Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Φράγματα (υδατοφράκτες) είναι τεχνικά έργα που σκοπό έχουν τη συγκράτηση ή συγκέντρωση των πλεοναζόντων νερών της βροχής, των ποταμών και των χειμάρρων. Έτσι δημιουργούνται τεχνητές λίμνες, το νερό των οποίων χρησιμοποιείται για αρδευτικούς και υδρευτικούς σκοπούς, καθώς και για την κίνηση υδροηλεκτρικών σταθμών για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Συχνά η κατασκευή φραγμάτων γίνεται και για αντιπλημμυρικούς σκοπούς.

 

Τα φράγματα ποικίλλουν σε μέγεθος, από μικρές υδατοδεξαμενές μέχρι φράγματα τεραστίων διαστάσεων. Γνωστό στην Ελλάδα είναι το φράγμα του Μαραθώνα ύψους 54 μ. και μήκους 281 μ., το οποίο συγκρατεί τα νερά των χειμάρρων Χαράδρου και Βαρνάβα. Η λίμνη του φράγματος έχει εμβαδόν 2.500.000 μ² και από αυτή υδρεύεται η πόλη των Αθηνών. Ένα από τα μεγαλύτερα φράγματα του κόσμου είναι το φράγμα του Ασσουάν στην Αίγυπτο (νέο φράγμα). Το φράγμα αυτό, που κτίστηκε μεταξύ 1960-1970 περί τα 6 χιλιόμετρα νότια του παλαιού φράγματος, έχει ύψος 114 μ. και μήκος 3,6 χμ., είναι δε γνωστό σαν «μέγα φράγμα του Ασσουάν». Η λίμνη του, γνωστή σαν «λίμνη Νάσερ», είναι από τις μεγαλύτερες τεχνητές λίμνες του κόσμου. Καλύπτει έκταση 4.015 χμ2 και έχει χωρητικότητα 157 δισεκ. μ³.

 

Η κατασκευή φραγμάτων στην Κύπρο:  Οι περιορισμένοι υδάτινοι πόροι της Κύπρου και οι συνεχώς αυξανόμενες ανάγκες για αρδευτικούς και υδρευτικούς σκοπούς οδήγησαν στην κατασκευή φραγμάτων για αύξηση των υδατικών αποθεμάτων και προώθηση της ορθολογικής χρησιμοποίησής τους.

 

Τα φράγματα που κατασκευάζονται στην Κύπρο ποικίλλουν σε τύπο και χωρητικότητα. Ανάλογα με τον τύπο κατασκευής τους διακρίνονται σε χωμάτινα, λιθόκτιστα, λιθόρριπτα και φράγματα από μπετόν βαρύτητας.

 

Οι ιδιάζουσες υδρολογικές και γεωλογικές συνθήκες της Κύπρου καθιστούν την κατασκευή υδατοφρακτών πολυδάπανη και κατά συνέπεια αυξάνουν το κόστος του νερού που αποθηκεύεται σ' αυτά. Τα κυριότερα προβλήματα που αντιμετωπίζονται στην κατασκευή υδατοφρακτών είναι τα ακόλουθα:

 

1. Λόγω των μεγάλων κλίσεων των κοιλάδων, τα φράγματα που κατασκευάζονται πρέπει να έχουν αρκετό ύψος για την αποθήκευση υπολογίσιμων ποσοτήτων νερού.
2. Η ανώμαλη και ανομοιόμορφη ετήσια και εποχιακή απορροή των ποταμών δημιουργεί την ανάγκη ανέγερσης υδατοφρακτών που η χωρητικότητά τους να είναι δυο φορές μεγαλύτερη από τη μέση ετήσια απορροή τους, ώστε σ' ένα διάστημα 40 χρόνων ζωής του υδατοφράκτη να ληφθεί το 90% περίπου της μέσης ετήσιας απορροής της λεκάνης.
3. Το μεγάλο ποσοστό των μεταφερομένων υλικών έχει σαν αποτέλεσμα τη μείωση της χωρητικότητας από 0,2 μέχρι 2,3% το χρόνο.
4. Η μεγάλη διάρκεια της ηλιοφάνειας, η σχετική ξηρασία και η διαρκής κίνηση του αέρα έχουν σαν αποτέλεσμα την εξάτμιση μεγάλων ποσοτήτων νερού, ιδιαίτερα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Υπολογίζεται ότι εξατμίζεται κάθε χρόνο το 10% περίπου του όγκου του νερού που αποθηκεύεται στα φράγματα.
5. Οι δυσμενείς γεωλογικές συνθήκες συχνά δημιουργούν προβλήματα διαρροής νερού από τα φράγματα.

 

Εκτός από τα φράγματα, πάνω στους ποταμούς συχνά κατασκευάζονται και εξωποτάμιες χωμάτινες υδατοδεξαμενές. Οι υδατοδεξαμενές αυτές κατασκευάζονται έξω από την κοίτη του χειμάρρου στις περιπτώσεις που οι γεωλογικές και τοπογραφικές συνθήκες ή και το κόστος δεν ευνοούν την κατασκευή φράγματος, ή σε περιπτώσεις που η κοιλάδα είναι καλυμμένη με αρδεύσιμες φυτείες και δεν πρέπει να καταστραφούν. Σε τέτοιες περιπτώσεις γίνεται επιλογή κοιλότητας που προέρχεται είτε από δευτερεύουσα κοιλάδα, είτε από τεκτονική διαταραχή ή από χημική διάβρωση κλπ., και αφού γίνουν οι κατάλληλες εκσκαφές και τα αναχώματα, η επιφάνεια της δεξαμενής καλύπτεται με πλαστικό που στη συνέχεια καλύπτεται με χώμα που συμπιέζεται. Σε περίπτωση που υπάρχει άργιλλος στην περιοχή, χρησιμοποιείται αντί του πλαστικού. Οι κλίσεις των πλευρών της δεξαμενής πρέπει να είναι 1:3 για να μπορεί να σταθεί το χώμα πάνω στο πλαστικό. Οι μικρές κλίσεις των πλευρών της δεξαμενής αυξάνουν κατά πολύ το κόστος κατασκευής και γι' αυτό ο χώρος που θα επιλεγεί πρέπει να αποτελείται από διαβρωμένο πέτρωμα ή από πέτρωμα όπου θα είναι εύκολη η εκσκαφή του χωρίς την εκτεταμένη χρήση εκρηκτικών υλικών που ανεβάζουν το κόστος. Το νερό μεταφέρεται από τον ποταμό στη δεξαμενή με σωληναγωγό, αφού γίνουν πάνω στον ποταμό τα κατάλληλα έργα λήψεως ή εκτροπής. Στην Κύπρο έχουν κατασκευαστεί αρκετές χωμάτινες εξωποτάμιες υδατοδεξαμενές, οι περισσότερες από τις οποίες κατασκευάστηκαν στο πλαίσιο του Σχεδίου Ενιαίας Αγροτικής Αναπτύξεως Πιτσιλιάς.

 

Τα πιο πάνω προβλήματα ανεβάζουν σημαντικά το κόστος του νερού που αποθηκεύεται στα φράγματα. Παρά το ψηλό κόστος που συνεπάγεται η ανέγερση φραγμάτων, η κατασκευή τους κατέστη αναπόφευκτη λόγω της σταδιακής εξάντλησης των υπογείων υδροφόρων στρωμάτων, σαν αποτέλεσμα της υπεράντλησης και της εισροής θαλάσσιου νερού σε μερικά από αυτά.

 

Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1990 κατασκευάστηκαν 8 φράγματα χωρητικότητας μεγαλύτερης των 5 εκ. μ³ (φράγματα Κούρη, Ασπρόκρεμμου, Ευρέτου, Καλαβασού, Διπόταμου, Λευκάρων, Γερμασόγειας και Άχνας) καθώς και μεγάλος αριθμός μικρότερων φραγμάτων. Επίσης κατασκευάστηκαν πάνω από 100 μικρά εμπλουτιστικά φράγματα και εξωποτάμιες υδατοδεξαμενές.

 

Ιστορική ανασκόπηση της κατασκευής υδατοφρακτών:  Σε παλαιότερες εποχές οι γεωργοί της Κύπρου προσπαθούσαν να εξοικονομούν νερό για τις καλλιέργειές τους με διάφορους τρόπους: κόβοντας με πέτρες τμήματα της κοίτης μικρών ποταμών, δημιουργώντας έτσι κολύμπους, δηλαδή χώρους όπου εσυγκρατείτο το νερό ή διοχετεύοντας το νερό σε αυκολιές, σε χώρους δηλαδή όπου οι κοιλότητες μπορούσαν να συγκρατούν κι αποθηκεύουν νερό, ή φτιάχνοντας δήμματα, κατασκευές που και πάλι συγκρατούσαν το νερό. Όλοι αυτοί οι παλαιοί και πανάρχαιοι τρόποι ήταν, ουσιαστικά, πρωτόγονες μέθοδοι κατασκευής κάποιων ειδών φραγμάτων, που βέβαια ούτε μεγάλα ήταν, ούτε άρτια από τεχνική άποψη.

 

Οι προσπάθειες για αποθήκευση νερού σε κανονικούς υδατοφράκτες χρονολογούνται από τον 19ο αιώνα. Μεταξύ 1896-1912 κατασκευάστηκαν οι τρεις πρώτοι υδατοφράκτες, συνολικής χωρητικότητας 5 περίπου εκατομμυρίων κυβικών μέτρων, στα χωριά Σύγκραση, Κούκλια και Αχερίτου. Οι υδατοφράκτες αυτοί είναι επιμήκη αναχώματα ύψους 8 περίπου μέτρων.

 

Από το 1900 μέχρι το 1945 περίπου η πολιτική της τότε αποικιακής κυβέρνησης ήταν να μη κατασκευάζονται υδατοφράκτες γιατί πιστευόταν ότι λόγω των δυσμενών γεωλογικών συνθηκών και των μεγάλων κλίσεων των ποταμών, τέτοια έργα ήταν αντιοικονομικά. Άλλοι λόγοι που απέτρεψαν την κατασκευή φραγμάτων ήταν το μεγάλο ποσοστό των μεταφερομένων υλικών, τα νόμιμα δικαιώματα των γεωργών πάνω στην απορροή των ποταμών και ο επηρεασμός του εμπλουτισμού των υδροφορέων της λεκάνης. Έτσι η κυβέρνηση περιορίστηκε σε μικρές κατασκευές όπως στην κατασκευή αυλακιών από σκυρόδεμα και μικρών δεξαμενών για την αποθήκευση του νερού των πηγών κατά τη διάρκεια της νύκτας. Έγιναν επίσης πολλά μικρά έργα εκτροπής του νερού των ποταμών για άρδευση εποχιακών καλλιεργειών. Αντίθετα η αποικιακή κυβέρνηση έδωσε μεγάλη σημασία στην εκμετάλλευση των υπογείων νερών λόγω του χαμηλού κόστους αξιοποίησής τους.

 

Κατά την περίοδο 1945-1960 υιοθετήθηκε νέα πολιτική όσον αφορά την αξιοποίηση των επιφανειακών υδατίνων πόρων και κατασκευάστηκαν 15 υδατοφράκτες συνολικής χωρητικότητας 1.629.000 μ³. Οι υδατοφράκτες ήταν περιορισμένου μεγέθους και χωρητικότητας, ο δε μεγαλύτερος από αυτούς ήταν εκείνος του Αγίου Λουκά, στην Αμμόχωστο (455.000 μ³). Στον πίνακα 1 φαίνονται τα 15 αυτά φράγματα μαζί με το φράγμα των Κουκλιών και δίνονται στοιχεία για τον τύπο, ύψος, χωρητικότητα και έτος συμπλήρωσής τους.

 

ΠΙΝΑΚΑΣ 1: ΦΡΑΓΜΑΤΑ ΠΟΥ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΗΚΑΝ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΟ 1960
Αρ	Όνομα	Τύπος	Ύψος (μέτρα)	Χωρητικότητα (1.000 μ3)	Έτος Συμπλήρωσης
1.	Κούκλια	χωμάτινο	6	4.545	1900
2.	Λύμπια*	λιθόκτιστο	5	18	1945
3.	Λυθροδόντα Κάτω	λιθόκτιστο	11	32	1945
4.	Καλό Χωριό Κλήρου	λιθόκτιστο	9	82	1947
5.	Ακρούντα	λιθόκτιστο	7	23	1947
6.	Γαληνή	λιθόκτιστο	11	23	1947
7.	Πέτρα Κάτω	λιθόκτιστο	9	32	1948
8.	Πέτρα Πάνω	λιθόκτιστο	9	23	1951
9.	Λυθροδόντα Πάνω	λιθόκτιστο	10	32	1952
10.	Καφίζες	λιθόκτιστο	23	113	1953
11.	Άγιος Λουκάς	χωμάτινο	3	455	1955
12.	Γύψου	χωμάτινο	3	100	1955
13.	Καντού	λιθόκτιστο	15	34	1956
14.	Πέρα Πεδί	βαρύτητας	22	55	1956
15.	Πύργος	βαρύτητας	22	285	1957
16.	Τριμίκληνη	βαρύτητας	33	340	1958
ΟΛΙΚΗ ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑ: 6.174.000 μ3 * Κατεδαφίστηκε το 1976

 

Αμέσως μετά την εγκαθίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας, το 1960, άρχισαν να διευρύνονται οι υδρολογικές επισκοπήσεις και έρευνες για να αποτελέσουν την αναγκαία βάση για τη μελέτη και εκτέλεση μεγάλων υδατικών έργων. Μεταξύ 1960-1970 κατασκευάστηκαν 19 σχετικά μεγάλα φράγματα συνολικής χωρητικότητας 32.041.000 μ³(βλέπε πίνακα 2), από τα οποία τα μεγαλύτερα ήταν εκείνα της Γερμασόγειας (13.600.000 μ³), των Πολεμιδιών (3.864.000 μ³), του Μαυροκόλυμπου (2.180.000 μ³), της Μόρφου (1.879.000 μ³) και του Τρέμιθου (1.614.000 μ³).

 

ΠΙΝΑΚΑΣ 2: ΜΕΓΑΛΑ ΦΡΑΓΜΑΤΑ ΑΠΟ 1960-1970
Αρ	Όνομα	Τύπος	Ύψος (μέτρα)	Χωρητικότητα (1.000 μ3)	Έτος Συμπλήρωσης
1.	Πρόδρομος	χωμάτινο	10	122	1962
2.	Μόρφου	χωμάτινο	13	1.879	1962
3.	Λεύκα	βαρύτητας	35	368	1962
4.	Κιόνελι	χωμάτινο	15	1.045	1962
5.	Αθαλάσσα	χωμάτινο	18	791	1962
6.	Κανλί	χωμάτινο	19	1.113	1963
7.	Αργάκα	λιθόρριπτο	41	1.150	1964
8.	Μια Μηλιά	χωμάτινο	22	355	1964
9.	Οβγός	χωμάτινο	16	845	1964
10.	Τρέμιθος	χωμάτινο	22	1.614	1964
11.	Αγρός	χωμάτινο	26	99	1964
12.	Λιοπέτρι	χωμάτινο	18	340	1964
13.	Πολεμίδια	χωμάτινο	45	3.864	1965
14.	Αγία Μαρίνα	λιθόρριπτο	33	311	1965
15.	Καλοπαναγιώτης	χωμάτινο	40	391	1966
16.	Μαυροκόλυμπος	χωμάτινο	45	2.180	1966
17.	Π ωμός	χωμάτινο/λιθόρριπτο	38	859	1966
18.	Γερμασόγεια	χωμάτινο	49	13.600	1968
19.	Σύγκραση*	χωμάτινο	7	1.115	1968
ΟΛΙΚΗ ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑ: 32.041.000 μ3 * Το φράγμα της Σύγκρασης κτίστηκε το 1968 στη θέση του παλαιού φράγματος

 

Μεταξύ 1960-1970 κατασκευάστηκαν επίσης 11 μεγάλα εμπλουτιστικά φράγματα συνολικής χωρητικότητας 8.275.000 μ³ (βλέπε πίνακα 3), από τα οποία το μεγαλύτερο ήταν εκείνο της λίμνης του Αγίου Λουκά στην Αμμόχωστο. Την ίδια περίοδο κατασκευάστηκαν στις επαρχίες Αμμοχώστου και Κερύνειας ένας σημαντικός αριθμός μικρών εμπλουτιστικών φραγμάτων συνολικής χωρητικότητας 1.075.000 μ³(βλέπε πίνακα 4).

 

Το 1973 συμπληρώθηκαν το εμπλουτιστικό φράγμα Μάσαρη (2.273.000 μ³) πάνω στη συρροή των τριών παραπόταμων του Σερράχη, το φράγμα των Λευκάρων (13.850.000 μ³) πάνω στον Συρκάτη, παραπόταμο του Πεντάσχοινου, και το φράγμα Παλαιχώρι-Καμπί (620.000 μ³) πάνω στο Καμπί, παρακλάδι του ποταμού του Ακακίου.

 

Η τουρκική εισβολή του 1974 είχε σαν αποτέλεσμα την απώλεια πολύτιμων επιφανειακών και υπογείων υδατίνων πόρων. Στο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου βρίσκονται σήμερα αρκετά φράγματα, από τα οποία τα μεγαλύτερα είναι εκείνα των Κουκλιών (4.545.000 μ³), της Μόρφου (1.879.000 μ³), του Κανλί (1.113.000 μ³) και του Κιόνελι (1.045.000 μ³). Ταυτόχρονα ο εκτοπισμός 200 χιλιάδων Ελληνοκυπρίων από τις πατρογονικές τους εστίες και η εγκατάστασή τους, κυρίως σε αστικές και περιαστικές περιοχές, επέφερε μια πολύ μεγάλη αύξηση στη ζήτηση πόσιμου νερού. Εξάλλου η ραγδαία τουριστική ανάπτυξη των παραλιακών περιοχών του ελεύθερου τμήματος της Κύπρου που ακολούθησε, οδήγησε στην περαιτέρω επιδείνωση του προβλήματος της έλλειψης νερού.

 

Στο μεταξύ έγινε επιτακτική η ανάγκη εκτέλεσης μεγάλων υδατικών έργων για την αξιοποίηση των επιφανειακών κυρίως νερών του ελεύθερου τμήματος της Κύπρου, δεδομένου ότι τα υδροφόρα στρώματα που αποτελούσαν την κύρια πηγή νερού τόσο για άρδευση όσο και για ύδρευση, άρχισαν να υπεραντλούνται. Για την αντιμετώπιση της κατάστασης το υπουργείο Γεωργίας και Φυσικών Πόρων, έχοντας υπόψιν τις σχετικές μελέτες του Προγράμματος Αναπτύξεως των Ηνωμένων Εθνών, προχώρησε στον σχεδιασμό των ακολούθων πέντε μεγάλων αρδευτικών σχεδίων, των οποίων η εφαρμογή συνέβαλε στην κατακόρυφη αύξηση των υδατικών αποθεμάτων της Κύπρου και την επέκταση των αρδευόμενων εκτάσεων:

 

1. Σχέδιο Ενιαίας Αγροτικής Αναπτύξεως Πιτσιλιάς
2. Αρδευτικό Έργο της Πάφου
3. Σχέδιο Βασιλικού-Πεντάσχοινου
4. Σχέδιο Νότιου Αγωγού
5. Αρδευτικό Έργο Χρυσοχούς

 

Στο πλαίσιο του Σχεδίου Ενιαίας Αγροτικής Αναπτύξεως Πιτσιλιάς κατασκευάστηκαν το φράγμα του Ξυλιάτου, χωρητικότητας 1.250.000 μ³, το τοξωτό φράγμα των Αγίων Βαβατσινιάς χωρητικότητας 53.000 μ³, και οι ακόλουθες 19 χωμάτινες εξωποτάμιες υδατοδεξαμενές: Άγιοι ΒαβατσινιάςΑρ.Ι, ΕπταγώνιαΑρ. 1, Χαντριά, Μελίνη, Πελέντρι, Επταγώνια Αρ. 3, Ακαπνού-Επταγώνια, Κάτω Μύλος, Επταγώνια Αρ. 2, Αρακαπάς Αρ. 1, Αγρίδια, Κυπερούντα, Λαγουδερά, Ορά, Άγιοι Βαβατσινιάς Αρ. 2, Φαρμακάς Αρ. 1, Φαρμακάς Αρ. 2, Αρακαπάς Αρ. 2 και Διερώνα. Μέχρι το 1980 συμπληρώθηκε η κατασκευή του τοξωτού φράγματος των Αγίων Βαβατσινιάς καθώς και των εξωποτάμιων υδατοδεξαμενών Αγίων Βαβατσινιάς Αρ. 1, Επταγώνιας Αρ. 1, Χαντριών, Μελίνης και Πελεντρίου. Τόσο τα φράγματα αυτά όσο και εκείνα των Λευκάρων, Παλαιχώρι-Καμπί, Μάσαρη και Λύμπια (νέον) φαίνονται στον πίνακα 5 .Το φράγμα των Λυμπιών κτίστηκε στη θέση του παλαιού φράγματος που κατεδαφίστηκε το 1976.

 

ΠΙΝΑΚΑΣ 3: ΜΕΓΑΛΑ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΤΙΚΑ ΦΡΑΓΜΑΤΑ ΑΠΟ 1960-1970
Αρ	Όνομα	Τύπος	Ύψος (μέτρα)	Χωρητικότητα (1.000 μ3)	Έτος Συμπλήρωσης
1.	Άγιος Γεώργιος	χωμάτινο	6	90	1962
2.	Εμπλουτιστ. Αμμοχώστου	χωμάτινο	8	165	1963
3.	Άγιος Νικόλαος	χωμάτινο	2	1.365	1964
4.	Λίμνη Παραλιμνίου	χωμάτινο	1	1.365	1964
5.	Λίμνη Αγίου Λουκά	χωμάτινο	3	4.545	1964
6.	Μακράσυκα	χωμάτινο	8	195	1966
7.	Άχνα (Μεσάνια)	χωμάτινο	4	90	1967
8.	Εμπλουτιστικά Μόρφου	χωμάτινο	5	130	1969
9.	Ορμίδια	χωμάτινο	5	100	1968
10.	Βρυσούλλες	χωμάτινο	7	140	1969
11.	Πρωτοπαπάς	χωμάτινο	6	90	1970
ΟΛΙΚΗ ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑ: 8.275.000 μ3

 

ΠΙΝΑΚΑΣ 4: ΜΙΚΡΑ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΤΙΚΑ ΦΡΑΓΜΑΤΑ ΑΠΟ 1960-1970
Αρ	Όνομα	Τύπος	Ύψος (μέτρα)	Χωρητικότητα (1.000 μ3)	Έτος Συμπλήρωσης
1.	Σωτήρα	χωμάτινο	8	45	1962
2.	Παναγία (Αμμόχωστος)	χωμάτινο	7	45	1962
3.	Παραλίμνι (45)*	χωμάτινα	5	115	1963
4.	Αγία Νάπα (7)	χωμάτινα	8	55	1963
5.	Αντιπλημμ. Αμμοχώστου	χωμάτινο	5	50	1963
6.	Φρέναρος (6)	χωμάτινα	5	115	1964
7.	Δερύνεια	χωμάτινο	6	23	1964
8.	Φρέναρος (3)	χωμάτινα	7	45	1966
9.	Αυγόρου (7)	χωμάτινα	3	68	1966
10.	Κοντέα (2)	χωμάτινα	5	82	1966
11.	Ξυλοφάγου (4)	χωμάτινα	7	86	1966
12.	Σωτήρα (4)	χωμάτινα	5	32	1966
13.	Λύση	χωμάτινο	7	77	1967
14.	Άγ.Γεώργιος Κερύνειας (9)	χωμάτινα	3	68	1967
15.	Αγ. Επίκτητος (6)	χωμάτινα	6	34	1968
16.	Ακανθού (6)	χωμάτινα	6	45	1968
17.	Άχνα (3)	χωμάτινα	4	40	1968
18.	Ξυλοτύμπου (5)	χωμάτινα	5	50	1969
ΟΛΙΚΗ ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑ: 1.075.000 μ3 * Ο αριθμός στην παρένθεση υποδηλώνει 45 μικρά φράγματα στην περιοχή Παραλιμνίου.

 

 

ΠΙΝΑΚΑΣ 5: ΜΕΓΑΛΑ ΦΡΑΓΜΑΤΑ ΑΠΟ 1971-1980
Αρ	Όνομα	Τύπος	Ύψος (μέτρα)	Χωρητικότητα (1.000 μ3)	Έτος Συμπλήρωσης
1.	Λεύκαρα	χωμάτινο/λιθόρριπτο	71	13.850	1973
2.	Μάσαρη (εμπλουτιστ.)	χωμάτινο	15	2.273	1973
3.	Παλαιχώρι/Καμπί	βαρύτητας	33	620	1973
4.	Αρακαπάς	βαρύτητας	23	129	1975
5.	Λύμπια (νέον)	βαρύτητας	12	220	1977
6.	Άγιοι Βαβατσινιάς	τοξωτό	14	53	1980
7.	Άγιοι Βαβατσινιάς Αρ. 1	χωμάτινο	10	55	1980
8.	Επταγώνια Αρ. 1	χωμάτινο	10	92	1980
9.	Χαντριά	χωμάτινο	10	70	1980
10.	Μελίνη	χωμάτινο	10	59	1980
11.	Πελέντρι	χωμάτινο	10	123	1980
ΟΛΙΚΗ ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑ: 17.544.000 μ3

 

Στο πλαίσιο του Αρδευτικού Έργου της Πάφου κατασκευάστηκε το 1982 πάνω στον Ξεροπόταμο το φράγμα του Ασπρόκρεμμου, χωρητικότητας 51.000.000 μ³. Σκοπός του φράγματος είναι η άρδευση της παραλιακής πεδιάδας της Πάφου από το Χαποτάμι μέχρι τον Άγιο Γεώργιο της Πέγειας, ολικής έκτασης 5.084 εκταρίων (38.000 σκαλών). Το φράγμα του Ασπρόκρεμμου είναι το μεγαλύτερο της επαρχίας Πάφου και το δεύτερο μεγαλύτερο της Κύπρου μετά το φράγμα του Κούρη (115.000.000 μ³).

