ὅτι ἀπό στιγμῆς εἰς στιγμήν πρέπει νά ἀναμένῃ τις τήν σύλληψίν μου καί ὅτι ἡ συντριβή τῆς ΕΟΚΑ εἶναι ζήτημα ἡμερῶν. Μολονότι τοῦ παρεσχέθη καιρός νά ἀντιληφθῆ τήν ἐν τῇν ήσῳ κατάστασιν, έν τούτοις ἔμεινεν ἐπί πολύ διάστημα ἀπροσανατόλιστος καί προέβαινεν εἰς δηλώσεις περί καταστολῆς τοῦ κινήματος μας, αἱ  ὁποῖαι ἐμείωσαν τό κῦρος τούτου καί τῆς Μεγάλης Βρεττανίας. Οὕτω, ἐνῷ τήν 1ην Ἰανουαρίου 1956 ἀπό ραδιοφώνου ἐδήλωσεν ὅτι αἱ  ἡμέραι τῆς ΕΟΚΑ εἶναι μετρημέναι, τήν 20ήν Μαρτίου 1956 ἀπό ραδιοφώνου πάλιν ἐδήλωσεν ὃτι ἐντός ἑξαμήνου θά συντρίψῃ τήν ΕΟΚΑ, διά νά μᾶς δώσῃ καί μετά τήν ἐκπνοήν τῆς προθεσμίας ταύτης καί νέαν παράτασιν ζωῆς διά νά ζήσωμεν... Ἀλλά καί ἀπέναντι τῆς Βρεττανικῆς Κυβερνήσεως εὑρέθη ἐκτεθειμένος, μέ τό νά δίδῃ συνεχῶς ὑποσχέσεις καταστολῆς τοῦ κινήματος καί νά λαμβάνῃ προθεσμίας ἐκ μέρους ταύτης, μέχρις ὅτου ἐξηντλήθη ἡ ὑπομονή τοῦ Μακμίλλαν καί τόν ἀνεκάλεσε...

Γενικόν σχέδιον τοῦ Χάρτιγκ μέ προσηρμοσμένας μεθόδους ἐνεργείας ἀντελήφθην μόνον ἀπό τόν μῆνα Ἰούνιον τοῦ 1956, τοῦθ' ὅπερ μέ ἠνάγκασε νά ἀλλάξω τακτικήν κλεφτοπολέμου. Ἀλλ' ὁΧάρτιγκ, ἐπιμένων καί πάλιν σταθερῶς εἰς τήν νέαν τακτικήν του, ἔπιπτεν ἐκ νέου εἰς τό κενόν.

Ἐφάνην ὠ μός εἰς τήν σκιαγραφίαν τοῦ στρατάρχου Χάρτιγκ, ὁ όποῖος ἀσφαλῶς ὡς στρατιώτης προσέφερεν εἰς τό παρελθόν ὑπηρεσίας εἰς τήν πατρίδα του, ἡ  ὁποία τόν ἐτίμησε διά τοῦ  ἀνωτάτου βαθμοῦ τῆς στρατιωτικῆς ἱεραρχίας. Δυστυχῶς ὅμως ἐν Κύπρῳ  ἐμείωσε τό κῦρός της, παραβαίνων παραδεδεγμένους ὑπό πάντων ἠ θικούς νόμους. Διά τό τελευταῖον τοῦτο μίαν ἡμέραν ἡ  Ἀγγλία θά αἰσθανθῇ  ἑαυτήν ἠ θικῶς μειωμένην.

Ἐν τούτοις, τόν στρατάρχην Χάρτιγκ δέν παύω νά ἐκτιμῶ  ὡς στρατιώτην, διότι εἶχε στρατιωτικάς ἀρετάς. Δι' ἐμέ ὑπήρξεν ὁ  ἰσχυρότερος καί μᾶλλον ἐπίφοβος ἀντίπαλος ἐν Κύπρῳ. Δέν δύναται νά γίνῃ καμμία σύγκρισις μεταξύ τούτου καί τῶν διαδόχων του, πολιτικῶν καί στρατιωτικῶν καί θά ἐθεώρουν τοῦτον καί λίαν ἱπποτικόν ἀντίπαλον, ἐάν δέν διεπράττοντο ὑπό τῶν στρατευμάτων του αἱ εἰς βάρος τοῦ  Ἑλληνικοῦ πληθυσμοῦ βαναυσότητες.

Πηγή:

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια