Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Κοντά στο αρχαίο λιμάνι της Καρπασίας, 5 περίπου χιλιόμετρα στα βόρεια του Ριζοκαρπάσου, έχουν ανασκαφεί τα θεμέλια μιας παλαιοχριστιανικής βασιλικής, που πιθανότατα ήταν ο καθεδρικός ναός της πόλης της Καρπασίας. Μέσα στα ερείπια της βασιλικής είναι κτισμένη η εκκλησία του Αγίου Φίλωνος.

Η βασιλική ήταν τρίκλιτη και μικρών σχετικά διαστάσεων. Στα ανατολικά κατέληγε σε τρεις προεξέχουσες ημικυκλικές αψίδες. Εσωτερικά είχε μήκος 17,64 μ., χωρίς τις αψίδες, και πλάτος 13,40 μ. Τα κλίτη χωρίζονταν με δυο κιονοστοιχίες από 7 κολόνες η κάθε μια. Στα δυτικά είχε νάρθηκα μήκους 2,40 και πλάτους 13,40 μ. όπως ο κυρίως ναός. Στα δυτικά υπήρχε αίθριο που καταστράφηκε λόγω διάβρωσης του βράχου από τα κύματα της θάλασσας. Σήμερα μόνο μικρό μέρος του αιθρίου σώζεται που δεν βοηθά στη διακρίβωση της μορφής του. Επίσης δεν είναι γνωστό αν υπήρχε απ' ευθείας πρόσβαση από το λιμάνι στη βασιλική μέσω του αιθρίου.  Όπως και σε άλλες βασιλικές της βόρειας ακτής υπήρχε επικοινωνία ανάμεσα στις τρεις αψίδες με μικρά τοξωτά ανοίγματα. Είναι πιθανό ότι στην κεντρική αψίδα υπήρχε σύνθρονο. Στο βόρειο κλίτος κατά μήκος του βόρειου τοίχου και κοντά στη χορδή της βόρειας αψίδας έχουν σωθεί υπολείμματα μιας πήλινης σαρκοφάγου. Δεν είναι όμως βέβαιο αν σ' αυτή είχε εναποτεθεί το λείψανο του αγίου Φίλωνος.

Υπάρχουν ενδείξεις ότι στη βασιλική υπήρχαν υπερώα όπως και στη βασιλική της Αγίας Τριάδος. Στα νότια της βασιλικής υπάρχει στο ανατολικό τμήμα της μικρό δωμάτιο με ημικυκλική αψίδα που επικοινωνεί με άνοιγμα στον νότιο τοίχο του με διάδρομο που επικοινωνεί με διάφορα δωμάτια που βρίσκονται νοτιότερα και με μια κιονοστήριχτη στοά. Δυτικά του δωματίου με την αψίδα υπάρχει ένα μεγάλο ορθογώνιο δωμάτιο. Κάτω από το δάπεδο του δωματίου αυτού υπάρχει μια κιστέρνα για τη συσσώρευση του νερού της βροχής. Κατά μήκος του δυτικού μισού του νότιου τοίχου της βασιλικής υπάρχει τραπεζιόσχημος διάδρομος που επικοινωνεί με τον νάρθηκα και το αίθριο. Στο ανατολικό άκρο του διαδρόμου αυτού και δυτικά του δωματίου με την κιστέρνα, άλλος μακρός διάδρομος οδηγεί σε αίθριο που βρίσκεται 13 μ. περίπου νοτιότερα. Στο κέντρο του αιθρίου, που μόνο μερικώς έχει ανασκαφεί, υπάρχει εξάγωνη φιάλη. Το αίθριο ήταν πιθανότατα τετράστωο. Έχει διατυπωθεί η γνώμη ότι το αίθριο αυτό είναι το κυρίως αίθριο της βασιλικής, γιατί ο χώρος προς τα δυτικά της βασιλικής ήταν πολύ περιορισμένος λόγω του λιμανιού. Μέσω του πλάγιου αυτού αιθρίου, όπως και στη βασιλική του Κουρίου, γινόταν η πρόσβαση προς τη βασιλική.

