Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Φρέναρος- Frenaros. Κοινότητατης της επαρχίας Αμμοχώστου, στη γεωγραφική περιφέρεια των Κοκκινοχωριών, περί τα 10 χιλιόμετρα νότια της πόλης της Αμμοχώστου.

Ξεκίνησε από ένα χωριό, εξελίχθηκε σε δήμο το και με την μεταρρύθμιση του 2022 ενσωματώθηκε στον ευρύτερο δήμο Παραλιμνίου- Δερύνειας. 

 

Βλέπε λήμματα: Δήμοι- Δημαρχεία και Δήμοι- Δημαρχεία- Οι 20 Δήμοι της μεταρρύθμισης του 2022

 

Γεωγραφία

Ένα μικρό μέρος του βόρειου τμήματος του χωριού εμπίπτει στο έδαφος της βρετανικής βάσης της Δεκέλειας. Το Φρέναρος είναι κτισμένο σε μέσο υψόμετρο 75 μέτρων. Το τοπίο του είναι καμπίσιο, χωρίς ιδιαίτερες μορφολογικές διακυμάνσεις, με μια πολύ μικρή κλίση από τα νότια προς τα βόρεια.

 

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι αποθέσεις του σχηματισμού Λευκωσίας (ασβεστολιθικοί ψαμμίτες, κροκάλες και ψαμμιτικές μάργες), οι αποθέσεις του σχηματισμού Αθαλάσσας (ασβεστολιθικοί ψαμμίτες και άμμοι), το Σύναγμα (αποθέσεις άμμων και χαλικιών της Πλειστόκαινης περιόδου) και οι πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης γεωλογικής περιόδου. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν εδάφη τέρρα ρόζα, καφκάλλες και προσχωσιγενή.

 

Το Φρέναρος δέχεται μια χαμηλή μέση ετήσια βροχόπτωση που ανέρχεται στα 337 χιλιοστόμετρα (μέσος όρος περιόδου 1951-1980). Όμως το χωριό βρίσκεται στην περιοχή του υδροφόρου στρώματος της νοτιοανατολικής Μεσαορίας ή Κοκκινοχωριών, που είναι το δεύτερο μεγαλύτερο υδροφόρο στρώμα της Κύπρου. Στην περιοχή του έχουν ανορυχθεί πολλές διατρήσεις, η αξιοποίηση των οποίων συνέβαλε στην άρδευση σημαντικών εκτάσεων γης.

 

Καλλιέργειες

Πάνω στα εύφορα εδάφη του χωριού καλλιεργείται μια μεγάλη ποικιλία λαχανικών που περιλαμβάνουν πατάτες, καρπούζια, πεπόνια, κρεμμύδια, αγκινάρες, ντομάτες, αγγουράκια, κραμπιά, καρότα, σέλινα, κουνουπίδια και άλλα. Ωστόσο το κυριότερο προϊόν του χωριού είναι η πατάτα, η καλλιέργεια της οποίας ευνοείται από τις κλιματολογικές και εδαφολογικές συνθήκες. Το Φρέναρος ειδικεύτηκε από νωρίς στην πατατοκαλλιέργεια, που το ανέδειξε σαν ένα από τα κυριότερα πατατοπαραγωγικά χωριά της Κύπρου.  Εκτός από τα λαχανικά στο χωριό καλλιεργούνται τα εσπεριδοειδή, τα σιτηρά, τα νομευτικά φυτά, τα όσπρια (κουκιά και φασόλια), οι ροδιές και λίγες συκιές.

 

Το Φρέναρος, όπως και τα υπόλοιπα Κοκκινοχώρια, αντιμετώπιζε πρόβλημα νερού για την άρδευση των εκτεταμένων αρδευόμενων καλλιεργειών του, ιδιαίτερα των λαχανικών και των εσπεριδοειδών. Σαν αποτέλεσμα της εντατικής εκμετάλλευσης και της υπεράντλησης προκλήθηκε εισροή θαλάσσιου νερού σε μεγάλο βάθος μέσα στο υδροφόρο στρώμα και πολλές διατρήσεις εγκαταλείφθηκαν. Η εφαρμογή του σχεδίου του Νότιου Αγωγού, του μεγαλύτερου αρδευτικού έργου που έχει αναληφθεί ποτέ στην Κύπρο, έχει απαμβλύνει το πρόβλημα της υπεράντλησης νερού στην περιοχή των Κοκκινοχωριών με την άρδευση σημαντικών εκτάσεων γης, με μεταφορά νερού από το φράγμα του Κούρη.

 

Αρκετά ανεπτυγμένη είναι και η κτηνοτροφία στο χωριό, όπου έχουν δημιουργηθεί σύγχρονες κτηνοτροφικές μονάδες.

 

Εκτός από τη γεωργία και τη κτηνοτροφία, ένα σχετικά μεγάλο μέρος του οικονομικά ενεργού πληθυσμού του χωριού εργοδοτείται και σ' άλλους τομείς απασχόλησης, όπως του εμπορίου, των ξενοδοχείων και των εστιατορίων, των κατασκευών, των υπηρεσιών, των μεταφορών και επικοινωνιών και της βιομηχανίας. Τα κυριότερα είδη βιομηχανίας που αναπτύχθηκαν είναι η κατασκευή ξύλινων επίπλων, οι ηλιακοί θερμοσίφωνες, τα μωσαϊκά, τα αμαξώματα αυτοκινήτων, τα ψυγεία, και τα μηχανουργεία και χυτήρια. Στην περιοχή του χωριού δημιουργήθηκε βιομηχανική περιοχή.

 

Συγκοινωνία

Το Φρέναρος εξυπηρετείται μ' ένα πολύ καλό συγκοινωνιακό δίκτυο. Στα βορειοανατολικά συνδέεται με το χωριό Δερύνεια (περί τα 4 χμ.), στα βορειοδυτικά με τον παλαιό δρόμο Λευκωσίας-Αμμοχώστου (περί τα 7 χμ.), στα δυτικά με το χωριό Αυγόρου (περί τα 8 χμ.), στα νοτιοδυτικά με το χωριό Λιοπέτρι (περί τα 5 χμ.) και στα νοτιοανατολικά με το χωριό Σωτήρα (περί τα 3,5 χμ.).

 

Η μικρή απόσταση του χωριού από την πόλη της Αμμοχώστου, η πολύ καλή οδική του σύνδεση και οι προσοδοφόρες γεωργικές του εκμεταλλεύσεις είναι οι κύριοι παράγοντες που συνέβαλαν στην πληθυσμιακή του αύξηση. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

 

Χρονολογία	Κάτοικοι
1881	231
1891	313
1901	397
1911	500
1921	582
1931	796
1946	1.101
1960	1.439
1973	1.745
1976	2.231
1982	2.708
1992	3.122
2001	3.305
2011	4.298
2021	4515

 

Οι πληθυσμιακές αυξήσεις μετά το 1974 οφείλονται, σε μεγάλο βαθμό, στην εγκατάσταση στο χωριό αρκετών Ελληνοκυπρίων εκτοπισμένων, κυρίως από την πόλη και την επαρχία Αμμοχώστου.

 

Ιστορικά στοιχεία

Το χωριό υφίστατο κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια. Σε παλαιούς χάρτες βρίσκεται σημειωμένο ως Frinaria. Σύμφωνα μάλιστα προς μια άποψη η ονομασία του χωριού προήλθε από τους Fréres Mineures, τους Φραγκισκανούς Λατίνους μοναχούς που αναφέρεται ότι κατείχαν στην περιοχή ένα μοναστήρι, εκείνο της Παναγίας Χορτακιώτισσας, στα νοτιοανατολικά του χωριού (γνωστή και ως Παναγία των Χορτακιών).

 

Βλέπε λήμμα: Παναγία Χορτακίων

 

Δεν μαρτυρείται πάντως η σχέση των Φραγκισκανών με το Φρέναρος, αλλ' ο Σίμος Μενάρδος λέγει ότι είναι πιθανό να κατείχαν την περιοχή. Απ' αυτούς, κατά τον ίδιο, γνωστούς και ως ελάσσονες (μινορίτες) θα πρέπει να προήλθε η ονομασία του χωριού. Στο Χρονικόν τοῦ Μορέως οι Φραγκισκανοί μοναχοί ονομάζονται Φρεμενούριοι. Από την ονομασία, λοιπόν, Φρε Μινόρς (Φρέμινορς) προήλθε η ονομασία Φρέναρος. Πάντως ο ντε Μας Λατρί γράφει Phrénaros, χωρίς να το συνδέει με τους Μινορίτες.

 

Ο μεσαιωνικός οικισμός (φέουδο;) Frinaria βρισκόταν περί τα 2 χιλιόμετρα νοτιότερα του σημερινού οικισμού κι είναι γνωστή σήμερα η τοποθεσία ως Παλαιόν Φρέναρος. Είναι άγνωστο πότε ο οικισμός μετακινήθηκε, πάντως κατά τη μακρά περίοδο της Τουρκοκρατίας. Ο αββάς Τζιοβάννι Μαρίτι (1760) γράφει ότι τότε ο παλαιός οικισμός ήταν ερειπωμένος. Από τα κατάλοιπα φαίνεται ότι ήταν μεγάλος οικισμός κι απ' αυτόν σώζονται σήμερα μόνο τρεις εκκλησίες: του Αγίου Γεωργίου, του Αγίου Θεοδώρου και της Παναγίας Χορτακιώτισσας. Η τοποθεσία είναι γνωστή σήμερα με την ονομασία Χορτάκια (τα). 

 

Αξιόλογη είναι και η εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στο Φρέναρος, πιθανότατα του 12ου αιώνα. Πιθανότατα του 12ου αιώνα είναι και η εκκλησία του Αγίου Ανδρονίκου, στα βορειοανατολικά του χωριού. Κοντά βρίσκεται και η επίσης σημαντική εκκλησία της Αγίας Μαρίνας.

 

Η ύπαρξη τόσων πολλών εκκλησιών στην περιοχή φανερώνει ότι αυτή ήταν αρκετά σημαντική κατά τα Βυζαντινά χρόνια κι αργότερα. Ωστόσο η περιοχή είχε κατοικηθεί και κατά τα παλαιότατα Προϊστορικά χρόνια, όπως αποδεικνύεται από την ανεύρεση οικισμού της Νεολιθικής εποχής. Συγκεκριμένα στην τοποθεσία «Βουνιστήριν», στα βορειοδυτικά του χωριού, διενήργησε μικρής εκτάσεως ανασκαφή ο αρχαιολόγος Ε. Gjerstad το 1925 και βρήκε λίγα κατάλοιπα της Νεολιθικής εποχής.

 

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια