Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Χωριό της επαρχίας Πάφου, στη γεωγραφική περιφέρεια των αμπελοχωριών Λεμεσού-Πάφου, περί τα 40 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της πόλης της Πάφου. Είναι γνωστό σαν Φιλούσα Κελοκεδάρων, από το χωριό Κελοκέδαρα που βρίσκεται στα νοτιοδυτικά του και το οποίο έδωσε το όνομά του σ' ένα μεγάλο διοικητικό διαμέρισμα της Πάφου.

Η Φιλούσα είναι κτισμένη σε μέσο υψόμετρο 590 μέτρων. Η περιοχή της χαρακτηρίζεται από μια κλίση από τα ανατολικά προς τα δυτικά. Το υψόμετρο από τα 650 μέτρα στα ανατολικά της σύνορα μειώνεται στα 590 μέτρα στον οικισμό και στα 350 μέτρα στα δυτικά της σύνορα. Το τοπίο του χωριού είναι διαμελισμένο από το ποτάμιο δίκτυο του Διαρίζου, του οποίου ο κύριος κορμός κυλά κατά μήκος των δυτικών του συνόρων.

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι αποθέσεις του σχηματισμού Λευκάρων (κρητίδες, μάργες και κερατόλιθοι). Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν ασβεστούχα εδάφη.

Η Φιλούσα δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 660 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή της καλλιεργούνται τα αμπέλια οινοποιησίμων ποικιλιών, διάφορα φρουτόδεντρα, οι αμυγδαλιές, οι ελιές, λίγα εσπεριδοειδή και ελάχιστα σιτηρά και χαρουπιές.

Η κτηνοτροφία είναι πολύ περιορισμένη και διεξάγεται πάνω σε οικιακή βάση.

Από συγκοινωνιακής απόψεως, η Φιλούσα συνδέεται στα βορειοδυτικά με το χωριό Αρμίνου (περί τα 5 χμ.), στα νοτιοανατολικά με το χωριό Πραιτώρι (περί το 0,5 χμ.) και στα νότια με το χωριό Κέδαρες (περί τα 2 χμ.).

Το χωριό γνώρισε πληθυσμιακές αυξομειώσεις. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία οι πλήρεις απογραφές έχουν ως ακολούθως:

Η Αρχαιότερη γραπτή μαρτυρία για το χωριό είναι το 1567. Διασώζεται επιστολή του «Μπερνάνδη της Μαριούς» προς τις τότε ενετικές αρχές.

Για την ονομασία του χωριού υπάρχουν διάφορες εκδοχές. Μια απ' αυτές (Νέαρχος Κληρίδης) λέγει ότι το χωριό πήρε την ονομασία αυτή από το γεγονός ότι οι κάτοικοί του ήταν αγαπημένοι μεταξύ τους, Φιλιωμένοι. Ωστόσο νομίζουμε ότι η ονομασία του χωριού είναι αγιολογική, από το επίθετο Γλυκοφιλούσα της Παναγίας που, σε συντόμευση, έγινε Φιλούσα, ασπαζόμενη δηλαδή τον μικρό Χριστό. Πάντως, κατά τον Κυριάκο Χατζηιωάννου, η ονομασία του χωριού είναι αρχαία ελληνική, φυτώνυμη, από τη φυλία ή φυλλιά, ένα είδος άγριας ελιάς, που αναφέρεται ήδη από τον Όμηρο. Κατά τον ίδιο μελετητή, η ορθή γραφή της ονομασίας του χωριού είναι Φυλούσα, υποδηλώνοντας χώρο κατάφυτο από φυλίες.

Η κύρια εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στην αγία Μαρίνα. Περί το 1,5 χιλιόμετρο από το χωριό βρίσκεται ξωκλήσι αφιερωμένο στον άγιο Νικόλαο, στο οποίο ο R.Gunnis (1936) αναφέρει ότι είχε δει ωραία και μεγάλη εικόνα του αγίου, του 1520. Πρόκειται για μικρή ξυλόστεγη εκκλησία, ερειπωμένη σήμερα, που ανήκε σε ομώνυμο μικρό μοναστήρι, το οποίο ήταν ασήμαντο. Ωστόσο η αξιόλογη εικόνα την οποία αναφέρει ο Gunnis βρίσκεται σήμερα φυλαγμένη στο Βυζαντινό Μουσείο της Μητροπόλεως Πάφου. Ο R.Gunnis αναφέρει επίσης εκκλησία αφιερωμένη στον άγιο Μάμα, κτισμένη κατά τον 17ο αιώνα. Σ' αυτήν αναφέρει ότι είχε δει ωραία εικόνα του αγίου Γεωργίου, των αρχών του 16ου αιώνα.

Σχετικά με την εκπαίδευση στο χωριό αυτό, ο Λοΐζος Φιλίππου αναφέρει ότι γύρω στα 1870 είχε εγκατασταθεί στη Φιλούσα κάποιος Αλέξανδρος Οικονομίδης από τη Χίο. Αυτός ίδρυσε και το πρώτο υποτυπώδες σχολείο, διδάσκοντας λίγα γράμματα στο σπίτι του, τόσο στα παιδιά της Φιλούσας όσο και σε άλλα από τα κοντινά χωριά. Γνώριζε κι εκκλησιαστική μουσική, κι ήταν και καλός ψάλτης Αρχικά πληρωνόταν εις είδος κι αργότερα με χρήματα.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια