Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ένα από τα πολλά θρησκευτικά τάγματα της Λατινικής Εκκλησίας που εκπροσωπούνταν στην Κύπρο κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας.

Ιδρυτής του τάγματος, κατά τις αρχές του 13ου αιώνα, ήταν ο άγιος Φραγκίσκος της Ασσίζης που είχε συγκεντρώσει κοντά του αρχικά λίγους «αδελφούς» που ονομάστηκαν «ελάσσονες» (μινορίτες) ή και «επαιτικοί» γιατί κήρυσσαν και ζούσαν επαιτώντας. Η κίνηση του αγίου Φραγκίσκου αναγνωρίστηκε το 1210 από τον πάπα Ιννοκέντιο Γ'. Αργότερα ο άγιος Φραγκίσκος συνέταξε τους κανόνες του τάγματος που κρίθηκαν ως ιδιαίτερα αυστηροί και δεν εφαρμόστηκαν. Ο άγιος Φραγκίσκος τους τροποποίησε κι αναγνωρίστηκαν τον Νοέμβριο του 1223 από τον πάπα Ονώριο Γ'. Από τα πιο βασικά ιδανικά του λαϊκού, αρχικά, τάγματος ήταν η απόλυτη φτώχεια και η ταπεινοφροσύνη. Το 1212 η πνευματική σύντροφος του αγίου Φραγκίσκου, η αγία Κλάρα της Ασσίζης, ίδρυσε γυναικείο τάγμα των Φραγκισκανών, το ονομαζόμενο τάγμα των Clarisses. Μετά τον θάνατο του αγίου Φραγκίσκου, οι Φραγκισκανοί μετετράπησαν σε θρησκευτικό τάγμα (τάγμα κληρικών) με κανόνες επηρεασμένους αρκετά από το τάγμα των Δομινικανών. Σταδιακά καταργήθηκαν αρκετές από τις αρχικές υποχρεώσεις των μελών του τάγματος, όπως η απόλυτη φτώχεια, η επαιτεία και η χειρωνακτική εργασία, με αποτέλεσμα να υπάρξει κρίση και διάσπαση. Ωστόσο το τάγμα μπόρεσε να εξαπλωθεί σε πολλά μέρη του χριστιανικού κόσμου, ενώ μέλη του προσπάθησαν να προσηλυτίσουν και Μουσουλμάνους. Από τον 14ο αιώνα κι εξής ανεκόπη όμως η ανάπτυξη του τάγματος ενώ πολλά από τα μέλη του άρχισαν να υποκύπτουν στα θέλγητρα της κοσμικής ζωής και τάσσονταν υπέρ της χαλάρωσης των αυστηρών κανόνων. Αποτέλεσμα ήταν να υπάρξει νέα διάσπαση, με την ίδρυση στη Γαλλία, το 1415, χωριστού τάγματος που επέμενε στην εφαρμογή των αρχικών σκληρών κανόνων. Από το χωριστό αυτό τάγμα προήλθαν αργότερα οι Καπουτσίνοι (το τάγμα τους ιδρύθηκε το 1525). Στα χρόνια που ακολούθησαν δημιουργήθηκαν διάφοροι κλάδοι των Φραγκισκανών που τελικά, με ενέργειες του πάπα Λέοντος ΙΓ’, ενώθηκαν το 1897 υπό την κοινή ηγεσία ενός κληρικού.

Σχέση τους προς την Κύπρο: Το τάγμα των Φραγκισκανών εκπροσωπείτο και στην Κύπρο κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια, όπως και πολλά άλλα της Λατινικής Εκκλησίας. Δεν ήταν, ωστόσο, μεταξύ των ταγμάτων που εγκαταστάθηκαν στην Κύπρο από την αρχή της Φραγκοκρατίας (1192 κ.ε.), αφού το τάγμα αυτό ιδρύθηκε αργότερα. Υπολογίζεται ότι οι Φραγκισκανοί εκπροσωπούνταν στην Κύπρο μετά το 1226, αρχικά με μικρή αποστολή. Αργότερα όμως το κλιμάκιο του τάγματός τους στην Κύπρο πλήθυνε κι ανήγειρε ιδρύματα (μοναστήρια) στην πρωτεύουσα Λευκωσία, στην Αμμόχωστο και στην Πάφο. Η αύξηση της αριθμητικής δύναμης του τάγματος στην Κύπρο (όπως και των άλλων Λατινικών ταγμάτων) σημειώθηκε ιδίως κατά τα τέλη του 13ου αιώνα, οπότε η Συροπαλαιστίνη ανακαταλήφθηκε από τους Μωαμεθανούς κι απωλέσθη για τους Χριστιανούς. Τότε πολλοί φυγάδες, κληρικοί και άλλοι, ήλθαν από εκεί στην Κύπρο.

Αν και αναφέρεται μαρτυρούμενη η παρουσία Φραγκισκανών στην Κύπρο μετά το έτος 1226, πιστεύεται ωστόσο ότι οι βάσεις του τάγματός τους στο νησί είχαν τεθεί κάπως ενωρίτερα, το 1219/20, όταν από την Κύπρο πέρασε ο ίδιος ο ιδρυτής του τάγματος, άγιος Φραγκίσκος. Ο άγιος Φραγκίσκος πέρασε από την Κύπρο επιστρέφοντας στην Ιταλία από την Ανατολή όπου είχε ταξιδέψει. Συγκεκριμένα είχε μεταβεί στην Αίγυπτο το 1219, όταν οι Σταυροφόροι πολιορκούσαν τη Δαμιέττη. Ο άγιος εισήλθε στο στρατόπεδο των Αράβων και κήρυξε, και λέγεται ότι ο σουλτάνος είχε εντυπωσιαστεί τόσο, ώστε του επέτρεψε να εκτελέσει προσκύνημα στους Αγίους Τόπους.

Βλέπε λήμμα: Άγιοι Τόποι

Το μοναστήρι των Φραγκισκανών στη μεσαιωνική Λευκωσία είχε αποκτήσει την τιμή να αποτελεί (μαζί με το μοναστήρι των Δομινικανών) χώρο ταφής μελών της βασιλικής οικογένειας της Κύπρου κι άλλων εξεχόντων ευγενών. Μεταξύ άλλων, οι πηγές αναφέρουν ότι είχαν ταφεί στο μοναστήρι των Φραγκισκανών στη Λευκωσία ο βασιλιάς της Κύπρου Ερρίκος Β', η Ισαβέλλα (σύζυγος του βασιλιά της Κύπρου Ούγου Γ') και ο πρίγκιπας Ιωάννης της Κόιμπρας (πρώτος σύζυγος της βασίλισσας Καρλόττας).

Δεν γνωρίζουμε πού ακριβώς βρισκόταν το μοναστήρι των Φραγκισκανών στην πρωτεύουσα Λευκωσία και τίποτα δεν σώζεται απ' αυτό. Ο μεσαιωνικός επισκέπτης Felix Faber (1483) λέγει ότι ήταν «ωραίο κτίριο». Ο μεσαιωνικός χρονογράφος Γεώργιος Βουστρώνιος το αναφέρει ως Σαν Φραντζέσκον. Το τάγμα των Φραγκισκανών είχε, επίσης, στην πρωτεύουσα Λευκωσία και γυναικείο μοναστήρι, γνωστό ως Αγία Κλάρα. Ο μεσαιωνικός χρονογράφος Λεόντιος Μαχαιράς το αναφέρει ως ἁγίαν Φωτεινήν, λεγομένην Σάντα Κλάρα. Σ' αυτό το μοναστήρι είχε καταφύγει η τραγική Ιωάννα λ' Αλεμάν, ερωμένη του βασιλιά της Κύπρου Πέτρου Α' (1359-1369) για ν' αποφύγει την οργή της βασίλισσας Ελεονώρας. Το μοναστήρι της Αγίας Κλάρας αναφέρεται στα χρονικά από το 1310 και εξής.

Ένα άλλο γυναικείο μοναστήρι των Φραγκισκανών, γνωστό με την ονομασία Λα Κάβα (La Cava), αναφέρεται από τον Estienne de Lusignan ότι βρισκόταν κάπου κοντά στη Λευκωσία και προς τα νοτιοδυτικά της.

Βλέπε λήμμα: Λα Κάβα Κάστρο

Τα μοναστήρια αυτά των Φραγκισκανών υφίσταντο και κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας, μέχρι και την κατάκτηση της Κύπρου από τους Τούρκους (1570-71), οπότε το τάγμα εκδιώχθηκε από το νησί όπως και όλοι οι άλλοι εκπρόσωποι της Λατινικής Εκκλησίας. Σήμερα σώζονται μόνο οι ερειπωμένες εκκλησίες δυο μοναστηριών των Φραγκισκανών, στην Αμμόχωστο και στην Πάφο.

Βλέπε λήμματα: Φραγκίσκος άγιος, Πάφος και Φραγκίσκος άγιος Αμμόχωστος 

Οι Φραγκισκανοί θα πρέπει να κατείχαν κι άλλες (κτηματικές) περιουσίες στην Κύπρο. Γνωρίζουμε ότι κατείχαν κι ένα, τουλάχιστον, χωριό, που αναφέρεται με την ονομασία Topiroi (πρόκειται για το σημερινό χωριό Πυρόι, περί τα 17 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Λευκωσίας, στην πεδιάδα της Μεσαορίας). Αναφέρεται από τον G. Jeffery ότι υφίστατο μέχρι τον 16ο αιώνα και μοναστήρι Φραγκισκανών στο Πυρόι, αλλά σήμερα δεν σώζονται ίχνη του. Πιθανώς όμως ήταν παράρτημα του μοναστηριού της Λευκωσίας (μετόχι) κι όχι μοναστήρι.

Οι Φραγκισκανοί, όπως εξάλλου κι όλα τα άλλα Λατινικά θρησκευτικά τάγματα στην Κύπρο, είχαν και πολιτική δύναμη κι επιρροή στο βασίλειο. Μεταξύ άλλων, αναφέρεται ότι το τάγμα είχε αντιταχθεί αποφασιστικά στις ενέργειες του Αμωρύ, πρίγκιπα της Τύρου, που είχε εκθρονίσει τον αδελφό του, βασιλιά της Κύπρου Ερρίκο Β', μεταξύ του 1306 και του 1310.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια