Χαλκόμουγια ή χαρκόμουγια η πιτόμουγια
Έντομα της Τάξης των Διπτέρων (Diptera) και της Οικογένειας των Σαρκοφαγιδών (Sarcophagidae). Στην Τάξη αυτή υπάγονται πολλές οικογένειες της χαλκόμουγιας ή πιτόμουγιας. Είναι μύγες μεγαλύτερες από τις συνηθισμένες που βρίσκονται παντού, με κύρια χαρακτηριστικά τα έντονά τους χρώματα στα οποία κυριαρχεί το χαλκοπράσινο (απ' όπου και η ονομασία τους) και τον έντονο θόρυβο που προκαλούν όταν πετούν. Γεννούν και πολλαπλασιάζονται πάνω σε ψοφίμια, σε εκτεθειμένα φαγητά και άλλα εγκαταλειμμένα είδη, ακόμη δε και σε πληγές ζωντανών ζώων και κάποτε και ανθρώπων. Ήταν πραγματική μάστιγα στην Κύπρο ακόμη και πριν από μερικές δεκαετίες, μέχρι που άρχισε η χρήση εντομοκτόνου για την καταπολέμησή τους και φαρμάκων για την επούλωση των ανοικτών πληγών.
Οι μύγες αυτές εναποθέτουν όχι αυγά αλλά ζωντανά σκουλήκια (νύμφες) στους χώρους όπου γεννούν, και σε πολύ σύντομο χρόνο αναπτύσσονται κι αρχίζουν να τρέφονται. Όταν τούτο συνέβαινε σε ανοικτές πληγές ζώων και ανθρώπων, ήταν πολύ οδυνηρό αλλά και πολύ επώδυνη η διαδικασία αφαίρεσης των σκουληκιών.
Ο κύκλος ζωής τους εξαρτάται από το είδος (γιατί υπάρχουν πάρα πολλά είδη), κυμαίνεται δε μεταξύ 24 και 54 ημερών. Η εναπόθεση των σκουληκιών από την πιτόμουγιαν λέγεται πίτημαν (το), απ' όπου ο χαρακτηρισμός φαγώσιμων ειδών (ιδίως κρεάτων) ως πιτημένων. Όταν το πίτημαν γινόταν σε ανοικτές πληγές ζώων ή ανθρώπων, κι εφόσον δεν υπήρχαν τρόποι αντιμετώπισης του προβλήματος, οι Κύπριοι των παλαιότερων εποχών κατέφευγαν στις γητειές και στα μάγια. Συνήθως ο γητευτής έπαιρνε «τρικάρφιν» μαχαίρι με το οποίο σταύρωνε το χώμα στο έδαφος ενόσω απάγγελλε την ευχή. Για τους ανθρώπους η ευχή ελέγετο 7 φορές και για τα ζώα 6. Κατόπιν ο γητευτής έπαιρνε χώμα «σταυρωμένο» και το πετούσε προς την πληγή του πάσχοντος ο οποίος ετοποθετείτο προς την κατεύθυνση που φυσούσε ο αέρας, έτσι που η σκόνη να επικαθίσει στην πληγή. Μια ευχή ήταν η ακόλουθη:
Ο Χριστός έκαμεν νόμον, εκάλεσεν τον Πέτρον τζ'αι τομ Παύλον τζ'αι τους δώδεκ' αποστόλους, εκάλεσεν τζ'αι τα σκουλούτζ'ια που τον δούλον του Θεού [αναφερόταν το όνομα του ασθενούς]. Τα 'κάλεσεν γιατί ζωλίζουν τζ'αι ζουμίζουν τζ'αι τον κόσμον αποτατίζουν. Δεν ειμ' εγιώ που τα γητεύκω, εν ο δεσπότης ο Χριστός τζ' ο αφέντης ο Θεός.
Άλλη γητειά έλεγε:
Πκιάννω πέτραν τζ'αι πετρίν,
κόβκω βάτον τζ'αι βατίν,
σσ’ιέτ' ο βάτος, σσ’ιούμ' εγιώ,
έτσι σσ’ιούνται τα σκουλούτζ'ια
που τον δούλον του Θεού....
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια