Φιλοκάλης Ευμάθιος
Βυζαντινός αξιωματούχος στην Κύπρο κατά τα τέλη του 11ου αιώνα και τις αρχές του 12ου. Μετά την καταστολή, από τους Βυζαντινούς Ιωάννη Δούκα και Μανουήλ Βουτουμίτη (ιδρυτή του μοναστηριού του Κύκκου), του αποσχιστικού κινήματος του Δούκα Ραψομάτη* το 1092, η Κωνσταντινούπολη αναδιοργάνωσε τη διοίκηση της Κύπρου πάνω σε νέα βάση και μάλιστα την αναβάθμισε με τον διορισμό ικανών κι έντιμων αξιωματούχων όπως ο δίκαιος κι αδιάφθορος φορολόγος και δικαστής Καλλιπάριος* κι ο στρατιωτικός Ευμάθιος Φιλοκάλης.
Ο Ευμάθιος Φιλοκάλης υπηρέτησε τότε για σειρά ετών στην Κύπρο, διορισμένος αρχικά στο αξίωμα του στρατιωτικού διοικητή του νησιού (στρατοπεδάρχη), ενισχυμένος με ναυτικό και ιππικό, κι αργότερα ως δούκας, δηλαδή κυβερνήτης της Κύπρου, πιστά αφοσιωμένος στον αυτοκράτορα. Ήταν προικισμένος με πολλές ικανότητες, ήταν θρήσκος, έντιμος, καταγόμενος από ευγενή οικογένεια, άριστος στρατιωτικός, ευφυής και με πολύ καλή εκπαίδευση, εάν πιστέψουμε την Άννα Κομνηνή που δίνει περιγραφή του ιδίου και των ικανοτήτων και χαρισμάτων του στο έργο της Ἀλεξιάς (XIV, Ι). Ωστόσο διαφορετικό τον παρουσιάζει ο Νικόλαος Μουζάλων*, αρχιεπίσκοπος Κύπρου για σύντομο διάστημα κατά την ίδια εποχή κι αργότερα πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Ο Μουζάλων ονομάζει τον Ευμάθιο Φιλοκάλη εὐμαθῆ εἰς κακίαν, ὀξύν μαθητήν τοῦ κακοῦ διδασκάλου [=του αυτοκράτορα Αλεξίου Κομνηνού]. Τον κατηγορεί δε για αυθαίρετη και κακή διοίκηση.
Έχουμε, έτσι, δυο διαφορετικές και μάλιστα αντίθετες περιγραφές του Φιλοκάλη. Ο George Hill (A History of Cyprus, I, p. 300) δεν θεωρεί σημαντική την επί του προκειμένου μαρτυρία της Άννας Κομνηνής. Όμως θα πρέπει να δεχθούμε ότι και οι κρίσεις του Μουζάλωνος ήταν αρκετά υποκειμενικές, δεδομένου ότι αυτός, όταν ήταν αρχιεπίσκοπος Κύπρου κατά το 1106/7-1110/11, είχε έλθει σε οξεία ρήξη με τον Ευμάθιο Φιλοκάλη, μάλιστα πιθανότατα λόγω της αντιπαράθεσης αυτής είχε (αναγκαστικά;) παραιτηθεί του αρχιεπισκοπικού αξιώματος κι είχε φύγει από την Κύπρο.
Τουλάχιστον ο χαρακτηρισμός της Άννας Κομνηνής του Φιλοκάλη ως πολύ θρήσκου δεν φαίνεται άστοχος αφού ο Ευμάθιος φέρεται ως κτίτωρ ενός τουλάχιστον σημαντικού μοναστηριού στην Κύπρο, εκείνου του Ιωάννη του Χρυσοστόμου στον Κουτσοβέντη.
Ο Νικόλαος Μουζάλων, που κατηγορεί τον Ευμάθιο Φιλοκάλη για αδικίες και σκληρή καταπίεση του λαού, είχε έλθει σε οξεία αντιπαράθεση μαζί του ακριβώς γι’ αυτή τη σκληρή καταπίεση. Φαίνεται ότι ο Ευμάθιος Φιλοκάλης, έχοντας υπόψιν τις νέες συνθήκες μέσα στην αυτοκρατορία και ιδίως στην Ανατολή, και το γεγονός ότι λίγο πιο πριν η Κύπρος είχε δεχθεί σκληρότατες επιθέσεις και βαρύτατες λεηλασίες από πρώην Σταυροφόρους που τώρα είχαν σταθεροποιηθεί στη Συρία, και υπολογίζοντας τους μελλοντικούς κινδύνους που θ' αντιμετώπιζε το νησί, είχε επιδοθεί στην οικοδόμηση φρουρίων και στην καλύτερη οχύρωσή του. Γι’ αυτό επέβαλε ειδικές, μάλλον, φορολογίες στους κατοίκους, τους οποίους πιθανότατα επιστράτευσε στο έργο αυτό της οχύρωσης, μέχρι του βαθμού να γίνει καταπιεστικός.