«Φυλακισμένα Μνήματα»
Τίτλος γνωστού πίνακα του σημαντικού Κυπρίου ζωγράφου Γεωργίου Πολ. Γεωργίου, που έγινε το 1958. Έκτοτε καθιερώθηκε σαν ονομασία για τους τάφους 13 αγωνιστών του ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα του 1955-1959 που βρίσκονται σε εσωτερική αυλή των Κεντρικών Φυλακών της Λευκωσίας.
Κατά τη διάρκεια του ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα του 1955-1959 αγωνιστές της ΕΟΚΑ που καταδικάστηκαν σε θάνατο κι εκτελέστηκαν από τους Βρετανούς στις Κεντρικές Φυλακές, τάφηκαν εκεί. Στον ίδιο χώρο τάφηκαν και μερικοί από τους πεσόντες σε μάχες. Οι Βρετανοί είχαν καθιερώσει το μέτρο αυτό, δηλαδή την ταφή ηρώων του απελευθερωτικού αγώνα μέσα στις φυλακές, επί κυβερνητείας του στρατάρχη σερ Τζων Χάρτιγκ, προκειμένου ν' αποφεύγονται δημόσιες κηδείες τις οποίες παρακολουθούσαν πλήθη λαού και οι οποίες μετατρέπονταν σε μαζικά συλλαλητήρια και μαχητικές διαδηλώσεις. Την κηδεία των αγωνιστών που θάβονταν εκεί, τελούσε ο ιερέας των Φυλακών στο παρεκκλήσι στο προαύλιο των Φυλακών. Στη συνέχεια οι ήρωες θάβονταν από τους Βρετανούς και κανένας απολύτως Έλληνας Κύπριος δεν παρευρισκόταν, ούτε και εισήλθε ποτέ στον χώρο του φυλακισμένου αυτού κοιμητηρίου, μέχρι το τέλος του αγώνα.
Το 1958 προκάλεσε αίσθηση ο πίνακας του Γεωργίου Πολ. Γεωργίου που ζωγραφίστηκε τότε, ενώ ακόμη ο ένοπλος αγώνας συνεχιζόταν (ο πίνακας βρίσκεται σήμερα στη συλλογή της Αρχιεπισκοπής. Ο πίνακας παρουσιάζει φυλακισμένους, πίσω από σίδερα, τους τάφους των ηρώων της ΕΟΚΑ. Ταυτόχρονα ο Γεωργίου είχε απευθύνει τότε και μια λιγόλογη έκκληση προς τον κυβερνήτη της Κύπρου σερ Χιου Φουτ να ελευθερώσει τους νεαρούς νεκρούς.
Μετά το τέλος του απελευθερωτικού αγώνα και την εγκαθίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας, τα «Φυλακισμένα Μνήματα» έγιναν τόπος προσκυνήματος. Το ίδιο εξακολουθούν να είναι και σήμερα, γιατί αποτελούν μια από τις πιο συγκλονιστικές πτυχές του απελευθερωτικού αγώνα κι ένα μοναδικό μνημείο ηρωισμού και αντίστασης αλλά και υπέρτατης θυσίας για την ελευθερία.
Στα «Φυλακισμένα Μνήματα» βρίσκονται θαμμένοι οι ακόλουθοι ήρωες του απελευθερωτικού αγώνα:
1. Μιχαήλ Καραολής
2. Ανδρέας Δημητρίου
3. Ιάκωβος Πατάτσος
4. Ανδρέας Ζάκος
5. Χαρίλαος Μιχαήλ
6. Στέλιος Μαυρομμάτης
7. Ανδρέας Παναγίδης
8. Μιχαήλ Κουτσόφτας
9. Ευαγόρας Παλληκαρίδης
10. Γρηγόρης Αυξεντίου
11. Στυλιανός Λένας
12. Μάρκος Δράκος
13. Κυριάκος Μάτσης
Από τους 13 αυτούς ήρωες οι πρώτοι 9 είχαν εκτελεστεί με απαγχονισμό στις Κεντρικές Φυλακές, ενώ οι άλλοι 4 έπεσαν μαχόμενοι.
Σήμερα η μικρή εσωτερική αυλή των Κεντρικών Φυλακών παραμένει όπως ήταν τότε, τριγυρισμένη από ψηλό πέτρινο τοίχο, κι εξακολουθεί να κρατεί «φυλακισμένους» τους τάφους των 13 ηρώων της ΕΟΚΑ. Με τη διαφορά ότι στους τάφους αυτούς υπάρχουν πάντοτε, μετά το τέλος του αγώνα, στεφάνια που κατατίθενται από τους προσκυνητές, ενώ στον τοίχο του βάθους υπάρχει μια επιγραφή: Του αντρειωμένου ο θάνατος θάνατος δεν λογιέται.
Το έργο του Πολ. Γεωργίου
Ο ζωγράφος ολοκλήρωσε το έργο "Φυλακισμένα Μνήματα" το 1958 στο εργαστήρι του στο Βαρώσι. Τον προηγούμενο χρόνο ο ζωγράφος είχε ολοκληρώσει κι άλλο μεγάλων διαστάσεων έργο με τίτλο “Η θυσία του Γρηγόρη Αυξεντίου”. Και οι δύο πίνακες ανήκουν σήμερα στη Συλλογή Πινακοθήκης Ιδρύματος Αρχ. Μακαρίου Γ΄.
Στα “Φυλακισμένα Μνήματα” παρουσιάζονται συμβολικά πίσω από συρματοπλέγματα δέκα μνήματα ηρώων του κυπριακού Απελευθερωτικού Αγώνα ―εννέα απαγχονισθέντων (Μιχαήλ Κουτσόφτα, Στέλιου Μαυρομάτη, Ανδρέα Παναγίδη, Ευαγόρα Παλληκαρίδη, Ιάκωβου Πατάτσου, Ανδρέα Ζάκου, Χαρίλαου Μιχαήλ, Μιχαήλ Καραολή, Ανδρέα Δημητρίου) και του πεσόντος Γρηγόρη Αυξεντίου, τους οποίους οι Άγγλοι είχα θάψει στις Κεντρικές Φυλακές της Λευκωσίας (Βλέπε Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος Αρχείου ΡΙΚ).
Σε πληροφοριακό σημείωμα για το έργο, που δημοσιεύθηκε τότε στο περιοδικό Τάιμς οφ Σάιπρους, ο ζωγράφος εξηγούσε : “Το απανθρακωμένο λείψανο του Γρηγόρη Αυξεντίου θάφτηκε στις εφτά του Μάρτη του 1957, πίσω από τα σιδερένια κάγκελα των κεντρικών φυλακών κοντά στους τάφους του Καραολή, του Δημητρίου, του Μιχαήλ, του Μαυρομάτη, του Κουτσόφτα, του Παναγίδη, του Ζάκου, του Πατάτσου και του Παλληκαρίδη. Σαράντα μέρες μετά τον θάνατό του, σ’ ένα μνημόσυνο για την ανάπαυση της ψυχής του, ενώ η μητέρα του μοιρολογούσε, ένα λευκό περιστέρι πέταξε και κάθησε στην εκκλησιά”.
Στο κάτω μέρος του πίνακα ο Γεωργίου παρουσιάζει τρεις πενθοφορούσες κυπρίες μητέρες και το περιστέρι επάνω στην εκκλησία.
Μέσω του περιοδικού Τάιμς οφ Σάιπρους ο Γ. Πολ. Γεωργίου απηύθυνε και την ακόλουθη έκκληση προς τον Κυβερνήτη : “Ευσεβάστως απευθύνομαι προς την Εξοχότητά σας για να σας ζητήσω να λευτερώσετε τους νεαρούς νεκρούς που είναι θαμμένοι πίσω από τα κάγκελα των Κεντρικών φυλακών για να ταφούν χρισιτανικά και ν’ αναπαυθούν σε ειρήνη. Και πάλι σας ευχαριστώ. Γ. Πολ. Γεωργίου, Αμμόχωστος».
Η έκκληση του ζωγράφου έπεσε στο κενό : ακόμη τρεις πεσόντες (Μάρκος Δράκος, Στυλιανός Λένας, Κυριάκος Μάτσης) προστέθηκαν στο φυλακισμένο κοιμητήριο.
Φώτο Γκάλερι