Μεταξύ των δυο διαδρόμων που προαναφέρθηκαν και του αιθρίου υπήρχε το βαπτιστήριο της βασιλικής. Όπως το βαπτιστήριο της βασιλικής της Αγίας Τριάδος έτσι και το βαπτιστήριο της βασιλικής του Αγίου Φίλωνος αποτελείται από ένα ορθογώνιο δωμάτιο που χωρίζεται κατά πλάτος σε τρία άνισα μέρη από δυο κιονοστοιχίες που αποτελούνται από δυο κίονες ή κάθε μια.  Όπως και στη μικρή βασιλική του βαπτιστηρίου του Κουρίου, στο μέσο της ανατολικής πλευράς του δωματίου αυτού υπάρχει μικρή ημικυκλική αψίδα. Στη νότια πλευρά του δωματίου υπάρχουν δυο συνεχόμενα δωμάτια που χρησίμευαν σαν αποδυτήρια εκείνων που θα βαπτίζονταν και στ' ανατολικά τους, στο μέσο της νότιας πλευράς του μεγάλου υπόστυλου δωματίου, υπάρχει το φωτιστήριο με την κτιστή σταυρική κολυμβήθρα. Στη νότια πλευρά του φωτιστηρίου υπάρχει μικρή αψίδα στην οποία στεκόταν ο ιερέας ή ο επίσκοπος που βάπτιζε τους κατηχουμένους. Το φωτιστήριο επικοινωνούσε απ' ευθείας τόσο με το μεγάλο ορθογώνιο δωμάτιο προς βορράν, όσο και με τα αποδυτήρια προς τα δυτικά και το χρισμάριο στ' ανατολικά όπου ο επίσκοπος καθισμένος στην αψίδα έχριε με μύρο όσους είχαν βαπτισθεί. Στο χρισμάριο, αφού ντύνονταν με λευκά φορέματα οι νεοφώτιστοι, έμπαιναν στην ανατολική στοά του μεγάλου υπόστυλου δωματίου και από εκεί μέσω του διαδρόμου που επικοινωνούσε με τον νάρθηκα έμπαιναν στην εκκλησία για να παρακολουθήσουν τη λειτουργία των πιστών και να μεταλάβουν για πρώτη φορά των Αχράντων Μυστηρίων. Τα δάπεδα της βασιλικής όσο και του βαπτιστηρίου ήσαν καλυμμένα με πολύχρωμο μαρμαροθέτημα που σχημάτιζε διάφορα γεωμετρικά σχήματα. Οι κίονες και τα κιονόκρανα της βασιλικής ήσαν μαρμάρινα, πιθανότατα από ντόπιο μάρμαρο που βρίσκεται στην τοποθεσία «Είδωλα» στα νοτιοανατολικά της Αγίας Τριάδος, 20 περίπου χιλιόμετρα στα νοτιοδυτικά της βασιλικής. Το μεγαλύτερο μέρος των πλακιδίων του μαρμαροθετήματος είναι από το ίδιο υλικό. Στη βασιλική χρησιμοποιήθηκαν και άλλα εισαγμένα μάρμαρα διαφόρων χρωμάτων αλλά και λευκό προκοννήσιο μάρμαρο.

Η βασιλική φαίνεται ότι κτίσθηκε στις αρχές του 5ου αιώνα και διακοσμήθηκε με ψηφιδωτά, όπως αποδεικνύουν ψηφίδες που βρέθηκαν κατά την ανασκαφή. Κατά τη Μέση Βυζαντινή περίοδο μέσα στη βασιλική κτίσθηκε η εκκλησία του Αγίου Φίλωνος. Η εκκλησία, που είναι του τύπου του εγγεγραμμένου σταυροειδούς με τρούλλο, κάλυψε το μέσο και το νότιο κλίτος της βασιλικής, αλλά όχι ολόκληρο το μήκος της. Η εκκλησία έχει εσωτερικές διαστάσεις 12,40 Χ 10 μ. χωρίς τις αψίδες. Στ' ανατολικά η εκκλησία έχει τρεις προεξέχουσες αψίδες που εσωτερικά είναι ημικυκλικές. Εξωτερικά οι πλάγιες αψίδες είναι τρίπλευρες ενώ η κεντρική είναι πεντάπλευρη. Η κεντρική αψίδα έχει χορδή 2,50 μ. και βέλος 1,30 μ. Οι πλάγιες αψίδες έχουν χορδή μόλις 1,30 μ. και βέλος 0,80 μ. Οι τοίχοι της εκκλησίας είναι κτισμένοι με αδρά τετραγωνισμένους πωρόλιθους. Σ' αντίθεση με τις περισσότερες μεσοβυζαντινές εκκλησίες της Κύπρου που έχουν αδιάρθρωτες τις εξωτερικές επιφάνειες των τοίχων, τόσο ο νότιος όσο και ο βόρειος τοίχος της εκκλησίας ήσαν διαρθρωμένοι με τυφλά τόξα. Με τυφλά βαθμιδωτά τόξα ήταν διαρθρωμένο και το πάνω μισό των αψίδων. Η κεντρική αψίδα είχε τρία παράθυρα ενώ οι πλάγιες είχαν, ίσως, ένα ορθογώνιο παράθυρο που όμως εντοιχίσθηκε, άγνωστο πότε. Η εκκλησία καταστράφηκε, άγνωστο πότε. Ο νότιος τοίχος και οι αψίδες έχουν κατά το μεγαλύτερο μέρος τους αναστηλωθεί, ενώ ο βόρειος και ο δυτικός τοίχος μόνο μερικώς έχουν αναστηλωθεί.