Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Μέλος της μεγάλης μεσαιωνικής οικογένειας Φιλαγκιέρι της Νεαπόλεως (Ιταλία), όμως οι καταβολές της οικογένειας ήσαν από τη Βρετάνη ή τη Νορμανδία. Ο Ριχάρδος Φιλαγκιέρι σχετίστηκε άμεσα με την Κύπρο στις αρχές του 13ου αιώνα, ευρισκόμενος στην υπηρεσία του Γερμανού αυτοκράτορα Φρειδερίκου Β', ως στρατάρχης του αλλά κι ως αυτοκρατορικός ληγάτος και βαΐλος του στην Κύπρο και στη Συρία. Ο Φιλαγκιέρι, με τις ιδιότητές του αυτές, έδρασε τόσο στη Συροπαλαιστίνη όσο και στην Κύπρο (στο πλαίσιο της πέμπτης Σταυροφορίας αλλά και στη συνέχεια, όταν ο Γερμανός αυτοκράτορας προσπάθησε να επιβληθεί στην Κύπρο, την οποία θέλησε να θέσει υπό τον έλεγχό του).

Όταν ο αυτοκράτορας Φρειδερίκος βρέθηκε στη Λεμεσό, το καλοκαίρι του 1228, όπου ετοιμαζόταν ν' αποπλεύσει για τους Αγίους Τόπους, ο Φιλαγκιέρι έσπευσε προς ενίσχυσή του από τη Συρία, μαζί με τον Βαλιάν και τον Γουΐδο Α' ντε Ζιμπλέτ κι άλλους. Στο μεταξύ ο Ιωάννης Ιβελίνος (της μεγάλης μεσαιωνικής οικογένειας των Ιβελίνων, αντιπάλων του Φρειδερίκου ιδίως στο ζήτημα του ελέγχου της Κύπρου), μόλις είχε διαφύγει από τη Λεμεσό για τη Λευκωσία, όπου οργάνωσε την αντίσταση κατά του Γερμανού αυτοκράτορα (βλέπε γι' αυτόν στο λήμμα Ιβελίνοι).

Φεύγοντας για τους Αγίους Τόπους, ο Φρειδερίκος διόρισε δικούς του βαΐλους στην Κύπρο, για να διοικούν το νησί, δεδομένου ότι ο νόμιμος βασιλιάς της Κύπρου Ερρίκος Α' ήταν ακόμη ανήλικος κι ο Γερμανός αυτοκράτορας θεωρούσε ότι μπορούσε να δρα ως κηδεμόνας του, κι από εδώ ξεκινούσε και η διαφορά προς τους Ιβελίνους, αφού τα συμφέροντα του ανήλικου βασιλιά υπηρετούσε ο Ιωάννης Ιβελίνος που είχε εκλεγεί κανονικά ως αντιβασιλιάς της Κύπρου το 1227.

Το 1230, ύστερα από στρατιωτικές επιχειρήσεις στην Παλαιστίνη κι αφού συμφιλιώθηκε με τον πάπα, ο Φρειδερίκος κήρυξε έκπτωτους από τα φέουδά τους τον Ιωάννη Ιβελίνο, τους γιους του και τους οπαδούς του, τόσο στο βασίλειο των Ιεροσολύμων όσο και στο βασίλειο της Κύπρου, κι έστειλε στην Κύπρο και στη Συρία τον Φιλαγκιέρι ως αυτοκρατορικό ληγάτο και βαΐλο. Όταν ο Φιλαγκιέρι έφθασε με τον στόλο και τον στρατό του στο ακρωτήριο Γάτα (Λεμεσός) το 1230, ο Ιωάννης Ιβελίνος έσπευσε επίσης στην Κύπρο από τη Βηρυτό, μαζί με τις δυνάμεις του, και πήγε στο Κίτι, ενώ ο γιος του Βαλιάν Ιβελίνος, με άλλη στρατιωτική δύναμη, πήγε στη Λεμεσό. Ακολούθησαν διαπραγματεύσεις στο Κίτι μεταξύ των δυο μερών που απέτυχαν. Τότε οι αυτοκρατορικοί του Φιλαγκιέρι έπλευσαν στη Βηρυτό, την οποία οι Ιβελίνοι είχαν αφήσει σχεδόν ανυπεράσπιστη, και την οποία κατέλαβαν. Στη συνέχεια ο Φιλαγκιέρι πήγε στην Άκρα όπου παρουσίασε στους εκεί ευγενείς τα διαπιστευτήριά του από τον Φρειδερίκο, προσπάθησε δε να κερδίσει την εύνοια και υποστήριξη τους. Δεν το πέτυχε όμως, αλλ' αντίθετα κατηγορήθηκε έντονα από τον Βαλιάν της Σιδώνος ότι είχε παραβιάσει τους Νόμους (Ασσίζες) του βασιλείου των Ιεροσολύμων με το να κηρύξει έκπτωτους από τα φέουδά τους τούς Ιβελίνους και άλλους ευγενείς χωρίς τη συγκατάθεση της Αυλής. Οι εκεί ευγενείς του ζήτησαν μάλιστα να φύγει κι ετοιμάστηκαν γι' αντίσταση εναντίον του, ενώ στο μεταξύ οι Ιβελίνοι πολιόρκησαν τώρα τη Βηρυτό που είχε καταληφθεί από τους αυτοκρατορικούς.

Στην Κύπρο όμως ξανακτύπησαν τώρα οι αυτοκρατορικοί, ενισχυμένοι από τον Αίμερυ Μπαρλαί* και το (φιλοαυτοκρατορικό) κόμμα του, διαπράττοντας πολλές θηριωδίες.  Έτσι, ενώ συνεχίζονταν οι έριδες στη Συροπαλαιστίνη, στην Κύπρο κυριάρχησαν οι αυτοκρατορικοί του Φιλαγκιέρι και οι υποστηρικτές τους.

Στη συνέχεια οι Ιβελίνοι, με τη βοήθεια των Γενουατών που μισούσαν τον Φρειδερίκο και αρκετών άλλων, ξεκίνησαν (από την Άκρα) μια εκστρατεία (τον Μάιο 1232) γι' απαλλαγή της Κύπρου από τους αυτοκρατορικούς.

Παρά την υπεροχή των αυτοκρατορικών του Φιλαγκιέρι στην Κύπρο, αυτοί ηττήθηκαν κατά τις πρώτες αναμετρήσεις που έγιναν τότε στο νησί και παραδόθηκαν στην Αμμόχωστο, στην Καντάρα και αλλού. Υποχωρώντας οι αυτοκρατορικοί, ρήμαζαν και λεηλατούσαν. Ο ίδιος ο Φιλαγκιέρι ηγήθηκε της αποφασιστικής μάχης στο Αγρίδι (στους πρόποδες του Αγίου Ιλαρίωνος), όπου οι δυνάμεις των αυτοκρατορικών ηττήθηκαν κατά κράτος (βλέπε λήμμα Αγριδίου μάχη). Στη συνέχεια ο Φιλαγκιέρι υποχώρησε στην Κερύνεια όπου και πολιορκήθηκε, ενώ οι μάχες συνεχίστηκαν στην οροσειρά του Πενταδάκτυλου και τελικά έληξαν με πλήρη συντριβή των αυτοκρατορικών. Λίγο πριν παραδοθεί και η Κερύνεια στους Ιβελίνους (η Κερύνεια υπήρξε το τελευταίο οχυρό αντίστασης των αυτοκρατορικών), ο Φιλαγκιέρι εγκατέλειψε την πόλη και την Κύπρο, μαζί με άλλους ηγέτες των αυτοκρατορικών δυνάμεων (Αίμερυ Μπαρλαί, Αίμερυ ντε Μπεθσάν, Ούγο ντε Ζιμπλέτ) κι επέστρεψε στην Τύρο, απ' όπου απευθύνθηκε στον Γερμανό αυτοκράτορα για βοήθεια.

Αλλ' ούτε στην Τύρο πέτυχε σημαντικά πράγματα ο Φιλαγκιέρι, τον οποίο ο Γερμανός αυτοκράτορας τελικά ανακάλεσε στην Ιταλία. Αλλά πριν φθάσει εκεί συνελήφθη από τον Βαλιάν Ιβελίνο, ο οποίος και τον φυλάκισε, περνώντας του και βαριές αλυσίδες. Όταν λίγο αργότερα απελευθερώθηκε κι έφθασε στην Ιταλία, ο αυτοκράτορας Φρειδερίκος τον φυλάκισε επίσης για ένα διάστημα.

ΣΗΜ: Βλέπε και λήμμα Βαλιάν ή Βαλιάνος Α' Ιβελίνος, καθώς και λήμμα Φρειδερίκος Β'. Πρβλ. G.Hill, A History of Cyprus, vol. Ill, σποράδην, όπου κι αναφορές στις πηγές.