 

Στο πλαίσιο του Σχεδίου Βασιλικού-Πεντάσχοινου, που συμπληρώθηκε το 1986, κατασκευάστηκαν τα φράγματα της Καλαβασού, χωρητικότητας 17.000.000 μ³, πάνω στον ποταμό Βασιλικό, και του Διπόταμου, χωρητικότητας 15.000.000 μ3, πάνω στον ποταμό Πεντάσχοινο. Τα δυο φράγματα είναι τα μεγαλύτερα της επαρχίας Λάρνακας. Το Σχέδιο περιλαμβάνει επίσης σύστημα εκτροπής των πλεονασμάτων του ποταμού Μαρωνιού προς το φράγμα του Διπόταμου, διυλιστήρια στον Κόρνο όπου διοχετεύεται νερό από τα φράγματα των Λευκάρων και του Διπόταμου, σωληναγωγό μεταξύ Καλαβασού-Χοιροκοιτίας για την υδατοπρομήθεια περιοχών της Λάρνακας και της Αμμοχώστου, και αρδευτικά δίκτυα για την άρδευση έκτασης γης 1.445 εκταρίων (10.800 σκαλών).

 

Στο πλαίσιο του Αρδευτικού Έργου της Χρυσοχούς κατασκευάστηκαν μεγάλα φράγματα για την άρδευση σημαντικών εκτάσεων γης, όπως το φράγμα Ευρέτου, χωρητικότητας 25.000.000 μ³, πάνω στον ποταμό της Χρυσοχούς (Σταυρό της Ψώκας), καιτο φράγμα Κανναβιούς πάνω στον ποταμό Έζουσα, χωρητικότητας 18.000.000 μ³. 

 

Το μεγαλύτερο υδατικό έργο που αναλήφθηκε ποτέ στην Κύπρο είναι το Σχέδιο Νότιου Αγωγού, στο πλαίσιο του οποίου κατασκευάστηκε το φράγμα . Η πρώτη φάση του Σχεδίου περιλάμβανε την κατασκευή του φράγματος του Κούρη χωρητικότητας 115.000.000 μ³, του φράγματος της Άχνας χωρητικότητας 5.800.000 μ³, του κύριου αγωγού μήκους 110 χιλιομέτρων από το φράγμα του Κούρη στο φράγμα της Άχνας και του αρδευτικού δικτύου των Κοκκινοχωριών. Το φράγμα του Κούρη, που είναι ο κύριος αποθηκευτικός χώρος του Σχεδίου, είναι το μεγαλύτερο φράγμα της Κύπρου. Η δεύτερη φάση του έργου περιλάμβανε έργα εκτροπής των νερών του ποταμού Διαρίζου στο φράγμα του Κούρη, καθώς και αρδευτικά δίκτυα στις περιοχές Ακρωτηρίου, Παρεκκλησιάς, Μαζωτού και Κιτίου, καθώς και την κατασκευή διυλιστηρίων στη Λεμεσό και την Τερσεφάνου για την ενίσχυση της υδατοπρομήθειας πόλεων και χωριών της Κύπρου.

 

Με βάση τα πιο πάνω, η δεκαετία 1981-1990 ήταν η πιο αποδοτική από απόψεως κατασκευής φραγμάτων. Στη διάρκεια της περιόδου αυτής κατασκευάστηκαν συνολικά 23 φράγματα ολικής χωρητικότητας 231.776.000 μ3 (πίνακας 6). Στις εκτάσεις που αρδεύονται από τα φράγματα των μεγάλων υδατικών έργων περιλαμβάνονται και περιοχές που αρδεύονταν στο παρελθόν κυρίως με άντληση από υδροφόρα στρώματα που εξαντλήθηκαν λόγω υπεράντλησης. 

 

ΠΙΝΑΚΑΣ 6: ΜΕΓΑΛΑ ΦΡΑΓΜΑΤΑ ΑΠΟ 1981-1990
Αρ	Όνομα	Τύπος	Ύψος (μέτρα)	Χωρητικότητα (1.000 μ3)	Έτος Συμπλήρωσης
1.	Επταγώνια Αρ. 3	χωμάτινο	10	65	1981
2.	Ακαπνού-Επταγώνια	χωμάτινο	9	132	1981
3.	Κάτω Μύλος	χωμάτινο	10	104	1981
4.	Επταγώνια Αρ. 2	χωμάτινο	8	127	1982
5.	Αρακαπάς	χωμάτινο	10	192	1982
6.	Ασπρόκρεμμος	χωμάτινο	53	51.000	1982
7.	Ξυλιάτος	χωμάτινο/λιθόρριπτο	42	1.250	1982
8.	Αγρίδια	χωμάτινο	10	59	1983
9.	Κυπερούντα	χωμάτινο	10	270	1983
10.	Λαγουδερά	χωμάτινο	10	71	1983
11.	Ορά	χωμάτινο	10	62	1983
12.	Άγιοι Βαβατσινιάς Αρ. 2	χωμάτινο	10	43	1984
13.	Φαρμακάς Αρ. 1	χωμάτινο	10	21	1984
14.	Φαρμακάς Αρ. 2	χωμάτινο	10	61	1984
15.	Αρακαπάς Αρ. 2	χωμάτινο	8	120	1984
16.	Διερώνα	χωμάτινο	10	159	1984
17.	Χοιροκοιτία	χωμάτινο	10	205	1984
18.	Έσω Γαλάτα	χωμάτινο	10	35	1985
19.	Καλαβασός	χωμάτινο/λιθόρριπτο	60	17.000	1985
20.	Διπόταμος	χωμάτινο/λιθόρριπτο	60	15.000	1985
21.	Ευρέτου	λιθόρριπτο	70	25.000	1986
22.	Άχνα	χωμάτινο	16	5.800	1987
23.	Κούρης	χωμάτινο/λιθόρριπτο	110	115.000	1988
ΟΛΙΚΗ ΧΩΡΗΤΙΚΟΤΗΤΑ: 231.776.000 μ3

 

Τα νεότερα φράγματα: Στις δεκαετίες του 1990 και του 2000 κατασκευάστηκαν και άλλα φράγματα, τα σημαντικότερα των οποίων είναι:

 

Φράγμα Αρμίνου (Διαρίζος), 4.300.000 μ³(1998)

Φράγμα Ταμασσού (Πεδιαίος), 2.800.000 μ³(2002)

Φράγμα Κανναβιούς (Έζουσα), 18.000.000 μ³(2005)

Φράγμα Κλήρου-Μαλούντας-Ακακίου (Σερράχης), 2.000.000 μ³(2007)

 

Το 2010 άρχισε και ολοκληρώθηκε η κατασκευή του φράγματος Σολιάς, χωρητικότητας 4.500.000 μ³.

 

Η συνολική χωρητικότητα των φραγμάτων της Κύπρου ανέρχεται σήμερα (2019) στα 332.000.000 μ³περίπου. Η Κύπρος είναι μέλος της Διεθνούς Επιτροπής Μεγάλων Φραγμάτων που εδρεύει στο Παρίσι. Συγκριτικά με το μέγεθος της θεωρείται ως η πρώτη χώρα παγκοσμίως στην κατασκευή φραγμάτων. 

 

Λόγω των καταρρακτωδών βροχών που σημειώθηκαν τις πρώτες μέρες του Ιανουαρίου 2020 υπερχείλισαν πολλά φράγματα μεταξύ των οποίων το φράγμα του Κούρη το μεγαλύτερο της Κύπρου, του Ασπρόκρεμμου στην Επαρχία Πάφου, το οποίο είναι το δεύτερο μεγαλύτερο φράγμα του τόπου μας. Τα άλλα οκτώ φράγματα που υπερχείλισαν είναι τα φράγματα της Καλαβασού, της Γερμασόγειας, της Αρμίνου, της Κανναβιού, της Αργάκας, του Πωμού, του Ξυλιάτου και τουτου Ξυλιάτου και του Καλοπαναγιώτη.

 

 

 

Για περισσότερες πληροφορίες βλέπε στα επί μέρους λήμματα για το κάθε φράγμα.

 

 

Πηγή:

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια