Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Στο χωριό Φλαμούδι, κατεχόμενο από το 1974 από τα τουρκικά στρατεύματα εισβολής, και σ' ολόκληρη τη διοικητική του έκταση, υπάρχουν αρκετά αρχαία κατάλοιπα που συνθέτουν ένα μεγάλο αρχαιολογικό χώρο. Τα αρχαία κατάλοιπα είναι διαφόρων περιόδων της Αρχαιότητας. Ο αρχαιολογικός αυτός χώρος συνδέεται με άλλους αρχαιολογικούς χώρους στην ίδια αυτή περιοχή της βόρειας Κύπρου, όπως τους χώρους στη διοικητική έκταση του γειτονικού χωριού Ακανθού (στα δυτικά) και στη διοικητική έκταση του επίσης γειτονικού χωριού Δαυλός (στα ανατολικά).

Στην περιοχή του Φλαμουδιού έγιναν μικρής κλίμακας αρχαιολογικές ανασκαφές αλλά και αλλεπάλληλες αρχαιολογικές επισκοπήσεις. Το 1969 διερευνήθηκε μεγάλος λαξευτός τάφος των Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών χρόνων μέσα στο χωριό. Το 1970 αμερικανική αρχαιολογική αποστολή του Πανεπιστημίου Columbia, υπό τη διεύθυνση της Edith Porada, άρχισε ανασκαφές στον λόφο Βουνάριν, στα βόρεια του χωριού και μεταξύ αυτού και της θάλασσας. Πιστευόταν ότι στην κορφή του λόφου υφίστατο μικρό οχυρό της Μέσης εποχής του Χαλκού, αλλά οι ανασκαφές απέδειξαν ότι εκεί υπήρχε πολύ αργότερα, κατά τα Κλασσικά και Ελληνιστικά χρόνια, μικρό οικοδόμημα, ίσως κάποιο ιερό. Βρέθηκαν αρκετά πήλινα αγγεία και δυο ακρωτηριασμένα αγάλματα που χρονολογήθηκαν το ένα στον 5ο π.Χ. αιώνα και το άλλο στον 3ο π.Χ. αιώνα. Στα βαθύτερα στρώματα της ανασκαφής βρέθηκαν κατάλοιπα οικοδομήματος της Τελευταίας εποχής του Χαλκού.  Βρέθηκαν επίσης αγγεία της Μέσης εποχής του Χαλκού (πρβλ. RDAC, 1971, σσ. 151-152).

Στα βορειοανατολικά του χωριού, όχι μακριά από τη θάλασσα, στην τοποθεσία Σπήλιος του Τσαλή, βρίσκεται ένας μνημειακός λαξευτός στον βράχο τάφος. Πρόκειται για τον μεγάλο τάφο των Ελληνιστικών χρόνων για τον οποίο ομιλούν ήδη από τον 19ο αιώνα ο D.G. Hogarth (Devia Cypria, 1889, pp. 99 - 101, όπου δημοσιεύεται και σχέδιο του τάφου) και ο Αθ. Σακελλάριος (Τά Κυπριακά, τόμ. Α', 1890, σσ. 153 - 154). Στην ίδια περιοχή υπάρχουν και άλλοι παρόμοιοι τάφοι που όμως δεν είναι το ίδιο ορατοί επειδή είναι γεμάτοι με χώματα.

Εντυπωσιακά αρχαία κατάλοιπα είναι και δυο μεγάλοι όρθιοι μονόλιθοι, ο ένας δίπλα στον άλλο, στην τοποθεσία Τζ'ιόνια, επίσης στα βορειοανατολικά του Φλαμουδιού, όχι μακριά από την τοποθεσία όπου βρίσκεται ο μνημειακός λαξευτός τάφος. Σύμφωνα προς τις εκτιμήσεις (πρβλ. RDAC, 1972, σ. 194), οι δυο τεράστιοι μονόλιθοι σηματοδοτούν ένα μεγάλο μνημειακό τάφο, λαξευτό στον βράχο, παρόμοιο με τον άλλο στην τοποθεσία Σπήλιος του Τσαλή. Οι δυο μονόλιθοι έχουν ο καθένας ύψος πέραν των 3 μέτρων, πλάτος 1,50 έως 1,75 μέτρα και πάχος 0,60 μέτρα. Στην περιοχή υπάρχουν άλλοι δυο τάφοι με παρόμοιους μονόλιθους, όμως αυτοί βρίσκονται εκτός της διοικητικής περιφέρειας του Φλαμουδιού. Οι δυο μονόλιθοι του Φλαμουδιού, πάντως, είναι οι μόνοι στην Κύπρο που παραμένουν όρθιοι στην αρχική τους θέση και, πιθανότατα, είναι των Ελληνιστικών χρόνων.

Στη διοικητική έκταση του Φλαμουδιού έχουν επισημανθεί και πολλοί άλλοι χώροι (που ξεπερνούν τους 30) στους οποίους υπάρχουν αρχαία κατάλοιπα των Προϊστορικών και Ιστορικών χρόνων. Αναφέρουμε ιδιαίτερα τον χώρο στην τοποθεσία Μέλισσα (στα δυτικά του χωριού όπου υπάρχει κι εκκλησία της Παναγίας) σε οικισμό των Προϊστορικών χρόνων, τον χώρο στην τοποθεσία Λάκκος (βορειοδυτικά του χωριού, κοντά στη θάλασσα) όπου ο Πορφύριος Δίκαιος εντόπισε οικισμό της Νεολιθικής εποχής και βρήκε αρκετά εργαλεία κι άλλα αντικείμενα, τον χώρο στην τοποθεσία Λιθοσούρκα (στα βορειοανατολικά του χωριού) με κατάλοιπα οικοδομημάτων και ευρήματα των Κύπρο-Κλασσικών και Ελληνιστικών χρόνων, παρόμοιας εποχής χώρο στην τοποθεσία Μάντρες κι άλλο στην τοποθεσία Τράχωνας. Στην τοποθεσία Κακοσσ’οινιά (νοτιοδυτικά του χωριού), έχουν βρεθεί και αντικείμενα της Πρώιμης Βυζαντινής περιόδου, ενώ στην τοποθεσία Καψάλια τα ευρήματα είναι των Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών χρόνων. Της ίδιας περιόδου είναι και κατάλοιπα μεγάλων οικοδομημάτων στην τοποθεσία Τορνάριν, στα βορειοανατολικά του χωριού κοντά στην ακτή. Των Βυζαντινών χρόνων κατάλοιπα υπάρχουν επίσης, όπως στις τοποθεσίες Παλιοεκκλησιά και Μέλισσα, καθώς και στην τοποθεσία Λιμιονούδι, στην ακτή βορειοανατολικά του χωριού.   Έχουν εντοπιστεί επίσης στη διοικητική έκταση του Φλαμουδιού και αρχαία νεκροταφεία.

Λεπτομερέστερα σχετικά με τις επισκοπήσεις στην περιοχή του Φλαμουδιού βλέπε: RDAC, 1972, pp. 187-198, RDAC, 1973, pp. 107-115, RDAC, 1975, pp. 5-28, και 36-39 και RDAC, 1976, pp. 29-36.

Όλες οι ενδείξεις πείθουν ότι η περιοχή του Φλαμουδιού ήταν συνεχώς κατοικημένη από τα Προϊστορικά χρόνια.  Ήταν, επίσης, αρκετά σημαντικός χώρος, όπως εξάλλου κι ολόκληρη η βόρεια παράκτια ζώνη της Κύπρου, απέναντι από τις νότιες ακτές της Μικράς Ασίας. Βέβαια οι εκτιμήσεις για τους περισσότερους από τους χώρους, και ιδίως οι χρονολογήσεις, δεν μπορεί να είναι ακριβείς γιατί δεν έγιναν ανασκαφές αλλά μόνο επισκοπήσεις. Η τουρκική εισβολή του 1974 και η κατοχή της βόρειας Κύπρου εμπόδισαν κι εξακολουθούν να εμποδίζουν την περαιτέρω αρχαιολογική έρευνα, τόσο στην περιοχή του Φλαμουδιού όσο και στην ευρύτερη περιοχή της βόρειας ακτής όπου αναπτύχθηκαν, κατά την Αρχαιότητα, αρκετές ελληνικές πόλεις.